Public Guardian of Monuments – selected problems, experiences and recommendations

• Autorzy: Miziołek Adam , Wiśniewska Julia

Identyfikatory

DOI

10.35784/odk.6048

Warianty tytułu

EN

Społeczny Opiekun Zabytków – wybrane problemy, doświadczenia i rekomendacje

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł zarysowuje źródła potrzeby ochrony dziedzictwa i zarys ram prawnych, w których realizowana jest społecznie niezbędna ochrona zabytków oraz opieka nad zabytkami w Polsce. Przedstawiono rolę instytucji Społecznego Opiekuna Zabytków w polskim systemie. Bazując na dostępnych badaniach, opisano wybrane wyzwania, które stoją przed społeczną opieką nad zabytkami. Autorzy, na podstawie własnych doświadczeń, uzupełnili listę problemów o uwagi wynikające z dotychczasowej działalności w społecznej opiece nad zabytkami oraz doświadczenia w badaniu dziedzictwa materialnego. Przeprowadzona analiza współpracy między wybranymi instytucjami zajmującymi się ochroną zabytków w Łodzi pozwoliła poszerzyć katalog wyzwań. Wnioski pozwoliły sformułować propozycje zmian, które mogłyby częściowo odpowiadać na niektóre zidentyfikowane problemy. Wskazano ponadto, że dalsza dyskusja nad zmianami w systemie ochrony zabytków jest konieczna, a jej całościowy i interdyscyplinarny charakter może wzmocnić skuteczność reform.

EN

The article outlines the roots of the necessity of heritage protection and describes the legal framework in which the socially essential protection of monuments and care of monuments in Poland is carried out. The role of the institution of the Public Guardian of Monuments in the polish system is presented. Based on existing research, selected challenges facing the social care of monuments are described. Based on their own experience, the authors supplemented the list of problems with remarks resulting from previous activities in social care of monuments and experience in the study of tangible heritage. The analysis of cooperation between selected institutions involved in heritage preservation in Łódź allowed to expand the catalogue of challenges. The conclusions made it possible to formulate proposals for changes that could partially respond to some of the identified problems. Moreover, it was indicated that further discussion on modifications in the heritage preservation system is necessary and its holistic and interdisciplinary character may strengthen the effectiveness of the reforms.

Słowa kluczowe

PL

Społeczny Opiekun Zabytków; polski system ochrony zabytków; system ochrony zabytków; opieka nad zabytkami; dziedzictwo materialne

EN

Public Guardian of Monument; Polish system of monument protection; social care of monuments; tangible heritage

• Wydawca: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS ; Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej
• Czasopismo: Ochrona Dziedzictwa Kulturowego
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 19
• Strony: 99--121
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., fig.

Twórcy

autor

Miziołek Adam

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka

• https://orcid.org/0009-0003-2875-0006+

autor

Wiśniewska Julia

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka

• https://orcid.org/0009-0003-2869-2715

Bibliografia

• 1. Boryczka, E., & Zasina, J. (2016). Dziedzictwo kulturowe i tożsamość miasta. W: A. Rzeńca, A. Nowakowska, & Z. Przygodzki (red.), EkoMiasto#Społeczeństwo: Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta (63-86): Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://repozytorium.uni.lodz.pl:8443/xmlui/bitstream/handle/11089/18007/4-063_086-Boryczka%2c%20Zasina.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 17.03.2024].
• 2. Ciok, S. (1999). Wpływ granicy i współpracy transgranicznej na rozwój lokalny i regionalny zachodnich obszarów przygranicznych. W: A. Mync & R. Szul (red.), Rola granicy i współpracy transgranicznej w rozwoju regionalnym i lokalnym (159-187): Warszawa: Wydawnictwo Europejskiego Instytutu Rozwoju Regionalnego i Lokalnego. https://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/3213/rola_granicy_i_wsppracy_transgranicznej_w_rozwoju_regionalnym_i_lokalnym.pdf [dostęp: 16.03.2024].
• 3. Dorosz-Kruczyński, J. (2023, 16 sierpnia). Charakter prawny wpisu do gminnej ewidencji zabytków. WSPÓLNOTA - Pismo Samorządu Terytorialnego. https://wspolnota.org.pl/newsletter/charakter-prawny-wpisu-do-gminnej-ewidencji-zabytkow [dostęp: 23.03.2024].
• 4. Jacobs, J. (2014) Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Warszawa: Fundacja Centrum Architektury.
• 5. Jigyasu, R. (2019, 10 października). Does cultural heritage make more resilient cities? Urbanet. https://www.urbanet.info/does-cultural-heritage-make-more-resilient-cities/ [dostęp: 18.04.2024].
• 6. Kafar, D. (2021, 1 września). Rozbiórka zabytku ujętego w ewidencji. WSPÓLNOTA - Pismo Samorządu Terytorialnego. https://wspolnota.org.pl/newsletter/rozbiorka-zabytku-ujetego-w-ewidencji [dostęp: 23.03.2024].
• 7. Kowalski, W., & Zalasińska, K. (2011). Prawo ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce – próba oceny i wnioski. W: B. Szmygin (red.), System ochrony zabytków w Polsce - analiza, diagnoza, propozycje. (17-34): Lublin-Warszawa: Politechnika Lubelska. https://bc.pollub.pl/Content/691/PDF/zabytki.pdf [dostęp: 16.03.2024].
• 8. Najwyższa Izba Kontroli, Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego. (2021). Informacja o wynikach kontroli. System ochrony zabytków w Polsce (Nr ewid. 170/2021/P21023/KNO). Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/21/023/ [dostęp: 18.04.2024].
• 9. Narodowy Instytut Dziedzictwa. (2022, 25 listopada). System danych o zabytkach. Portal Narodowego Instytutu Dziedzictwa. https://nid.pl/system-danych-o-zabytkach/ [dostęp: 30.03.2024].
• 10. Onyśków, W., Pierzchała, M., & Ulatowska, R. (2023). Badanie liczebności i aktywności społecznych opiekunów zabytków (SOZ) oraz zakresu realizacji zadania własnego starostów powiatowych polegającego na ustanawianiu społecznych opiekunów zabytków. Raport końcowy. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa. https://ksiegarnia.nid.pl/wp-content/uploads/2023/12/Badania-SPOZ.pdf [dostęp: 21.01.2024].
• 11. Przybylski, M. (2024, 9 stycznia). Ważność wuzetek a plany ogólne. Kolejne wyjaśnienia MRiT nt. reformy planowania. Portal Samorządowy. https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/waznosc-wuzetek-plany-ogolne-kolejne-wyjasnienia-mrit-nt-reformy-planowania [dostęp: 11.04.2024].
• 12. Stulecie podpisania Dekretu Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury. (2018, 31 października). Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. https://www.gov.pl/web/archiwum-kulturaisport/stulecie-podpisania-dekretu-rady-regencyjnej-o-opiece-nad-zabytkami-sztuki-i-kultury-2 [dostęp: 23.03.2024].
• 13. Szmygin, B. (2011). System ochrony zabytków w Polsce – próba diagnozy. W: B. Szmygin (red.), System ochrony zabytków w Polsce - analiza, diagnoza, propozycje. (7-16): Lublin-Warszawa: Politechnika Lubelska. https://bc.pollub.pl/Content/691/PDF/zabytki.pdf [dostęp: 16.03.2024].
• 14. UNESCO. (2023). Urban heritage for resilience: Consolidated results of the implementation of the 2011 recommendation on the historic urban landscape. J. Hosagrahar (red.). Paryż: UNESCO Publishing. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000387773 [dostęp: 18.04.2024].
• 15.Waszak, Ł., & Masłowski, P. (2012). Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Warszawa: Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT. https://www.isp.org.pl/uploads/drive/oldfiles/Program%20Spoleczenstwa%20Obywatelskiego/poradniksplot.pdf [dostęp: 19.02.2024].
• 16. Zalasińska, K. (2023, 19 maja). Dr hab. K. Zalasińska: wyrok TK musi być przyczynkiem do dyskusji o kwestiach ustrojowych w ochronie zabytków. Rozmowę prowadziła K. Krzykowska. Dzieje.pl. https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/dr-hab-k-zalasinska-wyrok-tk-musi-byc-przyczynkiem-do-dyskusji-o-kwestiach [dostęp: 23.03.2024].
• 17. Zalasińska, K., & Brudnicki, J. (2021, 29 grudnia). Wpis do rejestru zabytków. Portal Narodowego Instytutu Dziedzictwa. https://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/wpis-do-rejestru-zabytkow/ [dostęp: 23.03.2024].
• 18. Zeidler K. (2017). Art. 1. Wszystkie zabytki kultury i sztuki..., [w:] K. Zeidler, M. Marcinkowska (red.) Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem, czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury (15-20): Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• 19. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970780483/U/D19970483Lj.pdf.
• 20. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konwencja-w-sprawie-ochrony-swiatowego-dziedzictwa-kulturalnego-i-16789919.
• 21. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 1960 Nr 30 poz. 168 ze zm.) [dostęp: 11.04.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19600300168/U/D19600168Lj.pdf.
• 22. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20031621568/U/D20031568Lj.pdf.