Kalwarie europejskie jako pielgrzymkowe ogrody pamięci

• Autorzy: Mitkowska A.

Warianty tytułu

EN

European Calvaries as peregrination memorial gardens

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Katolickie kalwarie nowożytnej Europy stanowią klasyczny przykład „ogrodu pamięci”. Kreowane w lokalnych krajobrazach, treściowo nawiązywały do Jerozolimy z czasów Chrystusa, akcentując jednocześnie prawdy wiary i inne wybrane wątki religijne chrześcijaństwa. Ideowo osadzone są zazwyczaj w duchowości społeczeństw średniowiecznych, w tym w przejawach kultury rycerskiej. Z artystycznego punktu widzenia mieszczą się w kategorii specyficznych dzieł ogrodowych jako prekursorskie kompozycje parkowo-krajobrazowe. Perfekcyjnie realizowana jest w nich twórcza postawa genius loci, przekładająca się na poszanowanie zastanych wartości przyrodniczych i kulturowych w integralnym zespoleniu artefaktów z tworzywem roślinnym i lokalnym ukształtowaniem terenu. Konsekwentnie nawiązują do kulturowych epok wcześniejszych, w tym pradawnego, sięgającego neolitu, wyrazistego nurtu kreowania sacrum krajobrazowego. Stanowią więc materialny zapis wielowiekowego rozwoju koncepcji krajobrazowo-ogrodowych, w tym z wykorzystywaniem doświadczeń starożytności. Europejski fenomen kalwaryjski w ostatnich latach doceniony został w skali ogólnoświatowej, czego przejawem stało się wprowadzenie na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO kilku obiektów tej kategorii, w tym podkrakowskiej Kalwarii Zebrzydowskiej (1999).

EN

Catholic Calvaries of modern Europe are a classic example of a “memorial” garden. Created in local landscape in their content they refer to Jerusalem from the times of Christ, stressing both the truths of faith and other selected religious themes of Christianity. They are usually set in the idea of the spirituality of medieval societies including forms of knight culture. From the artistic point of view they fall into the category of particular garden works as precursory park-landscape compositions. They are an example of perfectly implemented artistic form genius loci which translates to respecting the existing natural values and local topographical features. They consistently refer to earlier cultural epochs, including an explicit ancient trend of creating landscape sacrum, dating back to Neolithic era. They constitute a material record of the many centuries of development of landscape-garden concepts, basing also on ancient experiences. In the last few years the European Calvary phenomenon has been appreciated on a world-wide scale which was expressed by introducing to the World Heritage List a few such complexes including Kalwaria Zebrzydowska (1999) near Cracow.

Słowa kluczowe

PL

Kalwaria; Męka Chrystusa; model Jerozolimy; ogród pielgrzymkowy; krajobraz kulturowo-przyrodniczy; ochrona sacrum kalwaryjskiego; turystyka religijna

EN

Calvary; Passion of Christ; Jerusalem model; peregrination garden; cultural-natural landscape; Calvary sacrum protection; religious tourism

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2012
• Tom: R. 109, z. 2-A
• Strony: 19--28
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., il.

Twórcy

autor

Mitkowska A.

• Zakład Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych, Instytut Architektury Krajobrazu, Politechnika Krakowska

Bibliografia

• ADRICHOMIUS Ch., Ierusalem sicut Christi tempore floruit..., Coloniae 1584; wyd. poszerzone Teatrum Terre Sanctae, Coloniae 1590 (starodruk przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej).
• Atlante dei Sacri Monti, Calvari e Complessi devozionali europei, (red.) A. Barbero, Istituto Geografico de Agostini, Crea–Ponzano–Monferrato–Nowara 2001.
• Geografia i sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, praca zbiorowa pod red. B. Domańskiego i S. Skiby, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
• Lo itinerario de andare in Hyerusalem, (red.) P.G. Longo, „Atlas” Centro di Documentazione dei Sacri Monti, Ponzano–Monferrato 2007.
• KALINOWSKI W., Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX wieku, Toruń 1966.
• KRAMER E., Kreuzweg und Kalvarienberg. Historische und Baugeschichtliche Untersuchung, [w:] „Studien zur Deutschen Kunstgeschichte”, band 313, Strassburg 1957.
• KRASSOWSKI Cz., Sprawozdanie z praktyki inwentaryzacyjnej studentów WydziałuArchitektury Politechniki Warszawskiej kierowanej przez Zakład Architektury Polskiej w 1964 roku, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XI, z. 1, 1966, s. 79-96.
• KRASSOWSKI Cz., Uwagi na marginesie pomiarów Kalwarii w Pakości, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XI, z. 1, 1966, s. 97 n.
• LICZBIŃSKI A., Góra Kalwaria – lokacja i układ przestrzenny miasta (1670–1690), [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. II, z. 3/4, 1957, s. 199-216.
• MITKOWSKA A., Kalwaria Kaszubska i park Przebendowskich w Wejherowie, Wydawnictwo Lettra-Graphic, Kraków 2000.
• MITKOWSKA A., Kalwaria na Górze Świętej Anny. Wybitny obiekt europejskiego i polskiego nurtu sanktuariów kalwaryjskich, Franciszkańskie Wydawnictwo Św. Antoniego, Wrocław 2006.
• MITKOWSKA A., Kalwaria w Werkach pod Wilnem na tle kalwarii polskich i europejskich, Wydawnictwo Lettra-Graphic, Kraków 1998.
• MITKOWSKA A., Polskie Kalwarie, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
• MITKOWSKA A., Sacro Monte – park pielgrzymkowy, monografia nr 101, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1990.
• MITKOWSKA A., Wambierzyce, Ossolineum, Wrocław 1984.
• MITKOWSKA A. (z zespołem współpracującym), dokumentacja naukowa pt. Wniosek o wpis Kalwarii Zebrzydowskiej na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, staraniem Generalnego Konserwatora Zabytków RP, Warszawa 1998.
• „Peregrinus Cracoviensis”, seria wydawnicza ukazująca się od 1995 roku, „Secesja”, Kraków.
• PERRONE S.S., I Sacri Monti come città ideale, [w:] „Atti del XXIV Convegno Internazionale di Storia dell’Arte: Centri Storici di Grandi Agglomerati Urbani”, nr 9, Bologna 1982, s. 55-66.
• Religioni e Sacri Monti, Atti del Convegno Internazionale, Torino 12-16.10.2004, (red.) A. Barbero i S. Piano, „Atlas” Centro di Documentazione dei Sacri Monti, Crea [b.r.w.].
• Sacrum w ogrodach. Święte ogrody kalwaryjne i ich symbolika, praca zbiorowa pod red. A. Mitkowskiej, monografia 216, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1997.
• SUSKA Z., Lalibela – zapomniany cud na końcu świata, tekst publikowany na stronie internetowej: http://www.timelessethiopia.pl/teksty/lalibela_zosia/lalibela.html
• SZABLOWSKI J., Architektura Kalwarii Zebrzydowskiej, [w:] „Rocznik Krakowski”, t. XXIV, Wydawnictwo Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 1933, s. 1-115.
• WYCZAWSKI H.E. OFM, Dzieje Kalwarii Zebrzydowskiej, Kraków 1947 (wyd. I); wyd. II pt. Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich dróżek, uzupełnił M. Rudyk OFM, Wydawnictwo Calvarianum, Kalwaria Zebrzydowska 2006.