Rotunda św. Mikołaja w Przemyślu - badanie struktur materiału budowli.

• Autorzy: Gosztyła Marek , Sikorski Krystian

Identyfikatory

DOI

10.24425/tkuia.2021.138724

Warianty tytułu

EN

Rotunda of St. Nicholas in Przemyśl - study of the structures of the building material.

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule, który można potraktować jako kontynuację badań mających na celu określenie lat budowy rotundy pw. św. Mikołaja w Przemyślu, podjęto kolejną próbę wskazania okresu wzniesienia świątyni w oparciu o aktualny stan badań oraz z wykorzystaniem precyzyjnej aparatury badawczej. Badania ukierunkowane zostały na określenie struktur materiału budowli na drodze analiz składu chemicznego i krystalicznego pobranych próbek zapraw. Podjęto również próbę określenia miejsca kamieniołomu, z którego pozyskiwano materiał do budowy świątyni, wykorzystując narzędzia do oceny ich składu chemicznego i krystalicznego. Rozpoznanie składu próbek przeprowadzono w oparciu o badania in situ oraz laboratoryjne (analizy instrumentalne). Wyniki badań pozwoliły określić skład chemiczny i krystaliczny zapraw, skład chemiczny i krystaliczny kamieni oraz porównać z innymi datowanymi obiektami.

EN

In the paper, which can be treated as a continuation of research intended to identify the time period when the Rotunda of St. Nicholas in Przemyśl had been built, we made another attempt to define the period of the church’s construction based on the current state of the art and with the use of precise research equipment. Our study was aimed at defining the structures of the building’s material obtained via chemical and crystalline composition analysis of collected mortar samples. We also attempted to define the site of the quarry from where the material used to build the church had been procured from, using tools to assess their chemical and crystalline compositions. We identified the composition of the samples via in situ and laboratory testing (instrumental analyses). The findings allowed us to determine the chemical and crystalline composition of mortars and the chemical and crystalline composition of stone and to compare it with other dated buildings.

Słowa kluczowe

PL

rotunda; Przemyśl; zaprawa; FTIR-ATR; XRD

EN

rotunda; Przemyśl; mortar; FTIR-ATR; XRD

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 49
• Strony: 405--417
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Gosztyła Marek

• Rzeszów University of Technology, Faculty of Civil and Environmental Engineering and Architecture

• https://orcid.org/0000-0002-6131-7162

autor

Sikorski Krystian

• Rzeszów University of Technology, Faculty of Civil and Environmental Engineering and Architecture

• https://orcid.org/0000-0002-4093-0697

Bibliografia

• Fenczak, A.S. (2003), ‘»Ecclesia Premisliensis maior«, czyli o architekturze i niektórych elementach wewnętrznego wyposażenia kościoła św. Mikołaja w Przemyślu w świetle źródeł pisanych z XIV i XV wieku’ [in:] Kresy Południowo-Wschodnie, Vol. 1, pp. 9–18.
• Gosztyła, M., Proksa, M. (1997), Kościół św. Mikołaja w Przemyślu na tle rotund prostych w Polsce, Przemyśl, Parafia Św. Jana Chrzciciela przy Bazylice Archikatedralnej.
• Janeczek, A. (2002), ‘Ile razy Przemyśl lokowano? Z zagadnień formowania gminy miejskiej na Rusi Halickiej w XIII–XIV wieku, [in:] Inter Orientem et Occidentem. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej ofiarowane Profesorowi Janowi Tyszkiewiczowi w czterdziestolecie pracy naukowej, Warszawa, pp. 103–115.
• Klimek, B. ‘Metody badań zapraw historycznych - problematyka konserwatorska’, Budownictwo i Architektura, 2015 14(2), pp. 63–69.
• Koperski, A. (ed.) (2004), Dzieje Przemyśla, T. 1 Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne, cz. 2 Analiza źródeł i synteza, Przemyśl: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu.
• Kubica, E. ‘Stan badań archeologicznych nad zabytkami wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi Halickiej i Wołynia’, Materiały Archeologiczne, Vol. 29, 1996, pp. 63–110.
• Kubica-Kabacińska, E. (2001), ‘Stan i potrzeby badań archeologicznych nad najstarszymi zabytkami architektury sakralnej w Małopolsce’ [in:] Dzieje Podkarpacia, Vol. 5 Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, pp. 215–222.
• Malinowski, A. ‘Średniowieczne materiały kostne z cmentarzyska w Jarosławiu i podziemiach katedry w Przemyślu’, Rocznik Przemyski, Vol. 12, 1968, pp. 37–50.
• Marek, E.A. (2020), Sprawozdanie z badań wykopaliskowych (nadzoru) w Przemyślu, gm. loco, stan. 22, dz. ew. nr 1207 (AZP 108-84/88), Rzeszów: Arkadia, p. 8.
• Nowak, W. ‘Wstępne wyniki badań warstw egzotyków inoceramowych serii skolskiej z niektórych stanowisk Karpat przemyskich i birczańskich’, Geological Quarterly, Vol. 7, no. 3/1963, pp. 421–427.
• Pająk, R. et al. (2007), Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski 1:50000, Arkusz Przemyśl (1027), Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, p. 11.
• Pianowski, Z. (2001), ‘Rotunda św. Mikołaja w Przemyślu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych [in:] Dzieje Podkarpacia, Vol. 5 Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, pp. 223–274.
• Pianowski, Z., Proksa, M. (1998), Rotunda św. Mikołaja w Przemyślu: po badaniach archeologiczno-architektonicznych w latach 1996–1998, Przemyśl: Archiwum Państwowe w Przemyślu, p. 71.
• Pianowski, Z., Proksa, M. (2000), ‘Przemyśl - podziemia katedry. Badania archeologiczno-architektoniczne rotundy św. Mikołaja’ [in:] Buko, A., Świechowski, Z. (eds.) Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa, pp. 235–238.
• Pianowski, Z., Proksa, M. (2008), Najstarsze budowle Przemyśla. Badania archeologiczno-architektoniczne do roku 2006, Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, p. 64.
• Pianowski, Z., Proksa, M. (2010), ‘Rotunda św. Mikołaja pod prezbiterium katedry przemyskiej. Badania archeologiczno-architektoniczne w latach 1961 i 1996–2001’, [in:] Sosnowska, E. (ed.) Przemyśl wczesnośredniowieczny, pp. 329–347.
• The Bible, New International Version, Luke 12:2, BibleGateway.com, https://www.biblegateway.com/versions/, (accessed: 24.07.2021).
• Proksa, M. (2000), Rotundowy Kościół św. Mikołaja w Przemyślu: katalog wystawy 15 IX 2000–6 X 2000, Przemyśl: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Stowarzyszenie Archiwistów Polskich Oddział w Przemyślu.
• Rokiel, M. (2006), Hydroizolacje w budownictwie, Warszawa: Medium.
• Samsonowicz, J. (1925), ‘Szkic geologiczny okolic Rachowa nad Wisłą oraz transgresje albu i cenomanu w bruździe północnoeuropejskiej [in:] Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego, Vol. 3, iss. 1–2, pp. 53–54.
• Skibiński, S., Koziej, P. ‘O potrzebie rewaloryzacji wczesnośredniowiecznej rotundy i palatium na Ostrowie Lednickim’, Ochrona Zabytków 46/1 (180), 1993, pp. 22–25.
• Skoczylas, J. ‘Gipsowe zaprawy murarskie w początkach Państwa Polskiego’, Slavia Antiqua, no. 55, 2014, p. 173.
• Skoczylas, J. ‘Wczesnopiastowskie problemy z wykorzystaniem surowców skalnych’, Przegląd Geologiczny, Vol. 65, no. 7/2017, pp. 433–436.
• Stempniak, S. (2012), Dokumentacja i sprawozdanie z nadzoru archeologicznego przy katedrze pw. św. Jana Chrzciciela w Przemyślu (odcinek I południowo-wschodni), stan. 22 (AZP 108-84/88), dz. geod. 1207/207, Przemyśl.
• Stempniak, S. (2013), Dokumentacja i sprawozdanie z nadzoru archeologicznego przy katedrze pw. św. Jana Chrzciciela w Przemyślu (odcinek północno-zachodni i zachodni oraz południowo- wschodni), stan. 22 (AZP 108-84/88), dz. geod. 1207/207, Przemyśl.
• Stempniak-Kusy, S. (2019), Dokumentacja i opracowanie materiałów z nadzoru archeologicznego przeprowadzonego przy Bazylice Archikatedralnej pw. św. Jana Chrzciciela i Wniebowzięcia NMP w Przemyślu na stan. 22 (AZP 108-84/88) na działce o nr ewid. 1207 obr, 207 Przemyśl, sample inventory.
• Szmygin, B. et al. (2018), Badania techniczne historycznych ruin, Lublin: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej.
• Szroeder, P., Doering, M. (2020), Dokumentacja badań próbek polichromii i tynku metodami SEM-EDX, spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni oraz dyfrakcji rentgenowskiej, Toruń: ITW .
• Szroeder, P., https://www.fizyka.umk.pl/, accessed: 1.09.2020.
• Szulc, J. ‘Geneza i klasyfikacja wapiennych osadów martwicowych’, Przegląd Geologiczny, Vol. 31, no. 4(1983), p. 233.
• Świechowski, Z. (2001), Architektura romańska w Polsce, Warszawa: DiG.
• Świechowski, Z. (2003), ‘Najdawniejsza architektura murowana w Polsce - jak dawna?’, [in:] Woźniak, Z., Garncarski, J. (eds.) Polonia Minor Medii Aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków–Krosno: Polska Akademia Umiejętnosci, pp. 133–163.
• Świechowski, Z. (2004), ‘Wczesna architektura murowana na ziemiach polskich - jak dawna?, [in:] Janiak, T., Stryniak, D. (eds). Początki architektury monumentalnej w Polsce, Muzeum Początków Państwa Polskiego: Gniezno, pp. 7–22.
• Woroncowa-Marcinowska, T., https://www.pgi.gov.pl/, accessed: 4.12.2020.
• Wyrwa, A.M. ‘Architektura murowana w Polsce XII–XIII wieku. Stan i perspektywy badań. Szkic do problemu’, Fontes Archaeologici Posnanienses, Vol. 51, 2015, pp. 35–47.
• Zoll-Adamikowa, H. (1996), ‘Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim’, [in:] Czopek, S. (ed.) Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, p. 81–90.
• Żaki, A. ‘Przemyśl w czasach Bolesława Chrobrego i Mieszka II’, Rocznik Przemyski, Vol.41, iss. 2(2005), pp. 145–156.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023)