O możliwościach rekonstrukcji paleotemperatur vistulianu na podstawie kopalnych zespołów ptaków

• Autorzy: Lorenc Michał

Warianty tytułu

EN

Reconstruction of Vistulian palaeotemperatures on the basis of fossil bird assemblages

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pochodzące z vistulianu szczątki ptaków znane są w Polsce niemal wyłącznie z osadów jaskiń i schronisk skalnych, w sumie z 18 stanowisk. Relatywnie liczne są wyłącznie szczątki pochodzące ze środkowego i późnego vistulianu. W artykule podsumowano zamieszczone w literaturze dane dotyczące występowania i zróżnicowania gatunkowego kości ptaków w vistuliańskich osadach powyższych 18 stanowisk. Zespoły ptaków z vistuliańskich osadów poszczególnych jaskiń i schronisk skalnych stanowiły często podstawę rekonstrukcji paleośrodowiska, rzadziej paleoklimatu. W artykule podsumowano średnie temperatury lipca, które na podstawie tych zespołów oszacowano do tej pory dla niektórych faz klimatycznych vistulianu. Większość temperatur określono używając metody obliczania wskaźników termicznych, według Demarcq & Mourer-Chauvire (1976) i przeliczania wartości tych wskaźników na °C, według Lorenca (2007). Metody te zostały ogólnie scharakteryzowane. Prezentowane temperatury odnoszą się do następujących faz klimatycznych vistulianu: późny vistulian (bölling, starszy dryas, alleröd, młodszy dryas), późny plenivistulian, środkowy plenivistulian (denekamp, hengelo), wczesny plenivistulian (schalkholz) i wczesny vistulian (odderade). Wskazano mocne i słabe strony rekonstrukcji paleotemperatur na podstawie powyższych zespołów ptaków.

EN

Vistulian bird-bone remains are known in Poland almost exclusively from sediments of 18 caves and rockshelters in the Kraków-Częstochowa Upland, the Podhale Depression and the Holy Cross Mountains. Only remains from the Middle and Late Vistulian are relatively abundant. The present contribution summarizes literature data on the occurrence and species diversity of bird-bone remains from the 18 sites mentioned above. The bird-bone assemblages from the caves and rock-shelters were often used to reconstruct the then palaeoenvironment, more rarely the palaeoclimate. Analysis of the bird-bone assemblages indicates average July temperatures for some Vistulian intervals, viz. the Late Vistulian (Bölling, Older Dryas, Alleröd, Younger Dryas), Late Plenivistulian, Middle Plenivistulian (Denekamp, Hengelo), Early Plenivistulian (Schalkholz) and Early Vistulian (Odderade). Most of the temperatures were assessed through thermal indices (Demarcq & Mourer-Chauvire 1976), but they were estimated by Lorenc’s (2007) method as well. Both methods are explained in the present contribution. In addition, the advantages and disadvantages of palaeotemperature reconstruction on the basis of bird-bone assemblages are specified.

Słowa kluczowe

PL

vistulian; paleotemperatura; osady jaskiniowe; szczątki kostne ptaków

EN

Vistulian; Weichselian; palaeotemperature; cave sediments; bird bone remains

• Wydawca: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Geologii
• Czasopismo: Geologos
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 14, No. 1
• Strony: 91--106
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz.

Twórcy

autor

Lorenc Michał

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stacja Ekologiczna w Jeziorach, skr. poczt. 40, 62-050 Mosina

Bibliografia

• BOCHEŃSKI Z., 1974: Ptaki młodszego czwartorzędu Polski. PWN, Warszawa-Kraków, 212 pp.
• BOCHEŃSKI Z., 1981: Szczątki kopalne ptaków z Jaskini Mamutowej. Folia Quaternaria, 54: 1-24.
• BOCHEŃSKI Z., 1988: Kopalne ptaki z jaskiń i schronisk Doliny Sąspowskiej. [In:] W. CHMIELEWSKI (Ed.): Jaskinie Doliny Sąspowskiej. Tło przyrodnicze osadnictwa pradziejowego. Prace Instytutu Archeologii UW, Warszawa, 47-77.
• BOCHEŃSKI Z., 1989: Aves. [In:] K. KOWALSKI (Ed.): History and evolution of the terrestrial fauna of Poland. Folia Quaternaria, 59-60: 89-108.
• BOCHEŃSKI Z., 1993: Catalogue of fossil and subfossil birds of Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 36, 2: 329-460.
• BOCHEŃSKI Z., 2000: Interpretacja składu gatunkowego zespołu ptaków dzikich. [In:] Z. BOCHEŃSKI (Ed.): Podstawy archeozoologii. Ptaki. PWN, Warszawa, 84-98.
• BOCHEŃSKI Z. & TOMEK T., 2004: Bird remains from a rock-shelter in Krucza Skała (Central Poland). Acta Zoologica Cracoviensia, 47, 1-2: 27-47.
• BOCHEŃSKI Z., GINTER B., KOZŁOWSKI K.J., MOOK W.G., MUSZYŃSKI M., NADACHOWSKI A., STWORZEWICZ E. & SZYNDLAR Z., 1985: Badania osadów schronisk podskalnych w Zalasie koło Krakowa. Folia Quaternaria, 56: 3-100.
• BOCHEŃSKI Z. (jun.), 1990: Fossil remains of birds from Dziadowa Skała Cave, Central Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 33, 8: 133-147.
• CASSOLI P.F., 1980: L’avifauna del Pleistocene superiore delle Arene Candide (Liguria). Memorie dell’Instituto Italiano di Paleontologia Umana, 3, 234 pp.
• CHMIELEWSKI W., 1958: Stanowisko paleolityczne w Dziadowej Skale koło Skarżyc w pow. zawierciańskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 3: 5-48.
• CHMIELEWSKI W., KOWALSKI K., MADEYSKA-NIKLEWSKA T. & SYCH L., 1967: Wyniki badań osadów jaskini Koziarni w Sąspowie, pow. Olkusz. Folia Quaternaria, 26: 1-69.
• CYREK K., NADACHOWSKI A., MADEYSKA T., BOCHEŃSKI Z., TOMEK T., WOJTAL P., MIĘKINA B., LIPECKI G., GARAPICH A., RZEBIK-KOWALSKA B., STWORZEWICZ E., WOLSAN M., GODAWA J. & KOŚCIÓW R., 2000: Excavation in the Deszczowa Cave (Kroczyckie Rocks, Częstochowa Upland, Central Poland). Folia Quaternaria, 71: 5-84.
• DEMARCQ G. & MOURER-CHAUVIRE C., 1976: L’indice thermique, un essai de méthode pour comparer et utiliser climatologiquement les gisements quaternaires. Application aux oiseaux du pléistocène français. Géobios, 9, 2: 125-141.
• DYLIK J., CHMIELEWSKA M. & CHMIELEWSKI W., 1954: Badanie osadów jaskiniowych w Dziadowej Skale. Biuletyn Peryglacjalny, 1: 52-62.
• GOSLAR T., RALSKA-JASIEWICZOWA M., STARKEL L., DEMSKE D., KUC T., ŁĄCKA B., SZEROCZYŃSKA K., WICIK B. & WIĘCKOWSKI K., 1998: Discusion of the Late-Glacial recorded in the Lake GościąŜ sediments. [In:] M RALSKA-JASIEWICZOWA, T. GOSLAR, T. MADEYSKA & L. STARKEL (Eds.): Lake Gościąż, central Poland. A monographic study. Part 1. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, 171-175.
• KOPACZ J., 1975: Stanowisko środkowopaleolityczne w Olsztynie pow. Częstochowa. Światowit, 34: 71-80.
• KOWALSKI K., KOZŁOWSKI K.J. & MADEYSKA T., 1972: Notes on chronology and palaeoecology. Studies on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits. Folia Quaternaria, 41: 133-142.
• KOWALSKI K., KOZŁOWSKI J.K., KRYSOWSKA M. & WIKTOR A., 1965: Badania osadów schroniska w Puchaczej Skale w Prądniku Czajowskim, powiat Olkusz. Folia Quaternaria, 20: 1-44.
• KOWALSKI K., KOZŁOWSKI J.K., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ W., PAWLIKOWA B. & WIKTOR A., 1967: Badania osadów schronisk podskalnych w Żytniej Skale (Bębło, pow. Kraków). Folia Qaternaria, 25: 1-48.
• LEMDHAL G., 1991: Paleoekologia kopalnych owadów - przykład z późnoglacjalnego stanowiska w Lednickim Parku Krajobrazowym. [In:] K. TOBOLSKI (Ed.): Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego. Biblioteka Studiów Legnickich. Poznań, 129-141.
• LEMDHAL G., 1998: Późnoglacjalne poziomy owadów ze stanowiska w Imiołkach nad jeziorem Lednica w Wielkopolsce. [In:] K. TOBOLSKI (Ed.): Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów Jeziora Lednica w Imiołkach (Lednicki Park Krajobrazowy). Biblioteka Studiów Lednickich, Tom 4. Wyd. Homini, Bydgoszcz, 55-59.
• LORENC M., 2006a: Radiocarbon dating of some Late Pleistocene faunal assemblages in caves in Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 49A, 1-2: 41-61.
• LORENC M., 2006b: On the origin of bird remains from Vistulian cave deposits in Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 49A, 1-2: 63-82.
• LORENC M., 2007: Rekonstrukcja paleotemperatur vistulianu na podstawie kopalnych ptaków. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 168 pp.
• MADEYSKA T., 1972: Stratigraphical and sedimentological study of the deposits. Studies on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits. Folia Quaternaria, 41: 17-44.
• MADEYSKA T., 1981: Środowisko człowieka w środkowym i górnym paleolicie na ziemiach Polskich w świetle badań geologicznych. Studia Geologica Polonica, 69: 7-127.
• MADEYSKA T., 1982: The stratigraphy of palaeolitic sites of the Cracow Upland. Acta Geologica Polonica, 32, 3-4: 227-242.
• MADEYSKA T., 1988: Osady jaskiń i schronisk Doliny Sąspowskiej. [In:] W. CHMIELEWSKI (Ed.): Jaskinie Doliny Sąspowskiej. Tło przyrodnicze osadnictwa pradziejowego. Prace Instytutu Archeologii UW, 1: 77-164.
• MADEYSKA T., 1992: Stratigraphy of the sediments in the Mamutowa Cave at Wierzchowie near Cracow. Folia Quaternaria, 63: 35-42.
• MADEYSKA-NIKLEWSKA T., 1969: Górnoplejstoceńskie osady jaskiń Wyżyny Krakowskiej. Acta Geologica Polonica, 19, 2: 341-383.
• NADACHOWSKI A., 1976: Fauna kopalna w osadach Jaskini Mamutowej w Wierzchowiu koło Krakowa. Folia Quaternaria, 48: 17-36.
• NADACHOWSKI A., HARRISON D.L. SZYNDLAR Z., TOMEK T. & WOLSAN M., 1993: Late Pleistocene vertebrate fauna from Obłazowa 2 (Carpathians, Poland): palaeoecological reconstruction. Acta Zoologica Cracoviensia, 36, 2: 281-290.
• NADACHOWSKI A., MADEYSKA T., ROOK E., RZEBIK-KOWALSKA B., STWORZEWICZ E., SZYNDLAR Z., TOMEK T., WOLSAN M. & WOŁOSZYN W.B., 1989: Holocene snail and vertebrate fauna from Nad Mosurem Starym Duża Cave (Grodzisko near Cracov): paleoclimatic and palaeoenvironmental reconstructions. Acta Zoologica Cracoviensia, 32, 10: 495-520.
• RALSKA-JASIEWICZOWA M., DEMSKE D. & VAN GEEL B., 1998: Late-Glacial vegetation history recorded in the Lake Gościąż sediments. [In:] M. RALSKA-JASIEWICZOWA, T. GOSLAR, T. MADEYSKA & L. STARKEL (Eds.): Lake Gościąż, central Poland. A monographic study. Part 1. Instytu Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, 128-143.
• TOBOLSKI K., 1998: Późnoglacjalna historia zbiornika w Imiołkach. [In:] K. TOBOLSKI (Ed.): Paleoekologiczne studium późnoglacjalnych osadów Jeziora Lednica w Imiołkach (Lednicki Park Krajobrazowy). Biblioteka Studiów Lednickich, Tom 4. Wyd. Homini, Bydgoszcz, 69-76.
• TOMEK T. & BOCHEŃSKI Z.M., 1995: Zmiany fauny ptaków w rejonie Obłazowej w ciągu ostatnich 33 tysięcy lat. Pieniny-Przyroda-Człowiek, 4: 25-31.
• TOMEK T. & BOCHEŃSKI Z., 2005: Weichselian and Holocene bird remains from Komarowa Cave, Central Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 48A, 1-2: 43-65.
• TOMEK T., BOCHEŃSKI Z. & BOCHEŃSKI Z.M., 2003: Birds (Aves). [In:] P. VALDE-NOWAK, A. NADACHOWSKI & T. MADEYSKA (Eds.): Obłazowa Cave, human activity, stratigraphy and palaeoenvironment. Institute of Archaeology and Ethology PAN, Kraków, 102-113.
• VALDE-NOWAK P., NADACHOWSKI A. & MADEYSKA T. (Eds.), 2003: Obłazowa Cave, human activity, stratigraphy and palaeoenvironment. Institute of Archaeology and Ethology PAN, Kraków, 176 pp.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).