Wieniec w Twierdzy Wisłoujście z lat sześćdziesiątych XVI wieku, jego przekształcenia i uszkodzenie w wojnie w roku 1577 w świetle badań architektonicznych z lat 2020–2022

• Autorzy: Samól Piotr , Hirsch Robert , Woźniakowski Arkadiusz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK72WREATH

Warianty tytułu

EN

Wreath from the Wisłoujście Fortress, dating from the 1560s, and Its transformation and damage in the war of 1577 in the light of architectural research from 2020–2022

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Wieniec w twierdzy Wisłoujście, położony przy historycznym ujściu rzeki do Zatoki Gdańskiej, to unikatowy przykład strażnicy w formie samodzielnej bastei łączącej w sobie tradycje budownictwa średniowiecznego i nowożytnego. Powstała w latach 1562–1563 w miejscu wcześniejszego założenia (prawdopodobnie z ok. 1519) o nieustalonej formie. Przedmiotem artykułu jest rozpoznanie pierwotnej formy Wieńca z lat sześćdziesiątych XVI wieku i wskazanie zakresu jego modyfikacji związanych z pierwszą przebudową oraz odbudową po zniszczeniach z 1577. Podstawą artykułu są najnowsze badania architektoniczne autorów z lat 2020–2022, które pozwoliły sfalsyfikować ustalenia starszej literatury, przedstawić nowe ustalenia i wskazać zagadnienia, które będą w przyszłości wymagały weryfikacji w dalszych badaniach architektonicznych i archeologicznych w częściach obecnie niedostępnych.

EN

The Wreath in Wisłoujście Fortress, located at the historic mouth of the river into the Gulf of Gdańsk, is a unique example of a watchtower in the form of a standalone roundel combining the traditions of medieval and modern construction. It was built between 1562 and 1563 on the site of an earlier establishment (probably from around 1519) of an undetermined form. The subject of this article was to identify the original form of the Wreath of the 1560s and to indicate the extent of its modifications related to the first reconstruction and to the rebuilding after the destruction of 1577. The article is based on the authors’ most recent architectural research from 2020–2022, which has helped to rectify a number of the findings from the older literature, to present new findings and to identify issues that will require verification in further architectural and archaeological research in parts that are currently inaccessible.

Słowa kluczowe

PL

Twierdza Wisłoujście; Gdańsk; Wieniec; basteja; fortyfikacje; badania architektoniczne; historia wojen

EN

Wisłoujście Fortres; Gdańsk; ring fort; bulwark; fortifications; architectural research; war history

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 72
• Strony: 62--79
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Samól Piotr

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0001-6021-1692

autor

Hirsch Robert

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0002-5427-3202

autor

Woźniakowski Arkadiusz

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0003-0195-3009

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Państwowe w Gdańsku:
• Sygn. 300 MP/153.
• Sygn. 300 R/Cc, 1.
• Sygn. 300 R/LI, 4.
• Opracowania / Secondary sources
• 2. Behring Wilhelm, Beiträge zur Geschichte des Jahres 1577. II, „Zeitschrift des Westpreussisches Geschichts verein” 1903, z. 46.
• 3. Bukal Grzegorz, Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454–1793, Sopot 2012.
• 4. Bukal Grzegorz, Samól Piotr, Architektura koszar w Twierdzy Wisłoujście w XVII wieku [w druku].
• 5. Cuny Georg., Danzigs Kunst und Kultur im 16. Und 17. Jahrhundert, Frankfurt am Main 1910.
• 6. Dąbal Joanna, Twierdza Wisłoujście. Przebieg i wyniki badań archeologiczno-architektonicznych, [w:] Gdańsk. Twierdza Wisłoujście. Badania archeologiczne w latach 2013–2014, Gdańsk 2015.
• 7. Hirsch Robert, Nowe wiadomości o Wieńcu twierdzy Wisłoujście, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1991, t. 36, z. 3.
• 8. Hirsch Robert, Wieniec Twierdzy Wisłoujście – budowla nie tylko obronna, [w:] Twierdza Wisłoujście: Historia, teraźniejszość, przyszłość, red. J. Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 9. Hoburg Karl, Geschichte der Festungswerke Danzigs, Danzig 1852.
• 10. Köhler Gustaw, Geschichte der Festungen Danzigs und Weichselmünde bis zum Jahre 1814 in Verbindung mit dem Kriegsgechichte der freien Stadt Danzig, t. 1: Bis zum Jahre 1734, Breslau 1893.
• 11. Kriegseisen Anna, Kolory Gdańska, Gdańsk 2021.
• 12. Mincer Franciszek, Relacja o oblężeniu Gdańska przez Stefana Batorego w roku 1577, „Zapiski Historyczne” 1965, t. 30, z. 2.
• 13. Samól Piotr, Hirsch Robert, Woźniakowski Arkadiusz, Dzieje latarni w Twierdzy Wisłoujście w świetle badań architektonicznych z roku 2018, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2021, nr 66.
• 14. Stankiewicz Jerzy, Nadmorska twierdza w Wisłoujściu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1956, t. 1 z. 2. Twierdza Wisłoujście: Historia, teraźniejszość, przyszłość, red. J. Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 15. Zbierski Andrzej, Badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1968, Architektura 9, nr 124.
• 16. Zbierski Andrzej, Badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu w 1969 roku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1975, Architektura 12, nr 237.
• 17. Zbierski Andrzej, Badania kompleksowe archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu w 1970 roku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1977, Architektura 14, nr 259.
• 18. Zbierski Andrzej, Dalsze badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1970, Architektura 10, nr 151.
• 19. Zbierski Andrzej, Twierdza morska w Wisłoujściu w świetle badań kompleksowych Pracowni Archeologicznej IHKM PAN i Centralnego Muzeum Morskiego, [w:] Twierdza Wisłoujście: Historia, teraźniejszość, przyszłość, red. J. Stecewicz, Gdańsk 2000.
• Dokumentacja / Documentation
• 20. Kasprzak Monika, „Fortyfikacje Gdańska od schyłku średniowiecza do końca XIX wieku. Geneza, rozwój i przemiany przestrzenne umocnień Gdańska i Wisłoujścia. Studium archeologiczne, cz. 1: Tekst; cz. 2: Ilustracje”, Łódź–Gdańsk 2020.
• 21. Samól Piotr, Woźniakowski Arkadiusz, Bukal Grzegorz, Hirsch Robert, „Badania architektoniczne Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku, Etap II: elewacje Wieńca”, Gdańsk 2020, mps.
• 22. Samól Piotr, Woźniakowski Arkadiusz, Hirsch Robert, „Badania architektoniczne Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku, Etap III: wnętrze Wieńca”, Gdańsk 2021, mps.
• 23. Tarnacki Janusz, Hirsch Robert, „Badania architektoniczne działobitni w Wieńcu”, Gdańsk 2004 [mps].
• 24. Tarnacki Janusz, Hirsch Robert, „Twierdza Wisłoujście. Dom Komendanta. Badania architektoniczne”, Gdańsk 2002, mps

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).