Ogrody cysterskie – mit a rzeczywistość

• Autorzy: Milecka M.

Warianty tytułu

EN

Cistercian gardens – myth and reality

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Program użytkowy cysterskiego klasztoru jest swoistym, przestrzennym wyrazem reguły zakonu. Biali, czy też jak nazywano ich szarzy mnisi, realizowali go, wybierając na budowę swego opactwa miejsce nad rzeką, w otoczeniu lasów i mokradeł, ale o korzystnych warunkach środowiskowych i potencjalnych możliwościach rozwoju gospodarczego. W sposób konsekwentny wkomponowywali w nie swoją zabudowę, którą z czasem w miarę potrzeb rozbudowywali, a otaczające ją środowisko przekształcali. Istotnym elementem cysterskiego zespołu zabudowy klasztornej były dopełniające ją programowo, a pod względem przestrzennym przenikające struktury budowlane – ogrody. Struktura przestrzeni ogrodowych była wynikiem realizacji reguły i choć funkcje podstawowych typów ogrodów aż do czasów kasat utrzymały się, to ich kompozycje, jak też i lokalizacje w obrębie zespołów klasztornych ulegały zmianom, co ściśle wiązało się z wykorzystaniem przestrzeni całego zespołu i poszczególnych obiektów budowlanych, a te niekiedy zmieniały swoje funkcje i formy. W niniejszym artykule przestawiono podstawowe zasady kompozycji ogrodowych, prezentując pokrótce typy ogrodów, jakie istniały w klasztorach cysterskich. Odniesiono się także do obowiązującej nadal literatury dotyczącej średniowiecznego dziedzictwa ogrodowego w cysterskich klasztorach i poruszono problem ochrony autentyku związanego z działalnością stricte cysterską. Nie można zapominać, że ewolucja opisywanych zespołów trwa, a istniejące domy klasztorne cystersów i innych zgromadzeń w miarę swoich potrzeb tworzą na bazie dawnych zespołów ogrody współczesne, które to często nie mają wiele wspólnego z dawnymi kompozycjami. Dziś przeważnie są to po prostu tereny wypoczynku, nierzadko z wkomponowanymi w układy zieleni obiektami sportu i rekreacji, ale także elementami dekoracyjnymi całkowicie obcymi cysterskiej tradycji. Niezwykle ważne jest, aby przy całej atrakcyjności tych „nowości” założenia klasztorne, w których obrębie istnieją relikty ogrodów, przenosiły do przyszłości dawną tradycję ogrodu klasztornego, który co prawda pod względem funkcjonalno-kompozycyjnym wciąż ewoluował, ale przez wieki był ważnym nośnikiem treści symbolicznych i przekazu religijnego, a ponadto istotnym dokumentem poziomu życia, wiedzy, a przede wszystkim stosunku człowieka do przyrody.

EN

A usable plan of the Cistercian monastery constitutes a specific spatial expression of the Rule of the Order. The White or the so called grey monks carried out this plan by choosing a place to build their abbeys by a river, surrounded by forests and wetlands, but characterised by good environmental conditions and potential possibilities of economic development. They consequently built their development into nature, which they extended as necessary and thus transformed the surrounding environment. A significant element of a Cistercian monastery development complex was constituted by gardens – building structures that complemented the development as regards its program and simultaneously permeated its space. The structure of garden spaces was an effect of implementing the Rule and although functions of the basic types of gardens were maintained until the times of dissolution of orders, their arrangements and locations within the monastery complexes underwent changes which was strictly connected with the usage of the entire complex space and its particular buildings and these, in turn, at times changed their functions and forms. This article was aimed at presenting the basic principles of garden arrangements and specifying briefly types of gardens that existed in Cistercian monasteries. It also included references to the still vital literature of the mediaeval garden heritage of Cistercian monasteries and a discussion of the problem of protecting the original connected with strictly Cistercian activities. We must bear in mind the fact that the evolution of the discussed complexes takes places all the time and the existing Cistercian and other orders monastery houses create modern gardens on the base of the former complexes, in accordance with their present needs, which frequently have little in common with the old arrangements. Today these places are quite often simply relaxation areas with numerous sport and recreation facilities built into green arrangements and other decorative components that are totally alien to the Cistercian tradition. With all the attractiveness of these ‘novelties’, it is extremely important that the monastery complexes within which the garden relics are preserved could transfer into the future the old traditions of the monastery garden that underwent a constant evolution as regards its functions and arrangement, but nonetheless throughout centuries was an important medium of symbolic content and religious aspects of life and moreover it constituted a significant record documenting the level of life, knowledge and first of all an attitude of man towards nature.

Słowa kluczowe

PL

opactwo; Cystersi; ogrody klasztorne; krajobraz

EN

abbey; Cistercians; monastery gardens; landscape

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 3(35)
• Strony: 47--61
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., rys.

Twórcy

autor

Milecka M.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie / University of Life Sciences in Lublin

Bibliografia

• [1] Ciołek G., Ogrody polskie, Wydawnictwa Budownictwo i Ar chitektura, Warszawa 1954.
• [2] Majdecki L., Historia ogrodów. Przemiany formy i konserwacja, PWN, Warszawa 1981.
• [3] Leroux-Dhuys J.F., Les abbayes cisterciennes en France et en Europe, Editions Place des Victoires, Paris 1998.
• [4] Łużyniecka E., Architektura średniowiecznych klasztorów cysterskich filiacji lubiąskiej, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1995.
• [5] Łużyniecka E., Okresy rozkwitu architektury cysterskiej na Śląsku, [w:] A.M. Wyrwa, J. Dobosz (red.), Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, 514–524.
• [6] Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie i inne cenobia śląskie, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2002.
• [7] Łużyniecka E., Świechowski Z., Kunkel R., Architektura opactw cysterskich. Małopolskie filie Morimond, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2008.
• [8] Augustyniak J., Z badań nad obwodem obronnym cysterskiego opactwa w Sulejowie, [w:] J. Olczak (red.), Archaeologia Historica Polona, t. 5, Wydawnictwo UMK, Toruń 1997, 83–95.
• [9] Augustyniak J., Rozwój przestrzenny cysterskiego założenia klasztornego w Sulejowie do końca XVI wieku w świetle badań archeologicznych, [w:] A.M. Wyrwa, J. Dobosz (red.), Cystersi w spo łeczeństwie Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, 436–464.
• [10] Augustyniak J., Cysterskie opactwo w Sulejowie. Rozwój przestrzenny do końca XVI wieku w świetle badań archeologiczno-architektonicznych w latach 1989–2003, Muzeum Archeologiczne i Et no graficzne w Łodzi, Łódź 2005.
• [11] Kajzer L., Kogo deptali Cystersi w Rudach koło Raciborza?, [w:] J. Olczak (red.), Archaeologia Historica Polona, t. 5, Wydawnictwo UMK, Toruń 1997, 97–107.
• [12] Piwek A., Architektura kościoła pocysterskiego w Oliwie od XII do XX wieku. Świątynia zakonna białych mnichów, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2006.
• [13] Świechowski Z., Opactwo cysterskie w Sulejowie, PWN, Poznań 1954.
• [14] Wyrwa A.M., Strzelczyk J., Kaczmarek K. (red.), Monasticon Cis terciense Poloniae, Dzieje i kultura męskich klasztorów cys terskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej od śred nio wiecza do czasów współczesnych, t. 1 i 2, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
• [15] Milecka M., Ogrody cystersów w krajobrazie małopolskich opactw filii Morimondu,Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.
• [16] Milecka M., Średniowieczne dziedzictwo sztuki ogrodowej klasztorów europejskich, „Hereditas Monasteriorum” 2012, vol. 1, 31–56.
• [17] Opsomer-Halleux C., The medieval garden and Its Role in Medicine, [w:] E.B. Macdougall (red.), Medieval gardens, Dumbarton Oaks Research Library and Collection Trustees for Harvard University, Washington 1986, 93–113.
• [18] Milecka M., Zarządzanie wodą w opactwach cysterskich, [w:] K. Gerlic (red.), Architektura i technika a zdrowie, Zakład Graficzny Politechniki Śląskiej, Gliwice 2008, 143–154.
• [19] Milecka M., Doliny cysterskie – historia i współczesność, [w:] D. Chylińska, J. Łach (red.), Studia krajobrazowe a ginące krajobrazy, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, UWr, Wrocław 2010, 63–72.
• [20] Stoffler H.D., Kräuter aus dem Klostergarten, Jan Thorbecke Verlag, Stuttgart 2005.
• [21] Kinder T.N., Cistercian Europe. Architecture of Contemplation, Grand Rapids, Michigan/Cambridge 2002.
• [22] Milecka M., Krajobraz opactwa sulejowskiego – historia przekształceń, [w:] J. Janecki, Z. Borkowski (red.), Krajobraz i ogród wiejski. Zmienność krajobrazów otwartych, t. 5, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, 187–206.
• [23] Kłoczowski J., Cystersi w Europie Środkowowschodniej wieków średnich, [w:] A.M. Wyrwa, J. Dobosz (red.), Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, 27–53.
• [24] Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Świat Książki, Warszawa 2007.
• [25] Machowski M., Architektura kluniacka i cysterska, [w:] J. Mrozek i in. (red.), Sztuka świata, t. 4, Arkady, Warszawa 2004, 7–29.
• [26] Haushild S., Das Paradies auf Erden. Die Gärten der Zisterzienser, Thorbecke, Stuttgart 2007.
• [27] Holeczko A., Dyskusja, [w:] E. Chojecka (red.), Sztuka a natura. Materiały XXXVIII Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki prowadzonej 23–25 listopada 1989 roku w Katowicach, Oddział Górnośląski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice 1991, 448–466.