PL EN


Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników
Tytuł artykułu

Morza plejstoceńskie elbląskie i z Próchnika na Wzniesieniu Elbląskim

Treść / Zawartość
Identyfikatory
Warianty tytułu
EN
The Pleistocene seas from Elbląg and Próchnik, Elbląg Upland
Języki publikacji
PL
Abstrakty
PL
W artykule omówiono trzy nowe odsłonięcia terenowe plejstoceńskich osadów morskich na Wzniesieniu Elbląskim w Kadynach i w Próchniku oraz niepublikowane dotąd wyniki ich datowania metodami TL, OSL i 14C. Na podstawie analizy tych danych oraz sytuacji geologicznej osadów morskich, w porównaniu z opublikowanymi już danymi o plejstoceńskich osadach morskich z tego obszaru, potwierdzono wcześniejsze wnioski o tym, że są one różnowiekowe, zarówno interglacjalne, jak i interstadialne. Wyniki nowych badań uwiarygodniają także uprzednie ustalenia, że znajdują się w jednej z międzymorenowych serii zaburzonego glacitektonicznie kompleksu osadów zlodowacenia Wisły nazwanej formacją Kadyn, gdzie są odmiennie usytuowane. Najwięcej miejsca zajmują tam interglacjalne iły elbląskie z Kadyn i z innych stanowisk omawianego obszaru. Są one nieporównywalne z niżej leżącymi na tym obszarze i niezaburzonymi lub mało zaburzonymi glacitektonicznie osadami eemskiego morza tychnowskiego, ponieważ to ostatnie jest morzem strefy luzytańskiej, a iły elbląskie reprezentują morza borealne i arktyczne. Według nowych danych można jednak przypuszczać, że są one głębokowodnymi osadami morza eemskiego, pochodzącymi z północnych obszarów niecki bałtyckiej i w odróżnieniu od osadów płytszego morza tychnowskiego, które występują tu w swej pierwotnej pozycji stratygraficznej, są jedynie porwakami glacjalnymi przeniesionymi na obszar Wzniesienia Elbląskiego przez loby lodowcowe ostatniego stadiału zlodowacenia Wisły. Z kolei osady morskie z Próchnika różnią się od iłów elbląskich wieloma cechami – są od nich młodsze i na podstawie datowań można przyjąć, że są związane sedymentacyjnie z międzymorenową formacją Kadyn, w której występują. Są one osadami nieznanego dotąd w tym rejonie chłodnego morza, które zajmowało południową część niecki bałtyckiej w starszym interstadiale zlodowacenia Wisły. Ustalenia te wpływają na zmianę rangi interglacjału krastudzkiego (elbląskiego) w podziale stratygraficznym osadów zlodowacenia Wisły, opierającym się na badaniach prowadzonych w latach 70–90. ub. w. na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego, na wcześniej określony w tej pozycji stratygraficznej interstadiał gniewu.
EN
The paper discusses three new exposures of Pleistocene marine deposits in the Elbląg Upland at Kadyny and Próchnik, and unpublished results of their dating using the TL, OSL and 14C methods . Analysis of these data and the geological setting of the marine deposits, compared with previously published data on the Pleistocene succession in this area, confirm the earlier conclusions that these deposits are of different ages, both interglacial and interstadial. The results of the new research also confirm the previous observations that they occur within one of the intermorainic series of a glaciotectonically disturbed complex of Vistulian Glaciation deposits, referred to as the Kadyny Formation, where they occupy a different position. The interglacial Elbląg Clays from Kadyny and from other sites of the study area are the most common deposits there. They are incomparable with the underlying undisturbed or slightly deformed glaciotectonically deposits of the Eemian Tychnowy Sea in this area, because the sea belonged to the Lusitanian zone, while the Elbląg Clays represent the boreal and arctic seas. According to the new data, it can be assumed that they are deepwater sediments of the Eemian Sea, derived from northern areas of the Baltic Basin and, unlike the sediments of the shallower Tychnowy Sea, which occur here in their original stratigraphic position, they are only glacial rafts transported into the Elbląg Upland by ice lobes during the last stadial of the Vistulian Glaciation. In turn, the marine sediments from Próchnik differ from the Elbląg Clays with many features; they are younger and their ages suggest that they are associated with the intermorainic Kadyny Formation, within which they occur. They were deposited in a cold sea, previously unknown in this region, which occupied the southern part of the Baltic Basin in the older interstadial of the Vistulian Glaciation. These findings entail a necessity to change the rank of the “Krastudian (Elbląg) Interglacialˮ in the Vistulian Glaciation stratigraphic scheme, which is based on research conducted in the years 1970-1990s in the Vistulian Pomerania area, to the “Gniew Interstadialˮ that was previously determined for this stratigraphic position.
Rocznik
Tom
Strony
5--43
Opis fizyczny
Bibliogr. 62 poz., rys., tab., wykr.
Twórcy
  • Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowego Instytutu Badawczego, ul. Rakowiecka 4, 00­975 Warszawa
Bibliografia
  • 1. BLUSZCZ A., 1984 − Sprawozdanie z wykonania pomiaru wieku metodą termoluminescencyjną w Lab. TL Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach dla próbki z Kadyn Ka-60 (GdTL¬30). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 2. BLUSZCZ A., 1986a − Sprawozdanie z wykonania pomiaru wieku metodą termoluminescencyjną w Lab. TL Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach dla próbek Pęklewa Ł16 i Ł17 (GdTL 150 i 151). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 3. BLUSZCZ A., 1986b − Sprawozdanie z wykonania pomiaru wieku metodą termoluminescencyjną w Lab. TL Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach dla próbki z Suchacza (Su21) (GdTL 148). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 4. BLUSZCZ A., 1986c − Sprawozdanie z wykonania pomiarów wieku metodą termoluminescencyjną w Lab. TL Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach dla próbki z Suchacza (Su33) (GdTL 149). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 5. BLUSZCZ A., 2006 − Sprawozdanie z wykonania pomiaru wieku metodą termoluminescencyjną dla trzech próbek z Kadyn (GdTL¬844; GdTL-845; GdTL 846) w Lab. TL Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 6. BRODNIEWICZ I., 1969 − Mięczaki z interglacjalnych iłów elbląskich z Elbląga i Nadbrzeża. Acta Palaeont ., 14, 2: 253–290.
  • 7. BRODNIEWICZ I., 1972 − Pleistocene Foraminiferes of the Area of the lower Vistula River (Northern Poland). Acta Palaeont ., 17, 4: 423-515.
  • 8. BUTRYM J., 1991a − Wyniki datowań termoluminescencyjnych próbek osadów czwartorzędowych z arkusza Elbląg Południe Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, miejscowości: Próchnik I (Lub-2499), Próchnik II (Lub¬2500), Próchnik III (Lub-2501), Kadyny (Lub-2502). Uniwer. im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zakł. Geogr. Fiz. Inst. Nauk o Ziemi, Lublin. Narod. Arch. Geol. PIG-IB, Warszawa.
  • 9. BUTRYM J., 1991b − Wyniki datowań termoluminescencyjnych próbek osadów czwartorzędowych z arkusza Elbląg Południe Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, miejscowości: Próchnik III (Lub¬2512), (Lub-2513). Uniwer. im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zakł. Geogr. Fiz. Inst. Nauk i Ziemi, Lublin. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 10. DROZDOWSKI E., 1979 − Deglacjacja dolnego Powiśla w środkowym Würmie i związane z nią środowiska depozycji osadów . Pr. Geogr., 132: 1-103.
  • 11. DROZDOWSKI E., 1980 − Chronostratigraphy of the Vistulian glaciation on the Lower Vistula River. Quarter. Stud. in Poland Vistulian Stratigraphy. Poland, 1979, Part 1, 2.
  • 12. DROZDOWSKI E., 1986 − Stratygrafia i geneza osadów zlodowacenia vistulian w północnej części dolnego Powiśla. Pr. Geogr., 146: 1-90.
  • 13. DROZDOWSKI E., FEDOROWICZ S., 1987 − Stratigraphy of the Vistulian glaciogenic deposits and corresponding thermoluminescence dates in the Lower Vistula River, North Poland. Boreas, 16: 139-153.
  • 14. FUNDER S., DEMIDOV I., YLOVICHEVA J., 2002 − Hydrography and mollusc faunas of the Baltic and White Sea-North Sea seaway in the Eemian . Palaeogeogr. Palaeoclimat. Palaeoecol., 184: 275-304.
  • 15. GALON R., 1934 − Dolina Dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla. Bad. Fizjogr., 12/13: 1-112.
  • 16. GALON R., 1938 − Stratygrafia dyluwium wzdłuż prawego brzegu Doliny Dolnej Wisły i Nogatu od Gardei do Malborka oraz w okolicy Elbląga. Spraw. Pozn. TPN, 2: 133-137.
  • 17. GROSS H., 1967 − Geochronologia des letzten Interglazials im nordlichen Europa mit besonderer Berücksichtigung der Ud SSR. Schr. Naturw. Ver. Schlesw.-Holst., B37 .
  • 18. HALICKI B., 1951a − Pozycja stratygraficzna osadów eemskich nad dolną Wisłą. Rocz. PTG, 20, 3: 313-318.
  • 19. HALICKI B., 1951b − Z historii plejstoceńskiego Bałtyku. Acta Geol. Pol., 2, 4: 595–615.
  • 20. HALICKI B., BRODNIEWICZ I., 1961 − La stratigraphie du Pleistocene superieur dans la region peribaltique meridionale. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sci. geol. geogr., 9, 3: 159-162.
  • 21. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1976 − Opracowanie palinologiczne prób z profilu wiertniczego Nadbrzeże. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 22. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1980 − Orzeczenie dotyczące próbek z miejscowości Łęcze i Próchnik. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 23. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1984 − Orzeczenie dotyczące próbek z miejscowości Pęklewo (Łęcze¬Leśniczówka). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 24. JANCZYK-KOPIKOWA Z.,1991 − Analiza pyłkowa osadów z otworu wiertniczego Pagórki . Prz. Geol., 39, 5/6: 269-271.
  • 25. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1993 − Orzeczenie dotyczące próbek z miejscowości Kadyny i Wysoka, ark. Elbląg Południe Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 26. JENTZSCH A., 1876 − Auffindung von Ledathon in der Prowinz Preussen . Neues Jb. Miner.: 738-740.
  • 27. JENTZSCH A., 1884 − Beiträge zum Ausbau der Glacialhypothese in ihrer Anwendung auf Norddeutschland. Jb. Preuss. Geol. Landesanst.: 438-524.
  • 28. JENTZSCH A., 1887 − Über eine diluviale Cardium¬Bank zu Succase bei Elbing . Z. Dtsch. Geol. Ges ., 39: 492-495.
  • 29. KOWALSKI K., 1959 − Katalog ssaków plejstocenu Polski. Pol. Akad. Nauk., Inst. Zool., Kraków.
  • 30. MAAS G., 1902 − Über das Anttreten der Paludina diluviana in Westpreussen. Z. Deutsch. Geol. Ges., 54 .
  • 31. MAAS G., 1904 − Über präglaciale marine Ablagerungen im őstlichen Norddeutschland. Z. Deutsch. Geol. Ges., 56 .
  • 32. MAKOWSKA A., 1977a − Rewizja sytuacji stratygraficznej osadów tzw. interglacjału chełmińskiego w Bągarcie koło Unisławia . Kwart. Geol., 21, 1: 105-118.
  • 33. MAKOWSKA A., 1977b − Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 ark. Elbląg. Wyd. A. Inst. Geol., Warszawa.
  • 34. MAKOWSKA A., 1979a − Objaśnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Elbląg. Inst. Geol., Warszawa.
  • 35. MAKOWSKA A., 1979b − Stratigraphy of Vistulian Glaciation deposits in the Lower Vistula valley of the background of marine and continental key series of Eemian Interglacjal (Starogród, Grudziadz, Gniew). Symposium of Vistulian Stratigraphy. Poland, 1979, Guide-Book of Excursion.
  • 36. MAKOWSKA A., 1979c – Interglacjał eemski w dolinie dolnej Wisły. Studia Geol. Pol., 63: 1-90.
  • 37. MAKOWSKA A., 1980 − Late Eemian with preglacial and glacial part of Vistulian Glaciation in the Lower Vistula region. Quatern. Stud. in Poland, 2, 1: 37-55.
  • 38. MAKOWSKA A., 1986a − Nowy, plejstoceński poziom morski oraz osady morza holsztyńskiego na dolnym Powiślu. Kwart. Geol., 30, 3/4: 609-628.
  • 39. MAKOWSKA A., 1986b − Morza plejstoceńskie w Polsce − osady, wiek, paleogeografia. Pr. Inst. Geol., 120: 1-74.
  • 40. MAKOWSKA A., 1987 − Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Krynica Morska i Elbląg Północ. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
  • 41. MAKOWSKA A., 1991a − Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Krynica Morska i Elbląg Północ. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
  • 42. MAKOWSKA A., 1991b − Profil geologiczny otworu w Pagórkach koło Elbląga oraz znaczenie wyników badań pyłkowych jego osadów dla stratygrafii młodszego plejstocenu w Polsce. Prz. Geol., 39, 5/6: 262-269.
  • 43. MAKOWSKA A., 1995a − Eem. W: Atlas geologiczny południowego Bałtyku. (red. J.E. Mojski i in.). Państw. Inst. Geol., Warszawa .
  • 44. MAKOWSKA A., 1995b − Elbląg Clay (Kadyny) − geological situation, stratigraphy, glaciotectonics. W: Quaternary field trips in the Central Europe (red. W. Schirmer): 136-137. T. 1. Regional field trips. Verlag Dr. Friedrich Pfeil, Monachium.
  • 45. MAKOWSKA A., 1999 − Czwartorzęd i jego podłoże na Wzniesieniu Elbląskim w aspekcie historii plejstoceńskiego Bałtyku. Biul. Państw. Inst. Geol., 386: 59-132.
  • 46. MAKOWSKA A., 2001 − Paleogeografia rejonu Prabuty¬Susz (dolne Powiśle) przed, w czasie i po transgresji morza tychnowskiego oraz zawartość malakologiczna osadów. Biul. Państw. Inst. Geol., 398: 25-68.
  • 47. MAKOWSKA A., 2004a − Najpełniejszy w Polsce kompleks młodo plejstoceński (eem i vistulian) na dolnym Powiślu i Wzniesieniu Elbląskim. Prz. Geol., 52, 9: 887-894.
  • 48. MAKOWSKA A., 2004b − Nowe badania vistuliańskiej części profilu osadów młodoplejstoceńskich na dolnym Powiślu i wynikające z nich wnioski dyskusyjne. Prz. Geol., 52, 10: 953-962.
  • 49. MAKOWSKA A., 2008 − Kadyny¬Elbląg Clays of the Vistulian Kadyny Formation, lithostratigraphy, glaciotectonics and age of the Elbląg Sea. W: Quaternary of the Gulf of Gdańsk and Lower Vistula Regions in Northern Poland: Sedimentary environments, stratigraphy and paleogeography (red. S. Lisicki). Abstracts book of International Field Symposium of the INQUA Peribalticum Grup. Frombork 14-19 September 2008. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
  • 50. MAKOWSKA A., 2009 - Międzymorenowa formacja dolnopowiślańska na tle budowy osadów plejstoceńskich Pomorza Nadwiślańskiego i jej rozwój w młodszym plejstocenie. Biul. Państw. Inst. Geol., 437: 59-124.
  • 51. MAKOWSKA A., 2014a - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Elbląg Południe. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
  • 52. MAKOWSKA A., 2014b - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Elbląg Południe. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
  • 53. MAKOWSKA A., RABEK W., 1990 - Osady morskie interglacjau eemskiego i pozycja stratygraficzna iłów elbląskich (yoldiowych) na podstawie otworów w Pęklewie i Pagórkach (Wzniesienie Elbląskie). Kwart. Geol., 34, 2: 305-324.
  • 54. MARKS L., GAŁĄZKA D., KRZYMIŃSKA J., NITA M., STACHOWICZ-RYBKA R., WITKOWSKI A., WORONKO B., DOBOSZ S., 2014 - Marine transgression during Eemian in northern Poland: A high resolution record form the type section at Cierpięta. Ouater. Internat., 328/329: 45-59.
  • 55. PAZDUR M.F., 1981a - Sprawozdanie z wykonania pomiarów wieku metodą C14 w Lab. Inst. Fiz. Politech. Śląskiej w Gliwicach dla próbki z Suchacza Pl (Gd-1371). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 56. PAZDUR M.F., 1981b - Sprawozdanie z wykonania pomiarów wieku metodą C14 w Lab. Inst. Fiz. Polit. Śląskiej w Gliwicach dla próbki z Łęcza, próbka 40 (Gd-1326). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 57. PAZDUR M.F., 1992 - Wykonanie oznaczeń wieku metodą radiowęgla dla 10 próbek organicznych do prac geologicznych związanych z wykonaniem Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Elbląg. Próbka Próchnik III (Gd- 6532). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
  • 58. PUNKARI M., 1997 - Glacial and glaciofluvial deposits in the interlobate areas of the Scandinavian Ice Sheet. Quatern. Sc. Rev., 16: 741-753.
  • 59. SAMSONOWICZ J., 1951 - Interglacjał eemski nad dolną Wisłą. Rocz. PTG, 20, 3: 303-308.
  • 60. SKOMPSKI S., MAKOWSKA A., 1989 - Viviparus diluvianus (Kunth 1865) W: Budowa geologiczna Polski. Atlas skamieniałości przewodnich i charakterystycznych. Cz. 3b. Kenozoik. Czwartorzęd (red. W. Rühle, E. Rühle): 59. Wydaw. Geol., Warszawa.
  • 61. WOLDSTED P, 1969 - Handbuch der stratigraphischen Geologie. BII. Stuttgart.
  • 62. ZANS V., 1936 - Das Letzinterglaciale Portlandia - Meer de Balticums. Bull. Comm. Géol. Finl., 115: 231-25.
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-088624b4-bfb9-4fe6-8d09-83d89fa98d41
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.