Small water bodies formed after peat digging in Dobrzyńskie Lakeland

• Autorzy: Koprowski J. , Łachacz A.

Warianty tytułu

PL

Małe zbiorniki wodne powstałe po wydobyciu torfu na Pojezierzu Dobrzyńskim

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Post-peat water bodies formed as a result of peat digging for fuel in the 19^th and the first half of the 20^th century are common in the middle part of Dobrzyńskie Lakeland. In many cases peat was dug almost completely to form small water bodies. In the studied part of the lakeland 56.24 ha or 10.20% of peatland area have been exploited. The share of peatlands in the surface area of particular regions varied from 3.79% to 9.81%. The degree of peat exploitation also varied. Peat coverage of 7.06% was larger than the mean for Poland (3.80%) but close to that in young glacial areas. A group of water bodies formed after peat digging differed in terms of water quality. Physical and chemical properties of waters in studied water bodies are typical of surface and shallow ground waters in young glacial areas. They are fresh waters of a slightly higher content of mineral ions and of neutral to alkaline pH. Their electrolytic conductivity ranged between 300 and 500 µS·cm^–1. Bicarbonates and calcium dominated their ionic composition. Post-peat water bodies were colonised by pleustonic and rush plant communities. Their species composition indicates eutrophic habitat conditions. Despite the fact that post-peat water bodies were formed as a result of intense environmental disturbance, now they increase landscape diversity of the middle part of Dobrzyńskie Lakeland and are habitats of many rare and endangered plant species.

PL

W środkowej części Pojezierza Dobrzyńskiego często występują potorfia jako wynik wydobywania torfu na opał w XIX i pierwszej połowie XX wieku. W wielu przypadkach torf wybrano niemal zupełnie, tworząc małe zbiorniki wodne. W badanej części Pojezierza Dobrzyńskiego wyeksploatowano 56,24 ha, czyli 10,20% powierzchni torfowisk. Udział torfowisk w powierzchni poszczególnych rejonów wynosił od 3,79 do 9,81%. Zróżnicowany był również ilość eksploatacji torfów. Zatorfienie, wynoszące 7,06%, było większe niż średnio w całej Polsce (3,80%), a zbliżone do zatorfienia obszarów młodoglacjalnych. Właściwości wody grupy zbiorników powstałych po wydobyciu torfu są bardzo zróżnicowane. Właściwości fizykochemiczne wód badanych potorfii są typowe dla wód powierzchniowych i płytkich wód gruntowych na obszarach młodoglacjalnych. Są to wody słodkie, z nieznacznie większą niż średnia mineralizacją (ogólna zawartość jonów) oraz odczynem od obojętnego do zasadowego. Ich przewodnictwo elektrolityczne najczęściej wynosiło 300–500 µS·cm^–1. W składzie jonowym dominowały wodorowęglany oraz wapń. Powstałe po wydobyciu torfu zbiorniki wodne były kolonizowane przez gatunki roślin. W wyniku tego wykształciły się zbiorowiska pleustonowe, a także szuwarowe. Ich skład gatunkowy wskazuje na eutroficzne warunki siedliskowe. Mimo że powstały w wyniku znacznego przekształcenia środowiska, obecnie potorfia występujące w środkowej części Pojezierza Dobrzyńskiego zwiększają różnorodność krajobrazową i stanowią siedlisko wielu rzadkich i zagrożonych gatunków roślin.

Słowa kluczowe

EN

geological documentation of peat deposits; peat digging; plant communities; small water reservoirs; water properties

PL

geologiczne dokumentacje złóż torfowych; małe zbiorniki wodne; właściwości wód; wydobywanie torfu; zbiorowiska roślinne

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Journal of Water and Land Development
• Rocznik: 2013
• Tom: no. 18 [I-VI]
• Strony: 37--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Koprowski J.

• Stowarzyszenie Dobrzyniacy, 87-517 Brzuze, Poland

autor

Łachacz A.

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, pl. Łódzki 3; 10-727 Olsztyn, Poland

Bibliografia

• [1.] BOSIACKA B., PIEŃKOWSKI P. 2003. Ocena stanu zachowania i walorów florystycznych śródpolnych oczek wodnych w południowo-wschodniej części Pojezierza Myśliborskiego [An assessment of status and floristic value of mid-field ponds in south-eastern part of Myśliborskie Lakeland]. Przegląd Przyrodniczy 14(1–2) p. 37–60.
• [2.] CHEŁMICKI B. 2005. Powiat rypiński w pamiętnikach [Rypin County in memoirs]. Rypin. Rypińskie Koło Polskiego Tow. Historycznego. ISBN 8391239128 pp. 282.
• [3.] DZIEWULSKI E. 1881. Jeziora Rypińskie. Notatki z wycieczki odbytej w maju 1880 r. [Rypin lakes. Notes from a voyage made in May 1880]. Pamiętnik Fizyjograficzny. Nr 1 p. 101–109.
• [4.] GAŁCZYŃSKA M., GAMRAT R. 2007. Influence of the stability of water surface and water and marshland vegetation on the water quality of mid-field ponds in the area of Żabów. Chemicals in agriculture and environment. Chemistry for Agriculture. Vol. 8 p. 62–67.
• [5.] GAŁKOWSKI P. 2002. Brzuze i okolice (monografia historyczna wsi ziemi dobrzyńskiej) [Brzuze and surroundings. (historical monograph of villages in the Dobrzyń District)]. Brzuze. Zarząd Gminy Brzuze. ISBN 8391720306 pp. 487.
• [6.] HERMANOWICZ W., DOŻAŃSKA W., DOJLIDO J., KOZIORSKI B. 1976. Fizyczno-chemiczne badanie wody i ścieków. [Physical and chemical examination of water and waste water]. Warszawa. Arkady pp. 847.
• [7.] ILNICKI P. 2002. Torfowiska i torf [Peatlands and peat]. Poznań. Wydaw. AR. ISBN: 837160243X pp. 606.
• [8.] KACZAN A. 1968. Zagospodarowanie potorfi [Management of post-peat water bodies]. Warszawa. PWRiL pp. 50.
• [9.] KĘPCZYŃSKI K. 1972. Dalsze stanowiska wolffii bezkorzeniowej Wolffia arrhiza (L.) Wimm. na Wysoczyźnie Dobrzyńskiej oraz jej udział w różnych zespołach roślinnych [Further stands of Wolffia arrhiza (L.) Wimm. on the Dobrzyń Upland and its share in various plant communities]. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze. Z. 30. Biologia. Nr 15 p. 11–18.
• [10.] KOC J., CYMES I., SKWIERAWSKI A., SZYPEREK U. 2001. Znaczenie ochrony małych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym [The importance of protection of small water bodies in agricultural landscape]. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 476 p. 397–407.
• [11.] KONDRACKI J. 2001. Geografia regionalna Polski [Regional geography of Poland]. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN ISBN 8301124792 pp. 441
• [12.] KOPROWSKI J., ŁACHACZ A. 2012. Potorfia w krajobrazie rolniczym Pojezierza Dobrzyńskiego. W: Wybrane problemy ochrony mokradeł [Post-peat water bodies in agricultural landscape of Dobrzyńskie Lakeland. In: Selected problems of wetland protection]. Ed. A. Łachacz. Współczesne Problemy Kształtowania i Ochrony Środowiska. Monografie. Nr 3p. Olsztyn. UWM p. 91–110.
• [13.] KOPROWSKI J., ŁACHACZ A., PIEŃKOWSKI P., SZPIGIEL M. 2012. Przekształcenia śródpolnych mokradeł Pojezierza Dobrzyńskiego w świetle archiwalnych materiałów kartograficznych [Transformation of midfield wetlands of Dobrzyńskie Lakeland in view of archive cartographic materials]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 3 p. 123–138.
• [14.] KUCHARSKI L. 1996. Przyrodnicze znaczenie zagłębień bezodpływowych w rolniczym krajobrazie Pojezierza Kujawskiego [Biological importance of isolated depressions in agricultural landscape of Kujawskie Lakeland]. Przegląd Naukowy Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW-AR. Nr 10 p. 33–38.
• [15.] ŁACHACZ A. 1997. Użytki ekologiczne w Kotlinie Kurpiowskiej [Lands of ecological use in the Kurpiowska Valley]. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 435 p. 85–97.
• [16.] ŁAJCZAK A. 2006. Torfowiska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Rozwój, antropogeniczna degradacja, renaturyzacja i wybrane problemy ochrony [Peatlands of the Orawsko-Nowotarska Valley. Development, anthropogenic degradation, renaturization and selected problems of protection]. Kraków. Wydaw. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN pp. 147.
• [17.] MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski [Guide to determination of plant communities in Poland]. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ISBN 8301135204 pp. 536.
• [18.] Ministerstwo Górnictwa i Energetyki, Urząd Gospodarki Torfowej 1958. Dokumentacja geologiczna złóż torfu położonych na arkuszu 1:25 000 – Rogowo 3082 (podkategoria badań C2) [Geological documentation of peat deposits in the sheet 1:25 000 – Rogowo 3082 (C2 subcategory of studies)]. Warszawa.
• [19.] Ministerstwo Rolnictwa, Departament Wodnych Melioracji 1960. Dokumentacja geologiczna torfowisk „Dolina rzeki Rypienicy” na odcinku Kamionka-Kominy [Geological documentation of peatlands “Dolina rzeki Rypienicy” between Kamionka and Kominy]. Warszawa.
• [20.] MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Kraków. Wydaw. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN. ISBN 83-85444-83-1 pp. 442.
• [21.] MITSCH W.J., GOSSELINK J.G. 2000. Wetlands. 3rd Edition. New York. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 047129232X pp. 920.
• [22.] Odrys pomiaru Folwarku Zbójno [A sketch of Zbójno Manor] 1860/1861. Warszawa. Archiwum Główne Akt Dawnych, zb. kart. 159–17.
• [23.] OLACZEK R. 1990. Siedliska marginalne w systemie klasyfikacji gruntów i problemów ekologicznych. W: Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym [Marginal habitats in the system of ground classification and ecological problems. In: Lands of ecological use in agricultural landscape] Warszawa. Wydaw. SGGW-AR p. 7–24.
• [24.] OLACZEK R., KRZYWAŃSKI D. 1970. Wolffia arrhiza i Wolffietum arrhizae w Polsce [Wolffia arrhiza and Wolffietum arrhizae in Poland]. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Nauki Matematyczno-Przyrodnicze. Ser. II. Nr 36 p. 39–51.
• [25.] PIEŃKOWSKI P. 2003. Analiza rozmieszczenia oczek wodnych oraz zmian w ich występowaniu na obszarze Polski północno- zachodniej [Analysis of the distribution of small ponds and changes in their occurrence in north-western Poland]. Rozprawy. Szczecin. Wydaw. AR Szczecin. ISSN 0239-6467 pp. 222.
• [26.] PODBIELKOWSKI Z. 1960. Zarastanie dołów potorfowych [Overgrowing of post-peat holes]. Monographiae Botanicae. Vol. 10(1). ISSN 0077-0655 pp. 144.
• [27.] POŁUJAŃSKI A. 1854. Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym ułożone [Description of forests of the Kingdom of Poland and western provinces of Russian Empire set up from historical, statistical and economic point of view]. T. 1. Warszawa. Drukarnia Józefa Unger pp. 427.
• [28.] Prezydium WRN, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa w Bydgoszczy 1972a. Dokumentacja geobotaniczna torfowisk rejonu Chrostkowo (badania wstępne) [Geobotanical documentation of peatlands in the region Chrostowo (preliminary studies)]. Szczecin.
• [29.] Prezydium WRN, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa w Bydgoszczy 1972b. Dokumentacja geobotaniczna torfowisk rejonu Obory (badania wstępne) [Geobotanical documentation of peatlands in the region Obory (preliminary studies)]. Szczecin.
• [30.] Prezydium WRN, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa w Bydgoszczy 1972c. Dokumentacja geobotaniczna torfowisk rejonu Pinino (badania wstępne) [Geobotanical documentation of peatlands in the region Pinino (preliminary studies)]. Szczecin.
• [31.] RAND M.C., GREENBERG A.E., TARAS M.J. (ed.) 1975. Standard methods for the examination of water and wastewater. Washington. American Public Health Association. ISBN 0-875530788 pp. 1193.
• [32.] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów [Government Order of 4th of June 1956 on ground classification] Dz. U. 1956 r. Nr 19 poz. 97.
• [33.] SAMOSIEJ L., KUCHARSKI L. 1986. Wolffia arrhiza i Wolffietum arrhizae w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Kujaw południowych [Wolffia arrhiza and Wolffietum arrhizae in Poland with particular reference to southern Kujawy]. Acta Universitatis Lodziensis Folia Botanica. Vol. 4 p. 29–51.
• [34.] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [Geographic dictionary of the Kingdom of Poland and other Slavic countries] 1880–1902. T. I–XV. Eds. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski. Warszawa. Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
• [35.] TAYTSCH L. 1955. Eksploatacja złóż torfowych [Exploitation of peat deposits]. Warszawa. Polskie Wydaw. Gospodarcze pp. 393.
• [36.] TOBOLSKI K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych [Guide to the determination of peat and lake sediments]. Vademecum Geobotanicum. T. 2. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ISBN 8301132159 pp. 508.
• [37.] Topograficzna Karta Królestwa Polskiego [Typographic chart of the Kingdom of Poland] 1839. Warszawa. Archiwum Główne Akt Dawnych, zb. kart. 75-1.
• [38.] URBAN D., WÓJCIAK H. 2006. Aquatic plant communities of the Lemnetea minoris R. Tx. 1955 class in the Bug valley old river-beds against the habitat conditions. Teka Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego 3 p. 241–249.
• [39.] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody [Nature Protection Act of April 16th 2004]. Dz.U. 2004 Nr 92, poz. 880.
• [40.] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych [Act of February 3rd 1995 on the protection of agricultural and forest grounds]. Dz. U. 1995 Nr 16, poz. 78.
• [41.] WAUGHMAN G.J., BELLAMY D.J. 1984. The distribution of major elements between some ecosystem components in different peatland zones. Proceedings 7th International Peat Congress. 18–23 June 1984, Dublin, Ireland p. 32–48.
• [42.] Wojewódzki Zarząd Wodnych Melioracji 1966. Dokumentacja torfowisk rejonu Kowalki (badania wstępne) [Documentation of peatlands in the region Kowalki (preliminary studies)]. Bydgoszcz.
• [43.] Wojewódzki Zarząd Wodnych Melioracji w Bydgoszczy 1971. Dokumentacja torfowisk rejonu Stalmierz (badania wstępne kat. C2) [Documentation of peatlands in the region Stalmierz (preliminary studies category C2)]. Szczecin.
• [44.] WOŁEJKO L. 2000. Dynamika fitosocjologiczno-ekologiczna ekosystemów źródliskowych Polski północno-zachodniej w warunkach ekstensyfikacji rolnictwa [Phytosociological and ecological dynamics of spring ecosystems of north-western Poland under agricultural extensification]. Rozprawy. Nr 195. Szczecin. AR. ISSN 0239-6467 pp. 112.
• [45.] WOŁEK J. 1997. Species co-occurrence patterns in pleustonic plant communities (class Lemnetea). Fragmenta Floristica et Geobotanica: Supplementum. T. 5: ISBN 8385444483 pp. 100.
• [46.] WOŁEK J. 2006. Metody badań pleustofitów i ich zbiorowisk. W: Przewodnik do badań roślinności wodnej [Methods of studying pleustophytes and their communities. In: Guide to the studies of aquatic vegetation]. Ed. J. Szmeja. Gdańsk. Wydaw. UG p. 315–366.
• [47.] WÓJCIAK H., URBAN D. 2009. Rzęsowate (Lemnaceae) i ich fitocenozy w starorzeczach Bugu na odcinku Kryłów – Kostomłoty [Duckweeds (Lemnaceae) and their phytocoenoses in oxbow lakes of the Bug River between Kryłów and Kostomłoty]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 9 Z. 4 p. 215–225.
• [48.] GIS Mokradła. Mokradła Polski [Polish wetland] [online]. [Access 20.04.2013]. Available at: www.gis-mokradla.info/html/ index.php?page=mokradla[