„Niezbędne i użyteczne” - rezydencja polowa Augusta Mocnego z 1732 roku na szczycie Króliczej Góry w Warszawie

• Autorzy: Przybylak Łukasz

Identyfikatory

DOI

10.17388/WUT.2025.0021.ARCH

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Latem 2022 roku minęło 290 lat od największego w dziejach Rzeczypospolitej pokazu artystyczno-militarnego. Wielki Kampament Augusta Mocnego, który rozegrał się w 1732 roku u podnóża Skarpy Warszawskiej, był szeroko zakrojonym przedsięwzięciem logistycznym, inżynieryjno-budowlanym oraz wizerunkowym. Obok militarnej rewii prezentującej sprawność i stan uzbrojenia wojsk polskich, litewskich i saskich pod koroną Wettynów, bezprecedensowym zjawiskiem było stworzenie tymczasowej rezydencji dla monarchy. Na szczycie cypla Skarpy Warszawskiej nazwanego Króliczą Górą, w miejscu hodowli łownych królików, stworzone zostało tymczasowe założenie pałacowo-ogrodowe projektu Carla Friedricha Pöppelmanna. Niewielki, dwukondygnacyjny pawilon mieścił w swoim wnętrzu zarówno prywatne apartamenty królewskie, jak i rozległą salę biesiadną z otwartą galerią. Widok z galerii pawilonu posadowionego na wysokości 107 m n.p.m. obejmował nie tylko dwa place manewrowe sięgające brzegu Wisły, ale także cały okołowarszawski odcinek jej doliny. Pawilon poprzedzony został ozdobnym ogrodem, którego główną dekoracją, oprócz parterów gazonowych, były drzewka pomarańczowe. Dzięki wykonanym przez Autora badaniom możliwe jest poznanie wartości funkcjonalnych i artystycznych królewskiego obozowiska na Króliczej Górze. Założenie pałacowo-ogrodowe było jednym z ważniejszych węzłów kompozycyjnych rozległego zespołu krajobrazowego królewskich posiadłości Augusta Mocnego w Warszawie. Jednak ta bezprecedensowa w historii sztuki ogrodowej i architektury Rzeczypospolitej miniatura królewskiej rezydencji przestała istnieć już w 1736 roku.

Słowa kluczowe

PL

August Mocny; Kampament; Królikarnia; Królicza Góra; sztuka ogrodowa; krajobraz; Skarpa Warszawska; rezydencja; Warszawa

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2022
• Tom: T. 67, z .1
• Strony: 4--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 52 poz., rys.

Twórcy

autor

Przybylak Łukasz

• doktorant Technische Universität Dresden

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Erndtel C. H., Warsavia Physice Illustrata, Sive De Aere, Aquis, Locis Et Incolis Warsaviae, Eorundemque Moribus Et Morbis Tractatus; Cui Annexum Est Viridarium, Vel Catalogus Plantarum Circa Warsaviam Nascentium, Dresden 1730
• Die von Detlef Klefeken zum Zwingergarten gelieferte Lorbeer- und Orangenbäume, W zbiorach Sächsisches Staatsarchiv Dresden, 10026 Geheimes Kabinett, Nr. Loc. 00774/03
• „Kuryer Polski”, 1730, nr 24, W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Starych Druków, sygn. 2g.22.6.1.
• „Kuryer Polski”, 1732, nr 133, W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego - Gabinet Starych Druków, sygn. 2g.22.6.1.
• „Kuryer Polski”, 1732, nr 135, W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego - Gabinet Starych Druków, sygn. 2g.22.6.1.
• „Kuryer Polski”, 1732, nr 136, W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego - Gabinet Starych Druków, sygn. 2g.22.6.1.
• „Kuryer Polski”, 1732, nr 138-139, W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego - Gabinet Starych Druków, sygn. 2g.22.6.1.
• Königlich-Polnischer und Churfürstlich-Sächsischer Hoff- und Staats-Calender auf das Jahr 1733, Leipzig (1733), W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, Hist. Sax.I.179-1733
• Königlich-Polnischer und Churfürstlich-Sächsischer Hoff- und Staats-Calender 1731, Leipzig 1731, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Hist. Sax.I.179-1731
• Königlich-Polnischer und Churfürstlich-Sächsischer Hoff- und Staats-Calender 1729, Leipzig 1729, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Hist. Sax.I.179-1729
• Königlich-Polnischer und Churfürstlich-Sächsischer Hoff- und Staats-Calender 1733, Leipzig 1733, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Hist.Sax.I.179-1733
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Библиотека Российской академии наук, sygn. Карт. осн. 876.
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie, sygn. D I/214
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, sygn. MNK XV-Rr.-2301
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Ossolineum, sygn. 706/I
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, sygn. Rps akc. 4851
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Mscr.Dresd.J.20.
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Mscr.Dresd.J.13.
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Sächsische Landesbibliothek - Staats- und Universitätsbibliothek Dresden, sygn. Mscr.Dresd.App.3159
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Staatliche Kunstsammlungen Dresden, sygn. Inv.-Nr. G 500-13
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach Sächsisches Staatsarchiv Dresden, sygn. 12884 Karten und Risse, Nr. Schr 004, F 048, Nr 061.
• Jauch J. D., Pfund W. C., Plans des differents exercices et mouvements militaires executez par les trouppes de S. M. le Roy de Pologne et Electeur de Saxe au campement de Warsovie du mois Aout 1732, Warschau 1732, W zbiorach The Royal Collection Trust, sygn. RCIN 727038.g.
• Zürner F. A., Kurtze Anleitung Zur gewöhnlichen Reise Von Dreßden nach Warschau: Mit unterschiedenen Geographischen Delineationen, special-Chärtgen und allerhand dienlichen Nachrichten von dißfalligen Gegenden, für die solchen Unterricht zu dergleichen Passagen nöthig habende Reisende, Zur Anweisung, Wie der vor etlichen Jahren edirte kleine Pohlnische Weg-Weiser oder Reise-Gefährte Nebst seinem General-Chärtgen und Anhange Mit unterschiedenen anbey an die Hand gegebenen Supplementen und Verbesserungen bey dergleichen Reisen zu appliciren und nützlich zu gebrauchen sey / auf Veranlassung entworffen von Adam Friedrich Zürnern, Königl. Pohln. und Churfl. Sächß. bestallten Land- und Grentz- Commissario, auch Geographo (…), Nürnberg 1738
• Źródła drukowane
• Bartoszewicz J., Dzieła Juljana Bartoszewicza. Tom VII - Szkice z czasów saskich, Warszawa 1880
• Bartoszewicz J., Kampament w Warszawie 1732 r., „Przegląd Naukowy”, 1847, nr 22
• Beschorner H., Das Zeithainer Lager von 1730, „Neues Archiv für sächsische Geschichte und Alterthumskunde”, 1880, nr 28
• Bieniecki Z., Oś barokowa Warszawy, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1960, t. 5/4
• Bothe J. P., “Martialische Lustbarkeiten”. Die Inszenierung des Zeithainer Lagers (1730) zwischen Hof und Militär, „Archiv für Kulturgeschichte”, 2019, nr 101/1
• Dieckmann F., Pöppelmann oder Die Gehäuse der Lust, Dresden 2012
• Fijałkowski W., Królewskie założenia ogrodowe w południowej Warszawie, w: Królewskie ogrody w Polsce. Materiały sesji naukowej, 10-11 maja 2001, red. M. Szafrańska, Warszawa 2001
• Fijałkowski W., Królikarnia Anno 1732, „Stolica”, 1982, nr 37, s. 12
• Fijałkowski W., Non omnes res perdite sunt. O ogrodach barokowej Warszawy, „Ochrona Zabytków”, 1998, nr 51/4 203
• Gurlitt C., Warschauer Bauten aus der Zeit der Sächsischen Könige, Berlin 1917
• Hentschel W., Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin 1967
• Hentschel W., Die Zentralbauprojekte Augusts des Starken, Berlin 1969
• Jakóbczyk-Gola A., Gabinety i ogrody. Polskie nowożytne traktaty architektoniczne wobec kultury kolekcjonowania, Warszawa 2019
• Koch H., Sächsische Gartenkunst, Berlin 1910
• Kosińska U., August II w poszukiwaniu sojusznika. Między aliansem wiedeńskim i hannowerskim (1725-1730), Warszawa 2012
• Kuls T., Warszawa. Szlakiem „Gościńca“ Adama Jarzębskiego. Rekonstrukcja miasta z roku 1643 w 25 obrazach, Warszawa 2020
• Lorentz S., Wstęp, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1967, nr 3/XXIX
• Majdecki L., Łazienki. Przemiany układu przestrzennego założenia ogrodowego, w: Rejestr Ogrodów Polskich, 1969, nr 7, red. W. Plapis, Warszawa 1969
• Majdecki L., Ogrody warszawskie w XVIII wieku, w: Warszawa XVIII wieku. Tom XVI, red. J. Kowecki, Warszawa 1973
• Marx H., Johann Samuel Mock und das „Campement bei Czerniaków” 1732, „Jahrbuch der Staatlichen Kunstsammlungen Dresden”, 1976/77(1978)
• Migasiewicz P., Osiecka-Samsonowicz H., Sito J., Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, Warszawa 2016
• Przybylak Ł., Die Schlossgärten des Warschauer Hanges in der Zeit der polnisch-sächsischen Union, „Die Gartenkunst”, 2022, nr 1
• Przybylak Ł., Ogrody Królewskie w Wilanowie i ich rola w utrzymywaniu historycznych wartości ogrodniczych współczesnej Warszawy, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk - Oddział w Krakowie”, 2019, nr XLVII
• Przybylak Ł., The baroque garden in Wilanów - its form, history and perspectives, w: Mőcsényi Mihály Kertművészeti és Kerttörténeti Műhely és Konferenciasorozat. Barokk Kertművészet / Baroque Garden Art, red. B. Sólyom, P. Szabó, A. Herczeg, Budapest 2022
• Puppe R., „Ew. Königl. Mayst. ein Plaisir zu thun vermeinet, …“ über die Orangerie und den Ober-Lustgärtner des Sächsischen Gartens in Warschau (1713-1739), w: Hortus Vitae. Księga pamiątkowa dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu, red. M. Arszyński, A. Michałowski, Warszawa 2001
• Schuster O., Francke F. A., Geschichte der sächsischen Armee: von deren Errichtung bis auf die neueste Zeit: Unter Benutzung handschriftlicher und urkundlicher Quellen, Leipzig 1885
• Sito J., Pałac Królewski na Króliczej Górze w świetle nieznanych materiałów ikonograficznych, w: Miraże natury i architektury. Prace dedykowane profesorowi Tadeuszowi Bernatowiczowi, red. A. Barczyk, P. Gryglewski, Łódź 2021
• Sobieszczański J., Gomulicki W., Przewodnik po Warszawie i okolicy z planem miasta, Lwów 1908
• Uerscheln G., Kalusok M., Wörterbuch der europäischen Gartenkunst, Stuttgart 2003