Geneza równin torfowiskowych w dolinach rzecznych dorzecza górnej Odry

• Autorzy: Wójcicki K. J.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.030.004

Warianty tytułu

EN

The origin of peatland plains in the river valleys of the Upper Odra Basin

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł poświęcony jest problematyce genezy równin torfowiskowych w strefie „staroglacjalnej” południowej Polski. W objętych badaniami dolinach Kłodnicy i Osobłogi, torfowiska rozwinęły się głównie w obniżeniach starorzeczy. Akumulacja biogeniczna została zainicjowana w różnych fazach późnego glacjału i holocenu, w szczególności w młodszym dryasie i okresie preborealnym w przypadku form położonych u podnóży zboczy doliny, oraz w fazie subborealnej i subatlantyckiej w przypadku mniej licznych form zlokalizowanych w strefie proksymalnej równiny zalewowej. W dolinie Kłodnicy zostały zidentyfikowane następujące etapy rozwoju form akumulacji biogenicznej: (1) szybki przyrost osadów we wczesnym i prawdopodobnie środkowym holocenie, (2) ograniczenie tempa akumulacji u schyłku mezoholocenu(?) i w starszym neoholocenie, (3) ponowny wzrost tempa akumulacji osadów w młodszej części późnego holocenu. Rozwój większości form akumulacji biogenicznej został zatrzymany w ostatnim tysiącleciu na skutek antropogenicznego ożywienia procesów fluwialnych i denudacyjnych.

EN

The article discusses the origin of peatland plains in the ‘old glacial’ zone of southern Poland. In the studied valleys of the Kłodnica and Osobłoga Rivers, peatlands developed mainly in the depressions of oxbow lakes. Biogenic accumulation started in various periods of the Late Glacial and Holocene, particularly in the Younger Dryas and Preboreal phases in the case of forms at the foot of the valley sides, and in the Subboreal and Subatlantic phases in the case of less numerous forms within proximal floodplain. The following development stages of floodplain fens were identified in the Kłodnica valley: (1) the rapid growth of deposits in the Early and possibly in the Middle Holocene, (2) significant reduction in the accumulation rate at the end of the Middle Holocene (?) and in the earlier part of the Late Holocene, (3) the re-growth of sediment accumulation rate in the later part of the Late Holocene. Development of numerous biogenic landforms has been stopped as a result of human-induced acceleration of fluvial and denudation processes in the last millennium.

Słowa kluczowe

PL

biogeomorfologia; formy biogeniczne; starorzecza; geneza torfowisk; paludyfikacja; Kotlina Raciborska

EN

biogeomorphology; biogenic landforms; oxbow lakes; peatland origin; paludification; Racibórz Basin

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2015
• Tom: Vol. 30
• Strony: 41--48
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., rys.

Twórcy

autor

Wójcicki K. J.

• Katedra Rekonstrukcji Środowiska Geograficznego, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec

Bibliografia

• Alexandrowicz S.W., Klimek K., Kowalkowski A., Mamakowa K., Niedziałkowska E., Pazdur M., Starkel L., 1981. The evolution of the Wisłoka valley near Dębica during the Late Glacial and Holocene. Folia Quaternaria 53: 3–91.
• Gębica P., 2004. Przebieg akumulacji rzecznej w górnym vistulianie w Kotlinie Sandomierskiej. Prace Geograficzne 193: 1–229.
• Ilnicki P., 2002. Torfowiska i torf. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Poznań.
• Kalicki T., 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne 204: 5–348.
• Kalicki T., Zernickaya V.P., 1995. Paleogeography of the Vistula valley near Cracow based on sediments and palynology of the Allerød paleochannel fill. In: Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula River valley during the last 15000 years. Part V. Geographical Studies, Special Issue 8: 9–18.
• Klimek K., 1996. Aluwia Rudy jako wskaźnik 1000-letniej degradacji Płaskowyżu Rybnickiego. w: Kostrzewski A. (red.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, tom II. Wyd. UAM, Poznań: 155–166.
• Klimek K., 2003. Sediment transfer and storage linked to Neolithic and Early Medieval soil erosion in the Upper Odra Basin, southern Poland. In: Howard A.J., Macklin M.G., Passmore D.G. (eds) Alluvial Archaeology in Europe. Swets & Zeitlinger, Lisse: 251–259.
• Krygowski B., 1936. Basen Jeziora Zasumińskiego jako przykład basenu wydmowo-bagiennego. Wiadomości Służby Geograficznej 4: 466–478.
• Kulczyński S., 1939–40. Torfowiska Polesia. Prace Rolniczo-Leśne PAU 37(1/2): s. 777.
• Ludwikowska-Kędzia M., 2000. Ewolucja środkowego odcinka doliny rzeki Belnianki w późnym glacjale i holocenie. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa: 5–181.
• Małkowski S., 1930. Uwagi w sprawie zabagnienia Polesia. Pos. Nauk. PIG 28: 14–16.
• Nalepka D., 1991. Lateglacial end Early Holocene pollen diagrams in the western part of the Sandomierz Basin. Preliminary results. In: Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part IV. Geographical Studies, Special Issue 6: 63–74.
• Nita M., Wójcicki K., 2005. Record of Holocene vegetation changes against a background of environmental conditions in the Kłodnica valley (southern Poland). Quaestiones Geographicae 24: 63–73.
• Rutkowski J., 1987. Vistula River valley in the Cracow Gate during the Holocene. In: Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part II. Geographical Studies, Special Issue 4: 31–49.
• Schubert C., 1930. Pollenanalytische Untersuchungen im Wiegschützer Moor. Der Oberschlesier 12: 435–440.
• Starkel L., 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie IGiPZ PAN, Warszawa: 5–263.
• Starkel L., Gębica P., Niedziałkowska E., Podgórska-Tkacz A., 1991. Vistula floodplain and Lateglacial-early Holocene palaeochannel systems in the Grobla Forest. In: Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part IV. Geographical Studies, Special Issue 6: 87–99.
• System Informacji Przestrzennej o Mokradłach Polski, 2006. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty.
• Szczepanek K., 1982. Development of the peat-bog at Słopiec and the vegetational history of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts in the last 10000 years. Acta Palaeobotanica 22(1): 117–130.
• Szumański A., 1986. Postglacjalna ewolucja i mechanizm transformacji dna doliny Dolnego Sanu. Geologia 12(1): 5–89.
• Wasylikowa K., Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S., Stworzewicz E., 1985. Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny 33: 19–55.
• Wójcicki K.J., 2006. The oxbow sedimentary subenvironment: its value in palaeogeographical studies as illustrated by selected fluvial systems in the Upper Odra catchment, southern Poland. The Holocene 16(4): 589–603.
• Wójcicki, K.J., 2010. Pochodzenie oraz antropogeniczne przeobrażenia krajobrazów torfowiskowych w dolinie Kłodnicy. w: J. Plit (red.), Krajobrazy kulturowe dolin rzecznych. Potencjał i wykorzystanie. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 13: 122–134.
• Wójcicki K.J., 2012. Stratigraphy of organic-rich deposits in floodplain environments: examples from the upper Odra River basin. Quaestiones Geographicae 31(3): 107–117.
• Wójcicki K.J., 2013. Osady biogeniczne w środowisku depozycyjnym starorzeczy (warunki akumulacji i wymowa paleośrodowiskowa na przykładach z dorzecza górnej Odry). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice: 5–239.
• Wójcicki K.J., Kloss M., 2008. Makroszczątki roślinne w torfie w analizie paleośrodowiskowych uwarunkowań osadnictwa na przykładzie stanowiska Łany Małe w dolinie Kłodnicy. Studia Ecologiae et Bioethicae 6: 449–460.
• Wójcicki K.J., Marynowski L., 2012. The content of organic and mineral matter in deposits infilling floodplain basins; Holocene alluviation record from the Rivers Kłodnica and Osobłoga valleys, southern Poland. Geomorphology 159–160: 15–29.
• Zygmunt E, 2004. Archaeological and radiocarbon dating of alluvial fans as an indicator of prehistoric colonisation of the Głubczyce Plateau (southwestern Poland). Geochronometria 23: 101–107.
• Żurek S., 1975. Geneza zabagnienia Pradoliny Biebrzy. Prace Geograficzne PAN IGiPZ 110: 1–107.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.