Odbudowa świątyń w Galicji w czasie I wojny światowej (1914–1918)

• Autorzy: Kargol Tomasz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK69GALICIA

Warianty tytułu

EN

Reconstruction of temples in Galicia During the First World War (1914–1918)

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł omawia kwestie odbudowy obiektów sakralnych różnych wyznań jako składnika rządowej akcji likwidacji skutków I wojny światowej, pomija natomiast drobiazgową analizę zniszczeń i rekonstrukcji poszczególnych obiektów. Na wstępie przedstawiono poglądy historyków sztuki, konserwatorów zabytków, środowisk politycznych i władz na kwestie restaurowania świątyń. W dalszej części zaprezentowano proces odbudowy, złożony z kilku etapów: stwierdzania i opisywania szkód, dokumentowania zniszczeń, szacowania strat, przeprowadzania prac zabezpieczających, prowadzenia właściwych prac restauracyjnych. Proces ten finansowany był on ze środków państwowych i krajowych, a opiekę merytoryczną sprawowali konserwatorzy zabytków, na czele z Tadeuszem Szydłowskim. Kluczową rolę w procesie odbudowy odegrały dwie instytucje – Centrala Krajowa dla Gospodarczej Odbudowy Galicji oraz Krajowy Konserwator Zabytków w osobie Tadeusza Szydłowskiego.

EN

This paper discusses the reconstruction of religious buildings of various religious denominations as a component of a government campaign to liquidate the consequences of the First World War, and does not feature a detailed analysis of the damage suffered by and the reconstruction of each building. The introduction presents the views of arts historians, monument conservators, political circles and the authorities on matters of restoring temples. Further in the paper, the reconstruction process was presented as consisting of a number of stages: identifying and describing damages, documenting them, estimating losses, conducting securing works, and conducting proper restoration works. This process was financed from state and domestic funds, and substantive supervision was provided by monuments conservators headed by Tadeusz Szydłowski. A key role in the reconstruction process was played by two institutions—the Domestic Head Office for the Economic Reconstruction of Galicia and the Domestic Conservator of Monuments in the person of Tadeusz Szydłowski.

Słowa kluczowe

PL

I wojna światowa; Galicja; zniszczenia wojenne; restauracja obiektów sakralnych

EN

First World War; Galicia; wartime; destruction; restoration of religious buildings

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 69
• Strony: 156--169
• Opis fizyczny: Bibliogr. 47 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Kargol Tomasz

• Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego

• https://orcid.org/0000-0002-7195-6638

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Główne Akt Dawnych, c.k. Ministerstwo Robót Publicznych, sygn. 61.
• Archiwum Akt Nowych, Pełnomocnik GUL w Wiedniu, sygn. 58, Berichte über die Tatigkeit der für wirtschaftliche Wiederaufrichtung der zerstören Gebiet, k. 91–92.
• 2. Archiwum Narodowe w Krakowie, Centrala Krajowa dla Gospodarczej Odbudowy Galicji, sygn. 32.
• 3. Archiwum Państwowe w Przemyślu, c.k. Starostwo w Jaśle, sygn. 21.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 4. Chodorowski Czesław, Odbudowa i budowa kościołów. Przestrogi na czasie, Kraków 1917.
• 5. Drexler Ignacy, Odbudowa wsi i miast ziemi naszej, Lwów 1916.
• 6. Kowalski Gerard, O naszą kulturę. Uwagi o odbudowie kraju i ratowaniu zniszczonych wojną zabytków, Kraków 1916.
• 7. Piotrowski Józef, Ochrona zabytków a odbudowa kraju, Lwów 1916.
• 8. Sas-Zubrzycki Jan, Polskie budownictwo drewniane, Kraków 1916.
• 9. Sprawozdanie C.K. Namiestnictwa Centrali krajowej dla gospodarczej odbudowy Galicji za czas od czerwca 1916 do lutego 1917, Kraków 1917.
• Opracowania / Secondary sources
• 10. Broński Krzysztof, Ochrona dziedzictwa kulturowego w polityce galicyjskich władz autonomicznych. Zarys problematyki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, nr 803: 2009.
• 11. Detloff Paweł, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918–1939. Teoria i praktyka, Kraków 2006.
• 12. Dobosz Piotr, Gaczoł Andrzej, 80-ta rocznica utworzenia Krajowego Urzędu Konserwatorskiego w Krakowie, „Ochrona Zabytków” 1994, t. 47, nr 3–4.
• 13. Dobosz Piotr, Gaczoł Andrzej, Pierwszy na ziemiach polskich rządowy konserwator zabytków. W 75. Rocznicę śmierci prof. Tadeusza Szydłowskiego, „Alma Mater” 2017, nr 197.
• 14. Ivashko Yulia, Gryglewski Piotr, Chernyshev Denys, Chang Peng, Dmytrenko Andrii, Art as a message realized through various means of artistic expression, „Art. Inquiry. Recherches sur les arts” 2020, vol. XXII.
• 15. Kargol Tomasz, Odbudowa Galicji ze zniszczeń wojennych w latach 1914–1918, Kraków 2012.
• 16. Kunkel Robert, Straty polskich dóbr kultury podczas I wojny światowej, „Rocznik Historii Sztuki” 2015, t. 40.
• 17. Kuś Jan, Sto lat archeologii chrześcijańskiej w Krakowie,„Nasza Przeszłość” 1982, t. 59.
• 18. Lasek Piotr, Inwentaryzacja zabytków architektury w lwowskim okręgu konserwatorskim 1920–1939. Szkice z dziejów, Warszawa 2020.
• 19. Laskowski Andrzej, Budując system. Ochrona zabytków sakralnych w diecezji tarnowskiej na przełomie XIX i XX wieku, Kraków 2020. Lwów, Muzeum „Rekordeum” 1916, http://muzeumpamieci.umk.pl/?p=4702 (dostęp: 11 X 2021).
• 20. Mikrut Agata, Sikorski Krystian, Przyczynek do badań nad historia konserwacji zabytków w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Con- servation” 2020, nr 62.
• 21. Sas-Zubrzycki Jan, Polskie budownictwo drewniane, Kraków 1916.
• 22. Szczupak Adam, Greckokatolicka diecezja przemyska w latach I wojny światowej, Kraków 2015.
• 23. Szydłowski Tadeusz, Die Verheerungen des Krieges an Kunstdenkmälern in einigen Bezirken Westgaliziens, „Mitteilungen der K.K. Zental-Komission für Denkmalpflege” 1915c, t. 14, nr 1–2, z. 3.
• 24. Szydłowski Tadeusz, Die Verheerungen der Krieges an Kunstdenkmälern in Galizien. An den Sanufern, „Mitteilungen der K.K. Zental-Komission für Denk- malpflege” 1915b, t. 14, nr 10/11, z. 3.
• 25. Szydłowski Tadeusz, „Mitteilungen der K.K. Zental-Komission für Denkmalpflege” 1916, t. 15, nr 1–2.
• 26. Szydłowski Tadeusz, „Mitteilungen der K.K. Zental-Komission für Denkmalpflege” 1918, t. 16, nr 1.
• 27. Szydłowski Tadeusz, Opieka nad zabytkami w Galicji wschodniej, „Kurier Lwowski” 1916a, nr 511, 12 X.
• 28. Szydłowski Tadeusz, Ruiny Polski. Opis szkód wyrządzanych w dziedzinie zabytków sztuki na ziemiach Małopolski i Rusi Czerwonej, Kraków 1919. Szydłowski Tadeusz, Verheerungen der Krieges an Kunstdenkmälern in Galizien. An der Dunajeclinie und in den Bezirken Tarnów und Gorlice, „Mitteilungen der K.K. Zental-Komission für Denkmalpflege” 1915a, t. 14, nr 8, z. 3.
• 29. Wojciechowski Jarosław, Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy, restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919–1929, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, z. 1–4, cz. 2.
• 30. Wowczak Jerzy, Jan Sas-Zubrzycki, Kraków 2017.
• Publikacje prasowe / Press publications
• 31. Działalność Krajowego Urzędu Odbudowy w 1917. Referat wygłoszony przez radcę dworu Stanisława Rybickiego na zebraniach Polskiego Towarzystwa Politechnicznego dnia 9 i 23 października 1918, „Czasopismo Techniczne” 1918, nr 21, 22.
• 32. „Gazeta Lwowska” 1918, nr 79, 7 IV.
• 33. „Głos Narodu” 1915, nr 99, 24 II.
• 34. „Głos Narodu” 1919, nr 215, 19 IX,.
• 35. Kronika kościelna, „Gazeta Kościelna” 1917, nr 37, 14 IX.
• 36. „Nowa Reforma” 1915, nr 260, 25 V; 1916, nr 254, 21 V; 1917, nr 66, 9 II, nr 218, 11 VI.
• 37. „Nowości Ilustrowane” 1916, nr 4.
• 38. O nasze kościoły, „Piast” 1916, nr 15, 9 IV.
• 39. O odbudowę kościołów, „Piast” 1915, nr 39, 26 IX.
• 40. Odbudowa Galicji, „Nowa Reforma” 1917, nr 218, 11 V, wyd. popołudniowe.
• 41. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1922, t. 2, z. 2.
• 42. Program odbudowy Galicji, „Piast” 1915, nr 41, 10 X.
• 43. Z kraj. grona konserwatorskiego Galicji wschodniej, „Kurier Lwowski” 1918, nr 166, 11 IV.
• 44. Z krajowego Grona konserwatorskiego Galicji wschodniej „Gazeta Lwowska” 1918, nr 79, 7 IV.
• 45. Zniszczenie zabytków w Galicji wschodniej, „Kurier Lwowski” 1918, nr 287, 25 VI.
• 46. Z polskiego Tow. Politechnicznego, „Kurier Lwowski” 1918, nr 481, 17 X.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 47. www.polona.pl (dostęp: 11 X 2021)