Process – form relationship in the Stołowe Mountains tableland (Central Europe) – an example of strong lithostructural control on geomorphic systems of medium-altitude mountains

• Autorzy: Migoń P. , Duszyński F.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Stołowe Mountains are a stepped tableland within the Sudetes range, which otherwise represents valley-and-ridge fluvio-denudational relief. Reasons for the distinctiveness of the Stołowe Mountains are lithostructural and related to the presence of a nearly flat-lying clastic sedimentary sequence, with massive sandstone beds separated by fine-grained rock complex. Consequently, the geomorphic system of the area is distinctive too. Lacking long-term measurements of process rates, this paper attempts to provide qualitative characteristics of this system. Under contemporary conditions slope-channel connectivity is very limited and coupling between the two subsystems is episodic at most. Due to low gradient surface processes on extensive plateaus are of very low efficacy, whereas escarpments tend to disintegrate in situ rather than are subject to frequent rock slope failures. Subsurface processes of sand grain detachment, joint-guided transport and removal away from the rock massif play an important part. Rock control in the broad sense is so pervasive that it is nearly impossible to identify with confidence inherited landforms, whether from the Pleistocene or late Neogene.

Słowa kluczowe

EN

mountain geomorphology; sandstone geomorphology; escarpment; geomorphic system; Sudetes

• Wydawca: Polska Akademia Umiejętności
• Czasopismo: Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica
• Rocznik: 2017/2018
• Tom: Vol. 51/52
• Strony: 155--178
• Opis fizyczny: Bibliogr. 73 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Migoń P.

• Institute of Geography and Regional Development University of Wrocław, Pl. Uniwersytecki 150–137 Wrocław, Poland

autor

Duszyński F.

• Institute of Geography and Regional Development University of Wrocław, Pl. Uniwersytecki 150–137 Wrocław, Poland

Bibliografia

• Adamovič J., Mikuláš R., Cílek V., 2006. Sandstone Districts of the Bohemian Paradise: Emergence of a Romantic Landscape. Geolines 21, 1–100.
• Adamovič J., Mikuláš R., Cílek V., 2010. Atlas pískovcových skalnych měst České a Slovenské republiky: Geologie a geomorfologie. Academia, Praha.
• Adamovič J., Mikuláš R., Schweigstillová J., Böhmová V., 2011. Porosity changes induced by salt weathering of sandstones, Bohemian Cretaceous Basin, Czech Republic. Acta Geodynamica et Geomaterialia 8, 1 , 29–45.
• Alexandrowicz Z., Pawlikowski M., 1982. Mineral crusts of the surface weathering zone of sandstone tors in the Polish Carpathians. Mineralogia Polonica 13, 2, 41–55.
• Balatka B., Sládek J., 1971, Závrty v pískovcích Jičínské pahorkatiny. Československý kras 20, 63–74.
• Balatka B., Sládek J., Loučková J., 1969. Vývoj pískovcového reliéfu České tabule na pˇríkladu Polomených hor. Rozpravy ČSAV, řada MPV 79, 5, 1–40.
• Beylich A.A., Dixon J.C., Zwolinski Z. (eds.), 2013. Source-to-Sink Fluxes in Undisturbed Cold Environments. Cambridge University Press, Cambridge.
• Bieroński J., Chmal H., Czerwiński J., Klementowski J., Traczyk A., 1992. Współczesna denudacja w górskich zlewniach Karkonoszy. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 155, 151–169.
• Cacoń S., Košt’ák B., 1976. Displacementregistration of sandstone blocks in the Stolowe Gory Mountains, Poland. Bulletin of the International Association of Engineering Geology 13, 117–122.
• Cacoń S., Košt’ák B., Mąkolski K., 2008. Współczesne ruchy masowe Szczelińca Wielkiego. [in:] A. Witkowski, B. M. Pokryszko, W. Ciężkowski (eds.), Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych. Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Stołowych, 114–127.
• Caine N., 1984. Elevational contrasts in contemporary geomorphic activity in the Colorado Front Range.Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 18, 5–31.
• Cílek V., Langrová A., 1994. Skalní kůry a solne zvětrávání v CHKO Labské pískovce. Ochrana Přírody 49, 227–231.
• Czeppe Z., 1949. Labiryntskalny na szczycie Gór Stołowych. Wierchy 19, 44–57.
• Czeppe, Z., 1952. Z morfologii Gór Stołowych. Ochrona Przyrody 20, 236–252.
• Dumanowski B., 1961. Zagadnienie rozwoju stoku na przykładzie Gór Stołowych. Czasopismo Geograficzne 32, 311–324.
• Dumanowski B., 1967. Zależność rozwoju stoku od budowy geologicznej. Acta Universitatis Wratislaviensis 61, Studia Geograficzne 9, 1–134.
• Duszyński F., Migoń P., 2015. Boulder aprons indicate long-term gradual and non-catastrophic evolution of cliffed escarpments, Stołowe Mts, Poland. Geomorphology 250, 63–77.
• Duszyński F., Migoń P., 2017. Zespół skalny Dziedzińca na płaskowyżu Skalniaka w Górach Stołowych. Przyroda Sudetów 20, 199–218.
• Duszyński F., Migoń P., Kasprzak M., 2016. Underground erosion and sand removal from a sand-stone tableland, Stołowe Mountains, SW Poland. Catena 147, 1–15.
• Duszyński F., Migoń P., Strzelecki M.C., 2015. The origin of sandstone boulder aprons along the escarpments of the Stołowe Mountains: are they all rockfall-derived? A new insight into an old problem using the CONEFALL 1.0 software. Bulletin of Geography. Physical Geography Series 8, 19–32.
• Duszyński F., Parzóch K., 2016. Czy w Górach Stołowych wędrują bloki? Przyroda Sudetów 19, 189–210.
• Forczek I., 2009. Analysis of geodynamic processes of sandstone plateaus in the Bohemian Paradise protected landscape area. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 53, Supplement 2, 11–21.
• Fryirs K., 2013. (Dis)connectivity in catchment sediment cascades: a fresh look at the sediment delivery problem. Earth Surface Processes and Landforms 38, 30–46.
• Gines A., Knez M., Slabe T., Dreybrodt W. (eds.), 2009. Karst Rock Forms: Karren Sculpturing. Karst Research Institute ZRC SAZU, Postojna – Ljubljana.
• Harvey A., 2002. Effective time scales of coupling within fluvial systems. Geomorphology 44, 175–201.
• Heckman T., Schwanghart W., 2013. Geomorphic coupling and sediment connectivity in an alpine catchment: exploring sediment cascades using graph theory. Geomorphology 182, 89––103.
• Howard, A.D., Kochel R.C., 1988. Introduction to cuesta landforms and sapping processes on the Colorado Plateau. [in:] A.D. Howard, R.C. Kochel, M.E. Holt (eds.), Sapping features of Corado Plateau. A comparative planetary geology field guide. NASA Scientific and Technical Information Division 1988, Washington DC, 6–56.
• Jerzykiewicz T., 1968. Sedymentacja górnych piaskowców ciosowych niecki śródsudeckiej (górna kreda). Geologia Sudetica 4, 409–462.
• Kabała C., Chodak T., Bogacz A., Łabaz B., Jezierski P., Gałka B., Kaszubkiewicz J., Glina B., 2011. Przestrzenne zróżnicowanie gleb i siedlisk Parku Narodowego Gór Stołowych. [in:] T. Chodak, C. Kabała, J. Kaszubkiewicz, P. Migoń, J. Wojewoda (eds.), Geoekologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. Wind, Wrocław, 141–168.
• Kasprzak M., Migoń P., 2015. Geomorphology and geomorphometry of a stepped sandstone plateau, Stołowe Mountains (SW Poland). Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 59, Supplement 1, 247–270.
• Kotarba A., 1984. Elevational differentiation of slope geomorphic processes in the Polish Tatra Mts.Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 18, 117–133.
• Kotarba A., Kaszowski L., Krzemień K., 1987. High mountain denudational system of the Polish Tatra Mountains. Geographical Studies IGiPZ PAN, Special Issue 3, 1–88.
• Kotarba A., Migoń P., 2010. Góry wysokie a góry średnie Europy – spojrzenie geomorfologa. Czasopismo Geograficzne 81, 1–2, 3–19.
• Kotarba A., Starkel L., 1972. Holocene morphogenetic altitudinal zones in the Carpathians.Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 6, 21–35.
• Kowalski S., 1983. Wody podziemne w skałach górnokredowych Gór Stołowych. Prace Hydrogeologiczne, seria specjalna 15, Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Kùrková I., Bruthans J., 2012. Otázka vzniku závrtù, jeskyní a vydatných pramenù v hruboskalském pískovci a implikace pro hydrogeologický konceptuální model kvádrového pískovce. Zprávy o geologických výzkumech v roce 2012, B, 287–290.
• Latocha A., 2014. Geomorphic connectivity within abandoned small catchments (Stołowe Mts, SW Poland). Geomorphology 212, 4–15.
• Łoziński W., 1909. O mechanicznem wietrzeniu piaskowców w umiarkowanym klimacie. Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności, Seria III, Tom 9, Dział A, 1–16.
• Migoń P., 2008a. High-mountain elements in the geomorphology of the Sudetes (Bohemian Massif) and their significance. Geographia Polonica 80, 1, 101–116.
• Migoń P., 2008b. Rzeźba i rozwój geomorfologiczny Gór Stołowych. [in:] A. Witkowski, B. M. Pokryszko, W. Ciężkowski (eds.), Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych. Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Stołowych, Kudowa-Zdrój, 49–69.
• Migoń P., Hrádek M., P a rzóch K., 2002. Extreme geomorphic events in the Sudetes Mountains and their long-term impact. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 36, 29–49.
• Migoń P., Kasprzak M., 2012. Rzeźba północnego progu Gór Stołowych w rejonie Białej Skały. Przyroda Sudetów 15, 155–168.
• Migoń P., Kasprzak M., 2015. Analiza rzeźby stoliwa Szczelińca Wielkiego w Górach Stołowych na podstawie numerycznego modelu terenu z danych LiDAR. Przegląd Geograficzny 87, 1, 27–52.
• Migoń P., Latocha A., Parzóch K., Kasprzak M., Owczarek P., Witek M., Pawlik Ł., 2011. Współczesny system morfogenetyczny Gór Stołowych. [in:] T. Chodak, C. Kabała, J. Kaszubkiewicz, P. Migoń, J. Wojewoda (eds.), Geoekologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. Wind, Wrocław, 1–52.
• Migoń P., Zwiernik M., 2006. Strukturalne uwarunkowania rzeźby północno-wschodniego progu Gór Stołowych. Przegląd Geograficzny 78, 319–338.
• Owczarek P., Kassa A., 2011. Ocena tempa degradacji wybranych odcinków szlaków turystycznych Parku Narodowego Gór Stołowych w świetle badań dendrochronologicznych. Przyroda Sudetów 14, 155–166.
• Parzóch K., Migoń P., 2015. Deciphering the origin of allochthonous sandstone boulder trains within a mudstone escarpment, Stołowe Mountains, SW Poland. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 59, Supplement 1, 103–122.
• Pawlik Ł., Migoń P., Owczarek P., Kacprzak A., 2013. Surface processes and interactions with forest vegetation on a steep mudstone slope, Stołowe Mountains, SW Poland. Catena 109, 203––216.
• Pawlik Ł., Migoń P., Szymanowski M., 2016. Local- and regional-scale biomorphodynamics due to tree uprooting in semi-natural and managed montane forests of the Sudetes Mountains, Central Europe. Earth Surface Processes and Landforms 41, 1250–1265.
• Pulinowa M.Z., 1972. Procesy osuwiskowe w środowisku sztucznym i naturalnym. Dokumentacja Geograficzna 4, 1–112.
• Pulinowa M.Z., 1989. Rzeźba Gór Stołowych. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice.
• Remisz J., 2008. Strukturalne uwarunkowania rozwoju progów denudacyjnych Gór Stołowych. Land-form Analysis 9, 41–44.
• Rogaliński J., Słowiok G., 1958. Rzeźba Gór Stołowych w świetle teorii pedyplanacji. Czasopismo Geograficzne 29, 473–496.
• Rotnicka J., 1997. Cykle transgresywne i regresywne w drobnoziarnistych sukcesjach osadowych na przykładzie górnokredowych margli plenerskich (Góry Stołowe, Sudety). Sedimentologica 1, 1, 18–30.
• Rybář J., Stemberk J., Hartvich F., 2006. Slope failures around the rock castle Drábské Světničky, Czech Republic. Acta Geodynamica et Geomaterialia 4, 144, 51–65.
• Savi S., Schneuwly–Bollschweiler M., Bommer -Denns B., Stoffel M., Schlunegger F., 2013. Geomorphic coupling between hillslopes and channels in the Swiss Alps. Earth Surface Processes and Landforms 38, 959–969.
• Schumm, S.A., Chorley R.J., 1966. Talus weathering and scarp recession in the Colorado Plateaus. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. 10, 11–36.
• Slaymaker O., 2017. The implications of disconnectivity for the study of contemporary geomorphic processes. Revista de Geomorfologie 19, 5–15.
• Slaymaker O., Embleton-Hamann C., 2009. Mountains. [in:] O. Slaymaker, T. Spencer, C. Embleton-Hamann (eds.), Geomorphology and Global Environmental Change. Cambridge University Press, Cambridge, 37–70.
• Slaymaker O., Embleton-Hamann C., 2018. Advancesin global mountain geomorphology. Geomorphology 308, 230–264.
• Starkel L., 1980. Altitudinal zones in mountains with continental climates. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 136, 91–102.
• Troll C., 1973. High mountain belts between the polar caps and the equator: their definition and lower limit. Arctic and Alpine Research 5, 3, 19–28.
• Vařilová Z., 2016. Elbe Sandstones. [in:] T. Pánek, J. Hradecký, J. (eds.), Landscapes and Landforms of the Czech Republic. Springer, Switzerland, 123–138.
• Vítek J., 1987. Pseudokrasové tvary v pískovcích Klokočských skál. Československý kras 38, 71–85.
• Walczak W., 1968. Sudety. PWN, Warszawa.
• Waroszewski J., Malkiewicz M., Mazurek R., Labaz B., Jezierski P., Kabała C., 2015. Lithological discontinuities in Podzols developed from sandstone cover beds in the Stolowe Mountains (Poland). Catena 126, 11–19.
• Witek M., 2013. Morfologiadoliny Czerwonej Wody w Górach Stołowych. Przyroda Sudetów 16, 147–170.
• Witek M., 2015. Morfologia koryt Kamiennego Potoku i jego głównych dopływów w Górach Stołowych. Przyroda Sudetów 18, 199–220.
• Wojewoda J., 1997. Upper Cretaceous littoral-to-shelf succession in the Intrasudetic Basin and Nysa Trough, Sudety Mts. [in:] J. Wojewoda (ed.), Obszary źródłowe: zapis w osadach. Wind, Wrocław, 81–96.
• Wojewoda J., 2009. Žd’arky-Pstrążna dome: a strike-slip fault-related structure at the eastern termination of the Poˇríčí-Hronov Fault Zone (Sudetes).Acta Geodynamica et Geomaterialia 6, 3, 155, 273–290.
• Wojewoda J., Białek D., Bucha M., Głuszyński A., Gotowała R., Krawczewski J., Schutty B., 2011. Geologia Parku Narodowego Gór Stołowych – wybrane zagadnienia. [in:] T. Chodak, C. Kabała, J. Kaszubkiewicz, P. Migoń, J. Wojewoda (eds.), Geoekologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. Wind, Wrocław, 53–96.
• Wray R.A.L., 2009. Phreatic drainage conduits within quartz sandstone: Evidence from the Jurassic Precipice Sandstone, Carnarvon Range, Queensland, Australia. Geomorphology 110, 203–211.
• Zgorzelski M., 1995. Ukształtowanie terenu PNGS. [in:] M. Zgorzelski (ed.), Góry Stołowe. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, 21–43.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSWprzeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).