Współczesne anomalie termiczne na historycznych ziemiach polskich

• Autorzy: Kossowska-Cezak U. , Twardosz R.

Warianty tytułu

EN

Modern Thermal Anomalies Within Former Polish Borders

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W opracowaniu dokonano porównania częstości i rodzaju anomalii termicznych na historycznych ziemiach polskich na podstawie źródeł historycznych (X-XVI wiek) i danych pomiarowych (1951-2015). Stwierdzono odpowiednio 56 epizodów zimnych (głównie zimy) i 14 epizodów ciepłych (przeważnie lata) oraz 21 miesięcy anomalnie zimnych i 22 anomalnie ciepłe. Ich rozkład w czasie potwierdził znane z innych źródeł zmiany wiekowe klimatu w środkowej Europie, w tym szczególnie początek małej epoki lodowej (XV wiek) i nasilające się współczesne ocieplenie (od końca XX wieku).

EN

The study compares the frequency and type of thermal anomalies within former Polish borders (Fig. 1) using historical records (10^th to 16^th centuries) and data derived from actual measurements (1951-2015). Altogether 56 cold episodes (mainly winters, Table 1) and 14 warm episodes (mainly summers, Table 2) were identified, as well as 21 anomalously cold months and 22 anomalously warm months (Tables 3 and 4). The occurrence of strong disturbances in the annual air temperature profile in the form of exceptionally cold and exceptionally warm months and seasons is a natural feature of the European climate, especially in the central parts of the continent where the features of the dominant moderate climate involve transiency between maritime and continental influences. While their absolute frequency is low, the most frequent of such anomalies fall at the extreme ends of the spectrum, i.e. exceptionally cold winter months and exceptionally hot summer months. They even occur during long spells of an opposite type of climate, i.e. exceptionally hot summers during the Little Ice Age and exceptionally severe winters during the latest warming period. Despite this apparent paradox, the second conclusion that the study makes is an expected increase in the frequency of negative anomalies during cool periods and an analogous increase in positive anomalies during warm periods. This is evident in an increased number of severe winters during the early phase of the Little Ice Age, which is higher in comparison to that during the preceding period and during warm spells. The current warming period, especially the last 25 years, is marked by an exceptional dominance of hot and warm months both in comparison to the preceding period and to the number of anomalously cold months during the same warming period. The comparison made in this study of the frequency of anomalously cold and anomalously warm spells (months and seasons) recorded in historical sources (10^th-16^th c.) and noted from measurements (20^th-21^st c.) within former Polish borders has demonstrated that these spells correctly reflect longer-term climatic changes known from other sources.

Słowa kluczowe

PL

anomalia termiczna; historyczne ziemie polskie

EN

thermal anomaly; former Polish borders

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2017
• Tom: Z. 1-2
• Strony: 29--43
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., mapy, tab.

Twórcy

autor

Kossowska-Cezak U.

• Zakład Klimatologii, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski

autor

Twardosz R.

• Zakład Klimatologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• [1] Ahrens C. D., 1982, Meteorology today. West Publishing Co, St. Paul. Minnesota, ss. 501.
• [2] Gaskell T. F., Morris M., 1979, World climate: The weather, the environmental and man. Thames and Hudson, London, ss. 144.
• [3] Grove J. M., 1996, Developments in historical climatology. [w:] B. Obrębska-Starkel, T. Niedźwiedź (red.) Proceedings of the International Conference on Climate Dynamics and the Global Change Perspective, Cracow, October 17-20 1995, Zesz. Nauk. UJ, Prace Geogr. 102.
• [4] Khodri M., Swingedouw D., Mignot J., Sicre M.-A., Garnier E., Masson-Delmotte V., Ribes A., Terray L., 2015, Le climat du dernier millénaire. La Météorologie, 88, 36-47.
• [5] Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2017, Anomalie termiczne w Europie (1951-2010). IGiGP UJ, Kraków, ss. 183.
• [6] Lamb H., 1982, Climate history and the modern world. Methuen, London and new York, ss. 387.
• [7] Limanówka D., 2001, Rekonstrukcja warunków klimatycznych Krakowa w pierwszej połowie XVI wieku. Materiały Badawcze IMGW, Seria: Meteorologia, 33, ss. 176.
• [8] Michalczewski J., 1981, Próba liczbowej oceny temperatury powietrza wyprowadzonej z opisu słownego. Prz. Geof., 26, 271-273.
• [9] Nowosad W, Przybylak R, Marciniak K, Syta K, 2007, Diariusz Jana Antoniego Chrapowickiego jako źródło do badań klimatu Rzeczypospolitej w II połowie XVII. Klio 9, 21-60.
• [10] Obrębska-Starklowa B., 1997, Współczesne poglądy na zmiany klimatyczne w Europie w okresie schyłku małego glacjału. [w:] Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995). Instytut Geografii UJ, Kraków, 163-190.
• [11] Pfister Ch., Brázdil R., Glaser R., 1999, Climatic Variability in Sixteenth-Century Europe and Its Social Dimension. Springer-Science+Business Media, B.Y., ss. 351.
• [12] Przybylak R., 2008, Zmiany klimatu Polski i Europy w ostatnich stuleciach. Kosmos, 57, 3-4, 195-208.
• [13] Przybylak R., Marciniak K., 2009, Climate changes in central and north-eastern part of former Poland from 1656 to 1685. [w:] R. Przybylak, J. Majorowicz, R. Brazdil, M. Kejna (red.) The Polish Climate in the European Context: An Historical Overview. Springer Science+Business Media B.V., 423-443.
• [14] Przybylak R., Oliński P., Chorążyczewski W., Nowosad W., Syta K., 2010, Documentary Evidence. [w:] R. Przybylak, J. Majorowicz, R. Brazdil, M. Kejna (red.) The Polish Climate in the European Context: An Historical Overvie. Springer Science+Business Media B.V., 167-190.
• [15] Trepińska J., 1994, Wahania termiczne w Polsce i w Europie – od małego glacjału do współczesnego ocieplenia. Sylwan, 138, 23-32.
• [16] Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, 1965, oprac. Girguś R., Strupczewski W., PIHM, WKiŁ, Warszawa.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).