Synagogues in Podkarpacie – prolegomenon to research

• Autorzy: Kuśnierz-Krupa Dominika , Tobiasz Lidia

Identyfikatory

DOI

10.4467/2353737XCT.19.092.10874

Warianty tytułu

PL

Synagogi Podkarpacia – prolegomena do badań

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

This paper is a prolegomenon to the research on the history, architecture and state of preservation of the synagogues still surviving in the Podkarpacie region. After almost a millennium of Jewish presence in the area, despite wars and the Holocaust, 31 buildings or the ruins of former synagogues have remained until the present. It can be claimed that a Jewish cultural heritage of considerable value has survived in the Podkarpacie region to this day, and therefore requires protection and revalorisation. The paper presents the state of research in this area and an outline of the Jewish history of Podkarpacie, as well as a preliminary description of the preserved synagogues with regards to their origin, functional layout and state of preservation.

PL

Niniejszy artykuł jest prolegomeną do badań nad historią, architekturą oraz stanem zachowania istniejących jeszcze na terenie Podkarpacia synagog. Z prawie tysiącletniej obecności Żydów na tym terenie, pomimo wojen i zagłady, do dnia dzisiejszego pozostało 31 budynków lub ich ruin, w których kiedyś mieściły się synagogi. Można zatem stwierdzić, że do dzisiaj zasób zabytkowy kultury żydowskiej na Podkarpaciu jest pokaźny, a co za tym idzie, wymagający ochrony i rewaloryzacji. W artykule zaprezentowano stan badań w przedmiotowym obszarze badawczym, zarysowano historię bytności społeczności żydowskiej na Podkarpaciu, a także wstępnie mówiono zachowane synagogi, biorąc pod uwagę okres ich powstania, układ funkcjonalno-przestrzenny oraz stan zachowania.

Słowa kluczowe

EN

Podkarpacie region; synagogue; history; state of preservation

PL

Podkarpacie; synagoga; historia; stan zachowania

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Technical Transactions
• Rocznik: 2019
• Tom: Vol. 116, iss. 9
• Strony: 17--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., fot.

Twórcy

autor

Kuśnierz-Krupa Dominika

• Faculty of Architecture, Cracow University of Technology

autor

Tobiasz Lidia

• AiAW Design Office Lidia Tobiasz

Bibliografia

• [1] Schiper I., Rozwój ludności żydowskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, [in:] Żydzi w Polsce Odrodzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, I. Schiper, A. Tartakower, A. Haftka (ed.), vol. I, Publ. Żydzi w Polsce Odrodzonej, Warszawa 193.
• [2] Łuszczkiewicz W., Sprawozdanie z wycieczki naukowej odbytej w lecie 1891 roku, [in:] Sprawozdanie Komisyi do badania Historyi Sztuki w Polsce, vol. II, Publ. AU Kraków, Kraków 1896, 173–177.
• [3] Grotte A., Deutsche, böhmische und polnische Synagogen typen vom XI. bis Anfang des XIX. Jahrhunderts, Publ. Der Zirkel, Berlin 1915.
• [4] Pęckowski J., Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII w., Publ. Ruthenus, 2002, 122, 125, 167 and 211.
• [5] Krautheimer R., Mittelalterliche Synagogen, Publ. Frankfurter Verlags-Anst, Berlin 1927.
• [6] Szyszko-Bohusz A., Materiały do architektury bóżnic w Polsce, Praca Komisji Historii Sztuki, vol. IV, Publ. PAU, Warszawa–Kraków–Łódź–Lublin–Poznań–Wilno 927.
• [7] Bałaban M., Bóżnice obronne na wschodnich kresach Rzeczypospolitej, [in:] Studia historyczne, M. Bałaban, Publ. Księgarnia M.J. Freid i S-ka, Warszawa 1927, 93–99.
• [8] Bałaban M., Zabytki historyczne Żydów w Polsce, Publ. Towarzystwo Krzewienia Nauk Judaistycznych w Polsce, Warszawa 1929.
• [9] Żydzi w Polsce Odrodzonej: działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, I. Schiper, A. Tartakower, A. Hafftka (ed.), Publ. Żydzi w Polsce Odrodzonej, Warszawa 1932.
• [10] Zajczyk Sz., Architektura barokowych bóżnic murowanych w Polsce, [in:] Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, Publ. Zakład Architektury Polskiej i Historji Sztuki Politechniki Warszawskiej, vol.1. no 4, 1932/1933, 186–195.
• [11] Piechotkowie M.K., Bóżnice drewniane, Publ. Budownictwo i Architektura, Warszawa 1957.
• [12] Piechotkowie M.K., Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1997.
• [13] Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Publ. Burchard Edition, Warszawa 1990.
• [14] Piechotkowie M.K., Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Publ. Krupski i S-ka, Warszawa 1999.
• [15] Urban K., Cmentarze żydowski, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Publ. Nomos, Kraków 2006.
• [16] Potocki A., Żydzi w Podkarpackiem, Publ. Libra, Rzeszów 2004.
• [17] Potocki A., Bieszczadzkie judaica, od Sanoka po Sianki, Publ. Carpathia, Rzeszów 2017.
• [18] Potocki A., Żydzi rymanowscy, Publ. Libra, Rzeszów 2018.
• [19] Kotula F., Tamten Rzeszów, czyli wędrówka po zakątkach i historii miasta, Publ. Zimowit, Rzeszów 1997.
• [20] Hennig W., Rzeszowski alfabet, Publ. Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2012.
• [21] GUS, Tabele demograficzne, 30.06.2014, https://stat.gov.pl.
• [22] Rapacki W., Ludność Galicji, Publ. by Author, Lwów 1874, 53.
• [23] Dylewski A., Olej-Kotbus A., Kotbus K., Judaica, Publ. CARTA BLANCA, Warszawa 2010, 18.
• [24] Kotula F., Obwarowania Rzeszowa i rozwój przestrzenny miasta w XVII–XVIII wieku, [in:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, F. Błoński (ed.), Publ. PWN, Warszawa 1958, 185.
• [25] Przyboś A., Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku, [in:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, F. Błoński (ed.), Publ. PWN, Warszawa 1958, 63–158.
• [26] Wilczyk W., Niewinne oko nie istnieje, Publ. by Galeria Atlas Sztuki and Ha!art, Łódź–Kraków 2009, 128.

Uwagi

EN

Section "Architecture and urban planning"

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).