Przegląd działań zmierzających do zmniejszenia zagrożeń chemicznych

• Autorzy: Puchała C.

Warianty tytułu

EN

The review of actions aiming at reducing chemical threats

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Rozwój cywilizacji, szczególnie w XX wieku, przyczynił się do zasadniczej poprawy standardu życia w krajach uprzemysłowionych. Niestety wraz z rozwojem cywilizacji przemysłowej pojawiło się wiele zagrożeń. Jednym z nich są zagrożenia chemiczne, do których dochodzi w wyniku wprowadzania do środowiska ogromnych ilości substancji chemicznych, co zwiększa także ryzyko powstawania katastrof. W okresie ostatniego półwiecza wydarzyło się wiele tragicznych katastrof chemicznych, w rezultacie których dochodziło do strat w środowisku. Skutkiem tych katastrof były również ofiary śmiertelne (np. w Bhopalu w 1984 roku). Należy w tym miejscu podkreślić, że nie tylko przemysł chemiczny odpowiedzialny jest za zagrożenia chemiczne, jak się powszechnie sądzi. W celu zminimalizowania zagrożeń chemicznych prowadzone są różne działania, które można podzielić na 3 grupy: − wdrażanie czystych (zrównoważonych) technologii, − tworzenie międzynarodowych programów i regulacji prawnych zwiększających bezpieczeństwo chemiczne, − edukacja formalna (szkolna) i nieformalna. W celu zwiększenia bezpieczeństwa chemicznego podejmowane są międzynarodowe inicjatywy, a do najważniejszych z nich można zaliczyć: Międzynarodowy Program Bezpieczeństwa Chemicznego (International Programme on Chemical Safety – IPSC), program Odpowiedzialność i Troska (Responsible Care) i koncepcję zielonej chemii (Green Chemistry). Inicjatywy te zostaną opisane w pracy. Ważne zadanie w zakresie podniesienia świadomości społecznej w zakresie zagrożeń chemicznych (i nie tylko) ma do odegrania edukacja formalna i nieformalna, na co zwrócono uwagę w pracy. W pracy scharakteryzowano zagrożenia chemiczne i przedstawiono możliwości działań zmierzających do ich zmniejszenia. Szczególną uwagę poświęcono zielonej chemii, której celem jest redukcja lub eliminacja użycia i wytwarzania substancji niebezpiecznych. Podane zostały przykłady wykorzystania zasad zielonej chemii w różnych dziedzinach, co przyczynia się do ochrony środowiska i zdrowia ludzi. Ponadto przybliżono regulacje prawne, których założeniem jest zwiększenie bezpieczeństwa chemicznego (m.in. system REACH i system GHS) oraz przedstawiono informacje o skutkach największych w historii katastrof chemicznych.

EN

Civilization development, especially in XX century, has contributed to the essential improvement of living standards in industrialized countries. Unfortunately, along with industrial civilization development, a number of threats have appeared. One of them are chemical threats which are caused by introduction to environment huge amounts of chemical substances what also increases the risk of catastrophes formation. In the period of the last half-century, there have happened a lot of tragic chemical disasters which resulted in serious environment al losses. What is more, these catastrophes resulted also in casualties (e.g. Bhopal in 1984). It is essential to stress at this point that not only chemical industry is responsible for chemical threats, as it is commonly considered. In order to minimalize chemical threats, different actions are conducted. They can be divided into 3 groups: − implementation of clean (sustainable) technologies, − formation of international programmes and legal regulations increasing chemical safety, − formal (school) and informal education. In order to increase chemical safety, international initiatives are made and to the most important ones we can include: International Programme on Chemical Safety (IPSC), Responsible Care and Green Chemistry concept. These initiatives will be described in the paper as well. Formal and informal education has an important role to play as far as raising of social awareness in the scope of chemical threats (and not only) is considered. The paper will also pay attention to the above mentioned points. The paper characterized chemical threats and introduced possibilities of actions aiming to their decrease. Special attention has been paid to green chemistry whose aim is reduction or usage elimination and production of dangerous substances. Examples of green chemistry application in different domains were introduced in the paper, what contributes to environment protection and people’s health. Moreover, legal regulations whose foundation is to increase chemical safety were presented (among others REACH and GHS system) and information about the biggest world chemical catastrophes was showed.

Słowa kluczowe

PL

zagrożenie cywilizacyjne; zagrożenie chemiczne; zielona chemia; bezpieczeństwo chemiczne; edukacja dla bezpieczeństwa

EN

civilization threat; chemical threat; green chemistry; chemical safety; education for safety

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie
• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa
• Rocznik: 2013
• Tom: T. 1
• Strony: 171--181
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz.

Twórcy

autor

Puchała C.

• Akademia im. Jana Długosza, Al. Armii Krajowej 13/15, 42-200 Częstochowa

Bibliografia

• [1] Anastas P.T., Warner J.C. Green Chemistry: Theory and Practice, Oxford University Press, New York 1998.
• [2] Borkowski R., Cywilizacja. Technika. Ekologia. Wybrane problemy rozwoju cywilizacyjnego u progu XXI wieku, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2001.
• [3] Burczyk B., Zielona chemia. Zarys, Oficyna Wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2006.
• [4] Croddy E., Perez-Armendariz C, Hart J., Broń chemiczna i biologiczna: raport dla obywatela, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003.
• [5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, Dziennik Urzędowy UE L 197 z dnia 24 lipca 2012 roku.
• [6] Gajek A., Michalik J.S., Nowa Dyrektywa Seveso III. Zmienione kryteria kwalifikacyjne, Przemysł Chemiczny, t. 90, nr 12, 2011, s. 2036–2044.
• [7] Goszczyńska M., Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1997.
• [8] Jasińska Ł., Grosset R., Edukacja społeczeństwa w zakresie zagrożeń chemicznych, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Warszawa 2006.
• [9] Karawajczyk B., Użyteczność wiedzy chemicznej w życiu codziennym, Chemia w Szkole, nr 5, 2007, s.63-64.
• [10] Kolińska M., Awarie obiektów przemysłowych, [w:] Sobolewski G. (red.), Zagrożenia kryzysowe, Wyd. Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 60–69.
• [11] Komorowicz T., Ocena bezpieczeństwa chemicznego w systemie REACH, Czasopismo Techniczne, seria Chemia, 2008, s. 20–29.
• [12] Kowalczyk M., Rump S., Kołaciński Z., Medycyna katastrof chemicznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
• [13] Kowalski M., Katastrofy antropogeniczne, [w:] Batura W. (red.), Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 84-97.
• [14] Pabiś A., Środki prawne na straży bezpieczeństwa chemicznego, Czasopismo Techniczne, seria Chemia, z. 4, 2009, s. 75–93.
• [15] Paryjczak T., Lewicki A., Zaborski M., Zielona chemia, Oddział PAN w Łodzi, Komisja Ochrony Środowiska, Łódź 2005.
• [16] Puchała C., Bezpieczeństwo eksperymentu chemicznego, Częstochowski Biuletyn Oświatowy, 1(79), 2011, s. 67-68.
• [17] Roy K., Safe Science: Be Protected!, Science Education International, vol. 17, nr 2, 2005, s. 155–157.
• [18] Shrivastava P., Preventing industrial crises: the challenges of Bhopal, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, vol. 5, nr 3, 1987, s. 199-221.
• [19] Wiąckowski S., Toksykologia środowiskowa człowieka, cz. 1, Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz 2010.
• [20] Taniewski M., Technologia chemiczna w epoce zrównoważonego rozwoju, [w:] Marciniec B. (red.), Misja nauk chemicznych, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2011, s. 529-566.
• [21] Timbrell J., Paradoks trucizn. Substancje chemiczne przyjazne i wrogie, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008.
• [22] Wasilewski M., Dawydow W., Bezpieczeństwo w pracowni chemicznej, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008.
• [23] van Loon G., Duffy S.J., Chemia środowiska, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• [24] Zieliński S., Ryzyko chemiczne. Ocena i zarządzanie, Chemik, t. 64, nr 12, 2010, s.799–804.
• [25] Zieliński S., Skażenia chemiczne w środowisku, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2000.