Redevelopment of small town markets in the Kraków-Częstochowa Upland area in selected competition concepts

• Autorzy: Oleksik Rafał , Klus Krzysztof

Identyfikatory

DOI

10.21005/pif.2025.62.C-04

Warianty tytułu

PL

Przebudowa rynków małych miast na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej w wybranych koncepcjach konkursowych

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

Urban space revitalisation, often focused solely on improving aesthetics, can lead to significant resident dissatisfaction due to unmet needs. This article addresses general issues related to the redevelopment of main squares, supplemented by case studies. Based on their own work and other awarded conceptual designs for the redevelopment of the market squares in Skała and Wolbrom, the authors present design solutions aimed at revitalizing these spaces. These examples are particularly interesting as they involve small towns with typical challenges for such communities. Besides providing ready-to-implement solutions, the authors also explore the process of discovering local conditions to solve existing problems and maximize the potential of the space.

PL

Rewitalizacja przestrzeni miejskich, skupiona często jedynie na poprawie estetyki danego miejsca, skutkuje nieraz dużym niezadowoleniem mieszkańców, co wynika z niespełnienia ich potrzeb. W artykule opisano ogólne problemy związane z przebudową rynków miejskich, co uzupełniono studium przypadków. Na podstawie własnych oraz pozostałych nagrodzonych prac konkursowych dotyczących przebudowy rynków w Skale i Wolbromiu autorzy prezentują rozwiązania projektowe mające na celu ożywienie tych miejsc. Stanowią one interesujące przykłady, gdyż są to niewielkie miasta z typowymi problemami i wyzwaniami. Oprócz gotowych, łatwo powielanych rozwiązań autorzy zaprezentowali proces odkrywania lokalnych uwarunkowań w celu rozwiązania istniejących problemów, a przede wszystkim możliwie najlepszego wykorzystania potencjału miejsca.

Słowa kluczowe

EN

market square; public space; revitalization; Skała town; urban planning; Wolbrom

PL

przestrzeń publiczna; rewitalizacja; rynek; Skała miasto; urbanistyka; Wolbrom

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie
• Czasopismo: Przestrzeń i Forma
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 62
• Strony: 107--140
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Oleksik Rafał

• Doktorant, Cracow University of Technology, Faculty of Architecture, Cracow, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-5607-4402

autor

Klus Krzysztof

• Doktorant, Cracow University of Technology, Faculty of Architecture, Cracow, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-2872-1673

Bibliografia

• [1] Bielska M., (2022), ‘Betonowe centra miast. "Wszyscy robią sajgon na rynku" ‘, Onet Białystok [online], Available at: https://wiadomosci.onet.pl/bialystok/czyzew-i-knyszyn-kolejne-podlaskie-miasta-z-wybetonowanymi-rynkami/x1k6nsz, (Accessed: 22-05-2025).
• [2] Blazy R. (2012), ’Aktywność społeczna jako najważniejsza treść rewitalizacji miasta’, Czasopismo Techniczne. Architektura, 3-A, pp. 173–180.
• [3] Boeri S. (2022), Urbania. O miastach przyszłości, Kraków: Wydawnictwo Wysoki Zamek.
• [4] Borgiasz-Stepaniuk M. (2020), ’Przestrzeń publiczna jako element tożsamości miasta (na przykładzie wybranych miast małopolski)’, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 14, pp. 159-176, DOI: 10.24917/20845456.14.11.
• [5] Dymek D., Jóźwik J. (2021), ’Kształtowanie placów miejskich na przykładzie miast województwa lubelskiego’, Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia, 76, pp. 1-28, DOI: 10.17951/b.2021.76.0.1-28.
• [6] Forczek-Brataniec U., Brataniec M. (2012), ‘Rewitalizacja rynku, czyli poszukiwaniu rozwiązania węzła gordyjskiego’, Czasopismo Techniczne. Architektura, R. 109, Z. 12, 3-A, pp. 141-144.
• [7] Gawryluk D. (2012), ‘Budowa obwodnic szansą na odzyskanie rynków przez małe miasta (Ostrów Mazowiecka, Zambrów, Grajewo)’, Czasopismo Techniczne. Architektura, R. 109, Z. 12, 3-A, pp. 205-209.
• [8] Gehl J. (2009), Życie między budynkami, Kraków: Wydawnictwo RAM.
• [9] Gitkiewicz O. (2019), Nie zdążę, Warszawa: Dowody na Istnienie Wydawnictwo.
• [10] GUS (2014), Miasta w liczbach 2012, Warszawa, ISSN 2083 – 6384.
• [11] Hynes, W., Gelbart, M. (2025), ‘Sustainable Urban Mobility: Implementation and Impact’, in: McNally C., Carroll P., Martinez-Pastor B., Ghosh B., Efthymiou M., Valantasis-Kanellos N. (eds), Transport Transitions: Advancing Sustainable and Inclusive Mobility. TRAconference 2024, DOI: 10.1007/978-3-031-85578-8_4.
• [12] Januchta-Szostak A., Ogorzelska A, Pelpińska S. (2023), ‘Modernizacja rynków małych i średnich miast wobec wyzwań adaptacyjnych do zmian klimatu’, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz, Z. 15, pp. 243-260, DOI: 10.21008/j.2658-2619.2023.15.13.
• [13] Jarczewski W., Kułaczkowska A. (ed.) (2019), Raport o stanie polskich miast. Rewitalizacja, Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów.
• [14] Jednoetapowy, realizacyjny, ograniczony konkurs na koncepcję architektoniczną przebudowy rynku w Skale. Regulamin konkursu, Kraków 2023.
• [15] Korzeniowski P. (2021), ‘Smażymy się na brukowanych "patelniach", miasta są zbyt uszczelnione. 7 przykładów polskiej betonozy’, Noizz.pl, Available at: https://noizz.pl/ekologia/polacy-smaza-sie-na-brukowanych-patelniach-7-przykladow-betonozy/m5d21fw, (Accessed: 22-05-2025).
• [16] Kosiński W. (2010), ’Plac śródmiejski - rola społeczna i ranga przestrzenna - tradycja, współczesność, perspektywy’, Czasopismo Techniczne. Architektura, 2-A, pp. 235-246.
• [17] Kuśnierz K., Budziakowski M., Kuśnierz-Krupa D. (2020), ’Problematyka ochrony zabytkowego miasta na przykładzie Wolbromia’, Wiadomości Konserwatorskie, 62, pp. 55-65, DOI: 10.48234/WK62WOLBROM.
• [18] Kuśnierz-Krupa D., Krupa M. (2008), ’Średniowieczny rynek jako „serce miasta” (na przykładzie rynku Skawiny w Małopolsce)’, Czasopismo Techniczne. Architektura, 3-A, pp. 119-125.
• [19] Lange, I. S. G., Rodrigues, C. N. (2021), ’Urban Green Spaces: Combining Goals for Sustainability and Placemaking’, EuropeNow - a journal of research & art, (Special feature), [online] https://www.europenowjournal.org/2021/05/10/urban-green-spaces-combining-goals-for-sustainability-and-placemaking/, [accesse15.05.2025].
• [20] Le Corbusier. (2015), Urbanistyka, Warszawa: Fundacja Centrum Architektury.
• [21] Malik R. (2013), ’Skała. Uwagi na temat budowy miasta średniowiecznego w świetle najnowszych badań nad wielkością i kształtem działki lokacyjnej’, Wiadomości Konserwatorskie, 36, pp. 46-53.
• [22] Masierek E., Przygoda D. (2024), ‘Zagospodarowanie placów i rynków w wybranych małych i średnich miastach województwa łódzkiego’, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 17 (71), pp. 63–85, DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2024.71.06
• [23] Moreno C. (2024), 15-Minutowe Miasto: Jak uratować nasz czas I planetę, Kraków: Wyd. Wysoki Zamek.
• [24] Moreno M., Ortiz P., Ortiz R. (2023), ’Analysis of the impact of green urban areas in historic fortifed cities using. Landsat historical series and Normalized Diference Indices’, Scientific Report, 13, [online] https://www.nature.com/articles/s41598-023-35844-8#citeas [accessed: 16.05.2025], DOI:10.1038/s41598-02358448.
• [25] Orientations pour des espaces publics végétalisés à Paris. (2020), Atelier parisien d'urbanisme, [online] https://www.apur.org/sites/default/files/espaces_publics_a_vegetaliser_cahier01.pdf?token=_JPLKMqh [accessed: 15.05.2025].
• [26] Pasterczyk J. (2019), ‘Betonoza rynków po podkarpacku. Miasta modernizują starówki kosztem drzew’, Wyborcza.pl Rzeszów [online], Available at: https://rzeszow.wyborcza.pl/rzeszow/7,34962,25027897,betonoza-rynkow-po-podkarpacku-miasta-modernizuja-starowki.html, (Accessed: 22-05-2025).
• [27] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, Główny Urząd Statystyczny [online], https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2023-roku,7,20.html [accessed: 16.08.2024].
• [28] Przesmycka E. (2009), ’Rynki małych miast Polski południowo-wschodniej wczoraj i dziś’, Architektura Krajobrazu, 2, pp. 48-56.
• [29] Regulamin konkursu na opracowanie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej „Rewitalizacji Rynku w Wolbromiu wraz z historyczną zabudową miasta”, Wolbrom 2023.
• [30] Salamak M., Markocki W. (2014), ’Przebudowa i wzmocnienie estakady nad rynkiem w Chorzowie’, Archiwum Instytutu Inżynierii Lądowej, 18, pp. 167-178.
• [31] Sobczyńska K. U. (2021), ’Cechy i elementy przestrzeni małych miast wpływające na poczucie tożsamości i integrację lokalnych społeczności’, Studia Miejskie, 42, pp. 45-59, DOI: 10.25167/sm.4289.
• [32] Starzecka K. (2020), ’Degradacja rynków w małych miastach jako jedna z przyczyn pogorszenia jakości życia osób starszych na przykładzie rynku w Kórniku’, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, 2, pp. 43-57, DOI 10.21008/j.2658-2619.2020.2.3.
• [33] Szymczyk E., Bukowski M., Kenworthy j. R. (2024), ‘Understanding the Relationship between Urban Form and Urban Shrinkage among Medium-Sized Cities in Poland and Its Implications for Sustainability’, Sustainability, 16, 7030, DOI:10.3390/su16167030.
• [34] Twardecki A. (1998), Mały słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: Unia Wydawnicza VERUM.
• [35] Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015 poz. 1777), z późn. zm.
• [36] Wejchert K. (1947), Miasteczka polskie jako zagadnienia urbanistyczne, Warszawa: Wydawnicwo Trzaska, Evert i Michalski.
• [37] Fotopolska. www.fotopolska.eu [accessed: 01.02.2024].
• [38] Zölch T., Rahman M. A., Pfleiderer E., Wagner G., Pauleit S. (2019), 'Designing public sqares with green infrastructure to optimize human thermal comfort’, Building and Environment, Vol. 149, pp. 640-654., DOI: 10.1016/j.buildenv.2018.12.051.