Wyniki badań petrograficzno-mineralogicznych wybranych kamieni młyńskich z terenu Pomorza. Przyczynek do zastosowania interdyscyplinarnych metod w badaniach nad tradycyjnym młynarstwem

• Autorzy: Bartz Wojciech , Prarat Maciej

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK61POMERANIA

Warianty tytułu

EN

Results of petrographic and mineralogical research of selected millstones from Pomerania – a contribution to the use of interdisciplinary methods in research on traditional milling

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Kamienie młyńskie od wieków były głównym elementem systemu roboczego zakładów napędzanych siłą wody i wiatru. Te niezwykle cenne zabytki kultury materialnej rozpoznane są jednak w nieznacznym zakresie. W ostatnich latach widoczna jest intensyfikacja interdyscyplinarnych metod badawczych w molinologii. Jedną z nich są badania petrograficzne kamieni młyńskich. W polskich opracowaniach brak jednak takiego ujęcia. Dla wybranej, skatalogowanej grupy kamieni z terenów Pomorza autorzy obrali za cel określenie rodzaju skał, miejsca ich pochodzenia oraz funkcji w młynie. Spośród 15 kamieni trzy okazały się sztucznym kamieniem, 8 piaskowcem kwarcowym, jedna granitem, jedna anortozytem kwarcowym, dwie skałą osadową krzemionkową. Dla części udało się także określić miejsce pochodzenia z łomów niemieckich i francuskich, niektóre mogły być pochodzenia miejscowego.

EN

Millstones have been the main element of the working system of plants powered by water and wind for centuries. However, these extremely valuable monuments of material culture are recognized to a rather small extent. Recent years have seen a certain intensification of interdisciplinary research in the field of molinology. One of them is petrographic study of millstones. Yet, Polish studies still lack this kind of approach. This paper is aimed at determining the types of rocks, their origins and functions within the mill structure. In a group of fifteen stones, three were made of artificial stone, eight turned out to be quartz sandstones, one is made of granite and one of quartz anorthosite, two proved to be made of sedimentary siliceous rock. Certain rocks have been determined to be of German or French origin, whereas the others could have been acquired locally.

Słowa kluczowe

PL

petrografia; młyny wodne; wiatraki; kamienie młyńskie

EN

petrography; watermills; windmills; millstones

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 61
• Strony: 124--144
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys., fot., tab.

Twórcy

autor

Bartz Wojciech

• Zakład Petrologii Eksperymentalnej, Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski

autor

Prarat Maciej

• Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bibliografia

• 1. Archiwum Państwowe w Toruniu, Starostwo Powiatowe w Brodnicy 1780–1919, sygn. 102.
• 2. Archiwum Państwowe w Toruniu, Starostwo Powiatowe w Toruniu 1818–1920, sygn. 651.
• 3. Azema Jean-Pierre, Meucci Roger, Naud Georges, Carrières et diffusion des meules de moulins dans le département de l´Ardèche (début du XIXe s.), [w:] Meules à Grains. Actes du Colloque International de La Fertésous-Jouarre 16–19 Mai 2002, red. Mouette Barboff, Francois Sigaut, Cozette Griffin-Kremer, Robert Kremer, Paris 2003, s. 239–258.
• 4. Baranowski Bogdan, Polskie młynarstwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.
• 5. Bartyś Julian, Zmiany w technice urządzeń mielących od XVII do początków XX wieku, [w:] Z dziejów młynarstwa w Polsce, Warszawa 1970, s. 101–181.
• 6. Belmont Alain, Mangartz Fritz, European millstone quarries: a database, http://meuliere.ish-lyon.cnrs.fr/ (dostęp: 9 XII 2018).
• 7. Bread for the People. The Archeology of Mills and Milling. Proceedings of a colloquium held in the British School at Rome 4th–7th November 2009, red. David Williams, David Peacock, International Series BAR 2011.
• 8. Czysz Wolfgang, Mühlsteinhauer im bayerischen Inntal, [w:] Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, Stuttgart 2015, s. 279–309.
• 9. Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, red. Walther Ziesemer, Danzig 1921.
• 10. Długokęcki Wiesław, Kuczyński Jan, Pospieszna Barbara, Młyny w Malborku i okolicach od XIII do XIX w., Malbork 2004.
• 11. Gładkowski Andrzej, Historia techniki młynarstwa polskiego, [w:] Inżynierowie polscy w XIX i XX wieku, t. 11, red. Z. Mrugalski, Warszawa 2008.
• 12. Gomes Carlos Marmorato, de Oliveira Alda Dionisio, Chemical phases and microstructural analysis of pastes based on magnesia cement, „Construction and Building Materials” 2018, vol. 188, s. 615–620.
• 13. Götze Jens, Siedel Heiner, A complex investigation of building sandstones from Saxony (Germany), „Materials Characterization” 2007, nr 58, 1082–1094.
• 14. Götze Jens, Siedel Heiner, Microscopic scale characterization of ancient building sandstones from Saxony (Germany), „Materials Characterization” 2004, nr 53, s. 209–222.
• 15. Hockensmith Charles D., The Millstone Industry. A Summary of Research on Quarries and Producers in the United States, Europe and Elsewhere, Jefferson (North Carolina)–London 2009.
• 16. Kozłowski Stefan, Surowce skalne Polski, Warszawa 1986. „Kreis Blatt des Königlich Preußischen Landraths Amts zu Thorn” 1851 (21 II), nr 8.
• 17. Kubicki Rafał, Młynarstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w XIII–XV wieku (do 1454 r.), Gdańsk 2012.
• 18. Lucas Adam, Wind, water work. Ancient and Medieval Milling Technology, Leiden–Boston 2011.
• 19. Małaszycki Stanisław, Młynarstwo zbożowe, t. 1, Warszawa 1890.
• 20. Meules à Grains. Actes du Colloque International de La Fertésous-Jouarre 16–19 Mai 2002, red. Mouette Barboff, Francois Sigaut, Cozette Griffin-Kremer, Robert Kremer, Paris 2003.
• 21. Moog Berthold, Einführung in die Mühlenkunde. Grundlage, Technik, Geschichte und Kultur der traditionellen Mühlen, Binningen 2012.
• 22. Mühlesteinbrüche. Erforschung, Schutz und Inwertsetzung eines Kulturerbes Europäischer Industrie (Antkie – 21. Jahrhundert), Hrsg. Alain Belmont, Fritz Mangartz, Mainz 2006.
• 23. Picavet Paul, Reniere Sibrecht, Cnudde Veerle, De Clercq Wim, Dreesen Roland, Fronteau Gilles, Goemaere Eric, Hartoch Else, The Macquenoise sandstone (Devonian – Lochkovian), a suitable raw material for ancient querns and millstones: quarries, properties, manufacture and distribution in France and Belgium, „Geologica Belgica” 2018, nr 21 (1–2), s. 27–40.
• 24. PN-EN 12407, Metody badań kamienia naturalnego, badania petrograficzne 2001.
• 25. Reniere Silbert, Dreesen Roland, Fronteau Gilles, Gluhak T. Goemaere Eric, Hartoch Else, Picavet Paul, De Clercq Wim, Querns and mills during Roman times at the northern frontier of the Roman Empire (Belgium, northern France, southern Netherlands, western Germany), Unravelling geological and geographical provenances, a multidisciplinary research project, „Journal of Lithic Studies” 2016, vol. 3, nr 3, s. 403–428.
• 26. Reynolds Terry S., Stronger than a hundred men. A history of the Vertical Water Wheel, Baltimore–London 1983.
• 27. Roduit Nicolas, JMicroVision: Image analysis toolbox for measuring and quantifying components of high-definition images, version 1.2.2, http://www.jmicrovision.com (dostęp: 25 XI 2014).
• 28. Rzepkowski Krzysztof, Złoty kciuk. Młyn i młynarze w kulturze Zachodu, Warszawa–Toruń 2015.
• 29. Schön Volkmar, Die Mühlsteine von Haithabu und Schleswig. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte des mittelalterlichen Mühlenwesens in Nordwesteuropa, Neumünster 1995.
• 30. Święch Jan, Tajemniczy świat wiatraków, Łódź 2005, s. 147–148.
• 31. „Thorner Kreis Blatt” 1865 (26 IV), nr 33.
• 32. Ward Owen, French Millstones. Notes in the millstones industry at La Fetré-Sous-Jouarre, The International Molinological Society 1993.
• 33. Ward Owen, Millstones from France: the survey of 1808/1809, [w:] Meules à Grains. Actes du Colloque International de La Ferté-sous-Jouarre 16–19 Mai 2002, red. M. Barboff, F. Sigaut, C. Griffin-Kremer, R. Kremer, Paris 2003, s. 267–280.
• 34. Zysnarski Jerzy, Ile Pauckscha w Ursusie? Przyczynki do biografii Hermanna Pauckscha i dziejów jego fabryki, „Zeszyty Naukowe. Nowa Marchia – Prowincja Zapomniana – Ziemia Lubuska – Wspólne Korzenie” 2011, nr 9, s. 153–181.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).