Miejsce kapliczek i przydrożnych krzyży w krajobrazie terenów wiejskich Mazowsza

• Autorzy: Fortuna-Antoszkiewicz Beata , Kimic Kinga

Warianty tytułu

EN

The place of shrines and wayside crosses in the Mazovia's rural landscape

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krajobraz terenów wiejskich Mazowsza to rozległe równinne obszary pól uprawnych poprzecinane pasmami lasów oraz towarzyszące im wioski i małe miasteczka. Szczególne miejsce w tej scenerii zajmują kapliczki i krzyże przydrożne, których istnienie związane jest ściśle z lokalną tradycją. Pochodzą one z różnych okresów historycznych, a najwięcej zachowanych do dziś powstało w końcu XIX i w I połowie XX w. Obok tych najstarszych tworzonych przez anonimowych ludowych artystów odnaleźć można również współczesne, przyjmujące różnorodne formy. Fundowane w celach wotywnych do dziś pełnią one rolę symboliczną, która wyraźnie podkreślana jest w okresach świąt religijnych. Te drobne elementy przestrzenne związane z krajobrazem wiejskim wystawiane były wmiejscach o szczególnym znaczeniu. Towarzyszące drogom i lokalizowane na ich rozstajach stawały się jednocześnie drogowskazami ułatwiającymi orientację, odszukanie wybranego miejsca, mówiły o granicach istniejących podziałów przestrzennych. Przystrajane kwiatami i świecami zachęcały do zatrzymania się, modlitwy i kontemplacji. O wartościach tych niewielkich obiektów sakralnych decyduje ich wiek i walory artystyczne, ale także głęboko zakorzenione treści historyczne i kulturowe oraz ich ścisły związek religijny i emocjonalny z lokalną społecznością. Dziś niestety możemy zaobserwować pogłębiającą się rywalizację tych tradycyjnych elementów architektury z obiektami infrastruktury technicznej, co przyczynia się do zatracania granicy pomiędzy sacrum a profanum. Znacznym przekształceniom ulega krajobraz wiejski, a wraz z nim kapliczki i krzyże przydrożne znikają na tle intensywnej zabudowy, gubią się w gąszczu słupów wysokiego napięcia, znaków drogowych i reklamowych tablic. Wobec tych wszystkich zagrożeń niezbędna jest właściwa ochrona tych unikalnych elementów naszego dziedzictwa.

EN

The Mazovia's rural landscape with its villages and small towns is characterized by wide flat area crossed by fields and parts covered by forests. Very important in that scenery are small sacral elements like wayside shrines and crosses which existence is closely connected with local tradition. Many of them created by anonymous popular artists in the end of 19th and the first part of 20th centuries are still preserve. They were founded as votive designs and conveyed acts of faith. Their symbolic meaning is still visible in the time of church holidays. Those small architectural elements of rural landscape were placed in singular localisation. They accompained transit roads and cross-roads as a kind of road signs, pointed the direction to other important places or buildings and marked the spatial division. Shrines and wayside crosses embelished by flowers and candles encouraged people to stop, provoke them to pray and spend time on contemplation. The unique values of those objects are connected with their age and artistic quality. They became elements of the Mazovia"s spiritual and material culture, the part of its history and tradition. Unfortunatelly today we observe the intensive rivalry between those sacral objects and technical elements what lose the thin border of sacrum and profanum. The Mazovia's rural landscape is changed very fast by common urbanisation. In this situation old shrines and wayside crosses fade away against the background of buildings, traffic-signals and billboards. The maintenance of those unique sacral elements of our heritage is necessary in the case of that negative changes.

Słowa kluczowe

PL

kapliczki; krzyż przydrożny; Mazowsze; krajobraz wiejski

EN

shrine; wayside crosses; Mazovia; rural landscape

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej ; Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
• Czasopismo: Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych
• Rocznik: 2007
• Tom: T. 3
• Strony: 35--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 12 poz., rys.

Twórcy

autor

Fortuna-Antoszkiewicz Beata

• Katedra Architektury Krajobrazu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa

autor

Kimic Kinga

• Katedra Architektury Krajobrazu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa

Bibliografia

• 1. Bartman E., 2003. Przyrodnicze i kulturowe wartości krajobrazów Polski. Zesz. Nauk. Wydz. Ogrod. WSE-H Skierniewice, 3, 81–88.
• 2. Eliade M., 1996. Sacrum i profanum. O istocie religijności. Wyd. KR Warszawa.
• 3. Eliade M., 1997. Sacrum. Mit. Historia. Warszawa.
• 4. Fortuna-Antoszkiewicz B., Kimic K., 2004. Wiejski krajobraz Mazowsza – tradycja a współczesność. Mat. Konf. VI Forum Architektury Krajobrazu, 16–17 października 2003. „Krajobraz i ogród wiejski. Tradycje a współczesny krajobraz wsi polskiej”. Wyd. KUL Lublin, 2, 73–79.
• 5. Fortuna-Antoszkiewicz B., Kimic K., 2005. Negative aspects of the contemporary Mazovia’s rural landscape transformation. Selected examples. Ann. Warsaw Agric. Univ. – SGGW, Horticulture and Landscape Architecture, Warsaw, 26, 127–135.
• 6. Gloger Z. Encyklopedia staropolska.
• 7. Humprey C., Vitebsky P., 1998. Architektura sakralna. Magia, tradycja, rzeczywistość. Wyd. MUZA SA Warszawa.
• 8. Kosiński W., 2004. Byt i krajobraz wsi polskiej – szanse i zagrożenia. Mat. Konf. VI Forum Architektury Krajobrazu, 16–17 października 2003. „Krajobraz i ogród wiejski. Nowe idee i metody w architekturze krajobrazu”. Wyd. KUL Lublin, 1, 37–51.
• 9. Myczkowski Z., 2002. Tożsamość „dawna” i „nowa” a regionalizm architektoniczno-krajobrazowy. Mat. Konf. IV Forum Architektury Krajobrazu „Krajobraz jako wizerunektożsamości regionalnej (zagrożenia, ochrona i kształtowanie)”. Wyd. Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska Katowice, 106–108.
• 10. Richling A., 2003. Przyroda Mazowsza i jej antropogeniczne przekształcenia. Wyższa Szkoła Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku, Pułtusk.
• 11. Seweryn T., 1958. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Warszawa.
• 12. Tworkowski S., 1977. Problemy architektury i krajobrazu wsi. Warszawa.