XVII-wieczne mapy Polski według pierwowzoru Gerarda Merkatora z 1585 roku (próba ustalenia filiacji map wydanych drukiem)

• Autorzy: Łuczyński J.

Warianty tytułu

EN

17th Century Maps of Poland According to Gerardus Mercator’s Prototype from 1585 (an Attempt to Determine the Filiation of Printed Maps)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Mapa Polski i Śląska G. Merkatora z 1585 r. była bezpośrednio wykorzystana do opracowania nowej mapy Polski przez Jodocusa Hondiusa II około 1620 roku. Jej treść została uzupełniona o elementy z mapy Litwy Merkatora z 1595 r. oraz mapy Prus Kaspra Hennebergera z 1576 roku lub jej jakiegoś wariantu. Natomiast mapa Polski Hondiusa z około 1620 roku była podstawowym źródłem, które bezpośrednio wykorzystał do opracowania swojej mapy Polski John Speed w 1626 roku. Podobnie jak jej poprzedniczka również została ona uzupełniona treścią z mapy Prus K. Hennebergera oraz z mapy południowego wybrzeża Bałtyku W. Blaeu’a z 1608 r. Mapa Polski Johna Speeda była natomiast podstawowym źródłem do wykonania mapy Polski Piscatora w 1630 roku. Tę również częściowo uzupełniono w oparciu o mapę Litwy Merkatora oraz jego mapę Polski i Śląska. Wspomniana mapa Polski Jodocusa Hondiusa II z ok. 1620 r. lub jej niemal wierna przeróbka Joannesa Janssoniusa i Henricusa Hondiusa z 1638 r. była podstawowym źródłem do opracowania mapy Polski Joannesa Janssoniusa z 1645 r. Uzupełniono ją na podstawie mapy Pomorza E. Lubinusa z 1618 r. oraz głównie na terenie Wielkopolski na podstawie mapy województwa poznańskiego J. Freudenhammera z 1645 roku. Jest to jedna z najpiękniejszych map Polski XVII wieku. Willem Janszoon Blaeu w 1635 r. zredagował interesującą mapę Polski, którą z uzupełnieniami zamieszczono w 12-tomowym wielkim atlasie Blaeuów w 1662 r. Dla wykreślenia tej mapy Blaeu jako podstawowe źródło nie wykorzystał już istniejących nowych map Polski, ale dawną mapę Polski i Śląska Merkatora. Nie była ona jedynym źródłem, ponieważ uzupełnień treści dokonano na podstawie mapy Prus K. Hennebergera, mapy Pomorza E. Lubinusa oraz mapy Polski J. Speeda. Wydawcy map i atlasów w pierwszej połowie XVII w. wykorzystywali więc najnowsze publikacje kartograficzne. Różnego rodzaju kompilacje, przeróbki i warianty, często na rzecz treści dekoracyjnej obniżały wartości kartograficzne. Nie stanowiły więc postępu w kształtowaniu obrazu kartograficznego ziem Rzeczypospolitej. Za krok milowy i jako pierwowzór wielu późniejszych dzieł kartograficznych należy uznać właśnie mapę Polski i Śląska Merkatora z 1585 r.

EN

Gerardus Mercator’s map of Poland and Silesia from 1585 was directly used to make a new map of Poland by Jodocus Hondius II around the year 1620. Its content was completed with elements from Mercator’s map of Lithuania from 1595 and from Caspar Henneberger’s map of Prussia from 1576 or some variant of it. However, Hondius’s map of Poland from 1620 was the basic source, which was directly used by John Speed to elaborate his own map of Poland in 1626. Very much like its predecessor, it too was completed with content from C. Henneberger’s map of Prussia and from W. Blaeu’s map of the southern coast of the Baltic Sea from 1608. John Speed’s map of Poland was in turn the basic source for the creation of Piscator’s map of Poland in 1630. This map too was partly completed on the basis of Mercator’s map of Lithuania and his map of Poland and Silesia. The already mentioned Jodocus Hondius’s II map of Poland from around 1620, or its almost exact makeover by Joannes Janssonius and Henricus Hondius from 1638, was the basic source for the elaboration of Joannes Janssonius’s map of Poland from 1645. It was completed on the basis of E. Lubinus’s map of Pomerania from 1618 and, mainly on the territory of Polonia Maior, on the basis of J. Freudenhammer’s map of Poznań voyvodship from 1645. It is one of the most beautiful 17th century maps of Poland. In 1635, Willem Janszoon Blaeu edited an interesting map of Poland, which, together with some supplements, was included in the 12-volume atlas of the Blaeus in 1662. For the making of the map Blaeu didn’t use as his basic source any of the already existing new maps of Poland, but the ancient Mercator’s map of Poland and Silesia. It was not the only source, because the content was completed on the basis of K. Henneberger’s map of Prussia, E. Lubinus’ map of Pomerania and J. Speed’s map of Poland. Therefore, publishers of maps and atlases in the first half of 17th century used the newest cartographic publications. Various kinds of compilations, makeovers and variants, often for the benefit of decorative content lowered their cartographic value. They did not constitute progress in the shaping of the cartographic image of Poland. It is Mercator’s map of Poland and Silesia from 1585 which deserves to be treated as milestone and prototype for many cartographic works which followed.

Słowa kluczowe

PL

historia kartografii; kartografia staropolska; filiacja map; ikonografia map; kartografia europejska

EN

history of cartography; old Polish cartography; maps and filiations; iconography of maps; European cartography

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2011
• Tom: T. 43, nr 3
• Strony: 263--280
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., mapy, rys., tab.

Twórcy

autor

Łuczyński J.

• Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu

Bibliografia

• Banach J.,1983, Dawne widoki Krakowa. Kraków: Wydawn. Literackie.
• Czechowicz B., 2008,Visus Silesiae. Treści i funkcje ideowe kartografii Śląska XVI–XVIII wieku. Wrocław: Wydawn. Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Dworsatschek M., 2006, Z zagadnień kartografii Polski i ziem ościennych XVI–XVIII w. „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” z. 17, s. 29–50.
• Europa na mapach Blaeu’ów, Kalendarz 2005.Kraków 2004.
• Goos J., 1992, Wstęp. Atlas Maior – Historia powstania. W: J. Blaeu, Wielki Atlas XVII-wiecznego świata. Warszawa – Wrocław: Polskie Przeds. Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, s. 9–13 i 15.
• Jakrzewska-Śnieżko Z.,1972, Architektura i umocnienia obronne Gdańska w 3 ćwierci XVI w. na podstawie ryciny Franciszka Hogenberga z 1573 r. „Biuletyn Historii Sztuki” R. 34, nr 1, s. 36–45.
• Jakrzewska-Śnieżko Z., 1985, Gdańsk w dawnych rycinach. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
• Koeman C., 1969, Atlantes Neerlandici. Vol. 2, Amsterdam: Theatrum Orbis Terrarum Ltd.
• Kozica K., Pezda J., 2004, Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum. Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach oraz dokumentach ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego (Bitburg, Niemcy). Katalog wystawy. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska.
• Kublin L., Majewska B., Tomaszewska M., 1987, Mapy ziem polskich kartografów niderlandzkich XVI i XVII w. „Studia i Materiały z Historii Kartografii” T. 7, Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Lithuania on the Map.2002, Vilnius: National Museum of Lithuania.
• Łuczyński J., 2009a, Północne i północno-zachodnie pogranicze na szesnastowiecznych mapach Polski i jej sąsiadów. W: Cartographia confinium. Zachodnie i północne ziemie Rzeczypospolitej w dawnej kartografii. Gorzów Wielkopolski, s. 21–50.
• Łuczyński J., 2009b, Ziemie Rzeczypospolitej w kartografii europejskiej XVI wieku (próba ustalenia filiacji map wydanych drukiem). „Polski Przegl. Kartogr.” T. 41, nr 2, s. 128–144.
• Paćko T., Stachnal-Talanda D., Gołąb-Jankowska E., 1992, Katalog dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej w kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego i w innych zbiorach. T. 2, Mapy XVII wieku. Wrocław: Zakł. Nar. Im. Ossolińskich, Wydawn. PAN.
• Polonia. Atlas map z XVI–XVIII wieku. 2005. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii.
• Portolane und Seekarten des 16. bis 20. Jarhunderts aus der Sammlung Niewodniczański. 2003, Berlin.
• Proksa M.,1990, Miejskie mury obronne Krosna w świetle źródeł pisanych i badań archeologicznych. W: „Studia i Materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie” T. 5, s. 116–127.
• Przyłuska B., 2007, Kartusze i inne ozdoby na dawnych mapach ziem polskich ze zbiorów Biblioteki Narodowej. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 39, nr 3, s. 240–262.
• Sirko M., 1999, Zarys historii kartografii. Lublin: Wydawn. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Stelmach M., 2001, Eilhardus Lubinus i jego wielka mapa Księstwa Pomorskiego. Szczecin: Wydawn. Archiwum Państwowego w Szczecinie.
• Suproniuk, J., 2008, Biecz w drugiej połowie XVI wieku, skala 1:10 000. W: Atlas Historyczny Polski, Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: Wydawn. Neriton.
• Warkoczewska M., 2000,Portret miasta. Poznań w malarstwie i grafice. Poznań: Wydawn. Miejskie.
• W śród starych map i atlasów Biblioteki Narodowej w Warszawie. 1982, (red. B. Krassowski), Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Wódz B., 2001, Album widoków Sandomierza. Malarstwo. Grafika. Rysunek XVII–XX w. Sandomierz: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.