W kręgu nauki, oświaty i polityki. O listach Kazimierza Twardowskiego do Ludwika Finkla

• Autorzy: Hoszowska M.

Warianty tytułu

EN

In the circle of science, education and politics. Kazimierz Twardowski’s letters to Ludwik Finkl

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The author of this article presents the didactic-educational and social activity as well as some aspects of private life of one of the most eminent Lvov scientists working at the turn of the 19th and 20th centuries, Kazimierz Twardowski, who came to Lvov in 1895 to run the department of philosophy. He spent over 40 years in the city on the Poltva river and those years were filled with continuous work for the adepts of philosophical arts and dedicated to preparing professional researchers in philosophy. He managed to build a school not only thanks to his own abilities but also thanks to the university environment, in which he found a group of people thinking alike and sharing common values. Twardowski, who belonged to the group of researchers described as “people-institutions”, was warmly welcomed and supported by an outstanding professor in the Austrian history department and an extraordinary modern-history researcher in Lvov, Ludwik Finkl. They developed true friendship which lasted until the end of Finkl’s life (1930). It does not mean that there were no difficult moments in that relationship and that they agreed on every subject. They were able to distinguish between friendship and support. They highly valued their friendship, also in times when they argued or were supporting opposing sides of various issues. Their friendship was based on deep respect, all the more deeper because it assumed open and honest communication of different viewpoints in their arguments. This is the reason why Twardowski’s letters to Finkl are a valuable source of knowledge and their value is even higher if we consider the fact that in majority they come from the period when the philosopher ceased to continue his Diary. The article discusses the most important issues mentioned in their correspondence and they seem to be the ones indicated in the title of the article. The author is building a context for them, which allows to understand the views expressed by Twardowski, as well as certain actions taken by him.

Słowa kluczowe

PL

Twardowski Kazimierz; Finkl Ludwik; historia nauki; nauka polska

EN

Twardowski Kazimierz; Finkl Ludwik; history of science; Polish science

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2017
• Tom: R. 62, nr 3
• Strony: 7--36
• Opis fizyczny: Bibliogr. 118 poz.

Twórcy

autor

Hoszowska M.

• Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• D.R. Kelly: Losy historii. Badanie przeszłości od Herdera do Huizingi, tłum. J. Dobrowolski, Warszawa 2010.
• A. Tomczak: Archiwa i ich wkład do nauki polskiej [w:] Historia nauki polskiej, T. 3. 1863-1918, cz. 1-2, red. Z. Skubała-Tokarska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987, s. 545-56.
• S. Ciara: Archiwa a uniwersytety w Krakowie i Lwowie w latach 1877/78-1918, Warszawa 2002.
• E.M. Kowalska: Wilhelm von Humboldt. Życie, dzieło, mit, Rzeszów 2006.
• Słownik polskich towarzystw naukowych. T. 2. Towarzystwa naukowe i upowszechniające naukę działające w przeszłości na ziemiach polskich, red. nauk. B. Sordelowa, Warszawa 1994.
• S. Brzozowski: Zabór austriacki, [w:] Historia nauki polskiej, T. 4. 1863-1918, cz. 1-2, s. 65-360.
• J. Dybiec: Polska w orbicie wielkich idei. Polskie przekłady obcojęzycznego piśmiennictwa 1795-1918, t. 1, Warszawa 2011.
• E.O. Wilson: Konsiliencja. Jedność wiedzy, przekład J. Mikos, Poznań 2002.
• K. Twardowski: Rozprawy i artykuły filozoficzne, Lwów 1927.
• J. Woleński: Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa 1985.
• S. Zamecki, Koncepcja nauki w szkole lwowsko-warszawskiej, Warszawa 1977.
• W. Weryho: Dziesięciolecie Przeglądu Filozoficznego, t. 11: 1908, s. IV.
• R. Jadczak: Kazimierz Twardowski. Twórca szkoły lwowsko-warszawskiej, Toruń 1991.
• J. Woleński: Lwowsko-warszawska szkoła. http://www.ptta.pl/pef/pdf/l/lws.pdf
• T. Rzepa: Życie psychiczne i drogi do niego (Psychologiczna Szkoła Lwowska), Szczecin 1998.
• T. Rzepa, B. Dobroczyński: Historia polskiej myśli psychologicznej. Gałązka z drzewa Psyche, Warszawa 2009.
• T. Modelski: Ludwik Finkel (20 III 1858-24 X 1930). Zarys biograficzny, „Kwartalnik Historyczny” R. XLVI: 1932, z. 1-2, s. 98-147.
• [Red.]: Ludwik Finkel, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1948, t. VI, s. 466-469.
• K. Błachowska: Ludwik Finkel (1858-1930), [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, red. J. Maternicki przy współpracy L. Zaszkilniaka, [t. 1], Rzeszów 2007, s. 287-308.
• J. Maternicki: Historia nowożytna w latach 1869-1918, [w:] Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie do 1939 roku, red. J. Maternicki, J. Pisulińska i L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016, s. 255-300.
• M. Hoszowska: Historia historiografii, metodologia historii i dydaktyka historii [w:] Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie do 1939 roku, red. J. Maternicki, J. Pisulińska i L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016, s. 521-548.
• M. Hoszowska: Ludwik Finkel i Akademia Umiejętności w Krakowie. Z dziejów współpracy Lwowa i Krakowa na przełomie XIX i XX wieku, Rzeszów 2011.
• A. Nowak: Złote lata bibliografii polskiej. Ludwik Finkel i jego dzieło. Zarys monografii, Warszawa 2007.
• O. Halecki: Ludwik Finkel jako historyk ostatnich Jagiellonów. „Kwartalnik Historyczny” t 45: 1931, z. 1, s. 235-253.
• M. Hoszowska: Najważniejsza monografia historyczna Ludwika Finkla (w 100-lecie druku „Elekcji Zygmunta I”), [w:] Między Odrą a Uralem. Księga dedykowana Profesorowi Władysławowi Andrzejowi Serczykowi, red. W. Wierzbieniec, Rzeszów 2010, s. 265-275.
• J. Maternicki: Polskie szkoły historyczne we Lwowie w XIX w., [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa, t. 3, red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2005, s. 23-60.
• J. Maternicki: Mistrzowie dydaktyki uniwersyteckiej, [w:] Współczesna edukacja historyczna. Doświadczenia. Oczekiwania, red. J. Budzińska, J. Strykowska, Poznań 2015, s. 19-38.
• M. Hoszowska: Polskie szkoły historyczne we Lwowie w perspektywie dydaktycznej: refleksje i postulaty badawcze ( Польські історичні школи у Львові з перспективи дидактики: рефлексії та дослідницькі постулати), [w:] Iсторія та історики у Львівському університеті: традиції та сучасність (до 75-ліття створення історичного факультету), за редакцією Леонида Зшкільняка та Павла Серженги, Львів 2015, s. 70-81.
• T. Kondracki: Polskie Towarzystwo Historyczne w latach 1918-1939, Toruń 2006.
• M. Hoszowska: Oświata pozaszkolna w Galicji. Szkic z dziejów Macierzy Polskiej we Lwowie (1882-1918), [w:] Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, t. 3, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2011, s. 24-51.
• M. Hoszowska: Sprawa objęcia prezesury lwowskiej Macierzy Polskiej przez Ludwika Finkla, [w:] Polska leży na Zachodzie. Studia z dziejów Polski i Europy dedykowane Pani Profesor Teresie Kulak, red. W. Wrzesiński, M. Masnyk, K. Kawalec, Toruń 2011, s. 314-324.
• L. Zasztowt: Popularyzacja nauki. Publikacje książkowe i czasopisma, [w:] Historia nauki polskiej. T. 4. 1863-1918, cz. 1-2, s. 633.
• R. Jadczak: Wstęp, [w:] K. Twardowski: Wybór pism psychologicznych i pedagogicznych, Warszawa 1992, s. 65.
• Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie [dalej DALO], Spuścizna Ludwika Finkla, fond 254, op. 1, spr 228, Posiedzenie Rady Wykonawczej Macierzy Polskiej 11 października 1901 r., k. 8.
• M. Hoszowska: Lwowski Oddział Komisji do Badania Dziejów Wychowania i Szkolnictwa w Polsce (1920-1929), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 60: 2015, nr 4, s. 7-35.
• J. Suchmiel: Działalność naukowa kobiet w Uniwersytecie we Lwowie do roku 1939, Częstochowa 2000.
• M. Hoszowska: Listy Kazimierza Twardowskiego do Ludwika Finkla, „Galicja. Studia i Materiały” t. 2: 2016, s. 299-346.
• R. Jadczak: Wprowadzenie, [w:] K. Twardowski: Dzienniki, cz. 1. 1915-1927, do druku przygotował, wprowadzeniem i przypisami opatrzył Ryszard Jadczak, Warszawa-Toruń 1997, s. 10-12.
• W. Rechlewicz: Nauka wobec metafizyki. Poglądy filozoficzne Kazimierza Twardowskiego, Kielce 2015.
• E. Paczkowska-Łagowska: Psychika i poznanie. Epistemologia Kazimierza Twardowskiego, Warszawa 1980.
• Psychologia w szkole lwowsko-warszawskiej: Twardowski, Witwicki, Baley, Błachowski, Kreutz, Lewicki, Tomaszewski, red. T. Rzepa, Warszawa 1997.
• T. Rzepa: O interpretowaniu psychologicznym w kręgu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, Warszawa 2002.
• B. Nawroczyński: Kazimierz Twardowski (1866-1938), „Kwartalnik Pedagogiczny” t. 4: 1959, nr 3, s. 3-6.
• W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 325.
• W. Okoń: Kazimierz Twardowski - nauczyciel uczonych, [w:] W Okoń: Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Warszawa 1993, s. 373-394.
• W. Bobrowska-Nowak: Twardowski Kazimierz Jerzy Adolf (20 X 1866, Wiedeń - 11 II 1938, Lwów), [w:] Słownik pedagogów polskich, red. W. Bobrowska- Nowak i D. Drynda, Katowice 1998, s. 209-210.
• W. Szulakiewicz: Działalność wychowawcza szkoły ludowej w ujęciu Kazimierza Twardowskiego, [w:] Chłopi - Naród - Kultura, t. 4, red. A. Meissner, Rzeszów 1996, s. 195- 203.
• W. Szulakiewicz: Działalność oświatowa i myśl pedagogiczna Kazimierza Twardowskiego, [w:] Historyczne źródła wybranych ofert edukacyjnych w Polsce współczesnej, red. D. Drynda, D. Ekiert-Grabowska, W. Łuszczuk, Katowice 1996, s. 27-37.
• K. Szmyd: Twórcy nauk o wychowaniu w środowisku akademickim Lwowa (1860-1939), Rzeszów 2003.
• A. Zeguła-Nowak: Twardowski jako wzór osobowy nauczyciela akademickiego, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” t. 15: 2012, s. 181-191.
• K. Twardowski: Dzienniki, cz. 2. 1928-1936, wprowadzenie i przypisy R. Jadczak, Warszawa-Toruń 1997.
• S. Skwarczyńska: Teoria listu, Lwów 1937; Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. J. Sztachelska, E. Dąbrowicz, Białystok 2000.
• M. Kula: Najszczersze z najszczerszych? Refleksje o wartości źródłowej tekstów prywatnych (na przykładzie własnych listów o własnej szkole), [w:] Historyk wobec źródeł. Historiografia klasyczna i nowe propozycje metodologiczne, red. J. Kolbuszewska i R. Stobiecki, Łódź 2010, s. 185-206.
• T. Rzepa: Psychologiczny portret Kazimierza Twardowskiego, [w:] R. Jadczak: Mistrz i jego uczniowie, Warszawa 1997, s. 205-226.
• Zur Lehre von Inhalt und Gegenstand der Virstellungen. Eine psychologische Untersuchung (O treści I przedmiocie przedstawień. Z badań psychologicznych), Wien, A. Hӧlder, 1894.
• J. Woleński: Wokół rozprawy habilitacyjnej Twardowskiego, [w:] tegoż: Szkoła lwowsko-warszawska w polemikach, Warszawa 1997, s. 15-24.
• A. Bożek: Kazimierz Twardowski w Wiedniu, Warszawa 2010.
• K. Twardowski: „Autobiografia filozoficzna”, „Przegląd Filozoficzny.
• T. Rzepa: Historia psychologii polskiej w autobiografiach, cz. 3, red. T. Rzepa, Szczecin 1998.
• T. Rzepa: Wstęp, [w:] Historia psychologii polskiej w autobiografiach, cz. 4, red. T. Rzepa, Szczecin 2000, s. 10-11.
• K. Twardowski: O dostojeństwie Uniwersytetu, [w:] Wybór pism psychologicznych i pedagogicznych, wybór i opracowanie R. Jadczak, Warszawa 1992, s. 466.
• J. Maternicki: Złote lata historiografii polskiej we Lwowie, Rzeszów 2015, s. 91-124; V. Julkowska: Ksawery Liske (1838-1891), [w:] Złota księga…, [t. 1], s. 181-200.
• K. Twardowski: Z kongresu psychologii eksperymentalnej odbytego w kwietniu 1904 w Giessen (Rzecz czytana na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Filozoficznego z 1 grudnia 1904), „Przegląd Filozoficzny” t. 8: 1905, s. 91-101.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Giessen 21 kwietnia 1904 r., k. 11.
• T. Rzepa: Życie psychiczne i drogi do niego. Psychologiczna Szkoła Lwowska, Szczecin 1998.
• C. Partacz: Od Badeniego do Potockiego. Stosunki polsko-ukraińskie w Galicji w latach 1888-1908, Toruń 1996.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Poronin 9 września
• Kronika Uniwersytetu Lwowskiego 1898/9-1909/10, oprac. W. Hahn, Lwów 1912.
• „Gazeta Lwowska” nr 65 z 20 marca 1907 r., s. 3.
• M. Hoszowska: Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem, Rzeszów 2013.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 10 kwietnia 1907 r., k. 53.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. [Lwów] 11 kwietnia 1907 r., k. 51.
• Archiwum Kazimierza Twardowskiego, sygn. ATK=K-02-1-09=117r, List L. Finkla. Abbazja 14 kwietnia 1907 r., k. 117.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 16 kwietnia 1907 r., k. 49.
• R. Tomczyk: Radykałowie i socjaldemokraci. Miejsce i rola lewicy w ukraińskim obozie narodowym w Galicji 1890-1914, Szczecin 2007.
• R. Tomczyk: Rusko-Ukraińska Partia Radykalna 1890-1914, Szczecin 2007.
• J. Hrycak: Prorok we własnym kraju. Iwan Franko i jego Ukraina (1856-1886), Warszawa 2010.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 października 1907 r., k. 71-72.
• Rusini przed sądem wiedeńskim, „Słowo Polskie” nr 409 z 4 września 1907 r., s. 1-3.
• Fotografia hańby, „Słowo Polskie” nr 430 z 16 września 1907 r., s. 1-2.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 października 1907 r., k. 72.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 października 1907 r., k. 73.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 14 października 1907 r., k. 74.
• S. Ivanyk: Filozofowie ukraińscy w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, Warszawa 2014.
• S. Ivanyk: Die Uniwersität Lemberg, Lwów 1907.
• S Ivanyk: W sprawie Uniwersytetu Lwowskiego, „Muzeum”, t. 24: 1908, nr 2, s. 189-219.
• K. Twardowski: Mowy i rozprawy z okresu jego działalności w Towarzystwie Nauczycieli Szkół Wyższych. Księga pamiątkowa wydana przez TNSW, red. K. Zagajewski, Lwów 1912.
• J. Chodakowska: Udział Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w walce o polską szkołę średnią w Galicji w latach 1884-1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 26: 1984, s. 141-172.
• B. Łuczyńska: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych wobec problemów nauczycieli szkół średnich (1884-1918), „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych”, t. 32: 1984.
• B. Łuczyńska: Koło Krakowskie TNSW na tle prac Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych 1884-1939, Kraków 1991.
• J. Szafran: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych w zaborze austriackim (1884-1919), [w:] tejże: Dla dobra polskiej szkoły. Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych i jego funkcje społeczno-oświatowe w Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2010, s. 66-69.
• Odezwa w sprawie Kongresu Pedagogów Polskich, Lwów 1894.
• Projekt zastosowania planu nowych gimnazjów realnych dla potrzeb szkół średnich w Galicji, ułożony przez Lwowski Komitet Przygotowawczy Reformy szkolnej, istniejący w łonie Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, „Muzeum” 1909, t. 1, s. 135-156.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 23 stycznia 1908 r., k. 80.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 23 stycznia 1908 r., k. 81.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, Kartka K. Twardowskiego. Poronin 12 sierpnia 1908 r., k. 64.
• B. Gebert: Pierwsze ośmiolecie gimnazjum żeńskiego im. J. Słowackiego we Lwowie, Lwów 1910.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego do L. Finkla. Lwów 1 październik 1907 r., k. 71.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 14 października 1907 r., k. 74-75.
• A. Puszka: Nauczyciele historii i geografii państwowych szkół średnich w Galicji w okresie autonomicznym, Lublin 1999.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 10 kwietnia 1907 r., k. 52.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 16 kwietnia 1907, k. 49.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 października 1907 r., k. 72.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, Pismo K. Twardowskiego. Lwów 31 marca 1919 r., k. 33.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, Lis K. Twardowskiego. Lwów 10 kwietnia, k. 52.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 maja 1924 r., k. 35.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 4 maja 1924 r., k. 36.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 1 maja 1924 r., k. 35.
• T. Rzepa: Kazimierz Twardowski jako mistrz i przełożony, „Ruch Filozoficzny” t. 71: 2014, nr 1, s. 127.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 6 maja 1924 r., k. 40.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 30 grudnia 1925 r., k. 42.
• S. Wasylewski: Do ostatniego tchu, [w:] S. Wasylewski: Czterdzieści lat powodzenia, Wrocław 1959, s. 320.
• R. Jadczak: Wojenny rektorat Kazimierza Twardowskiego, „Studia Historyczne”, R. 33: 1990, z. 3-4, s. 423-442.
• DALO, fond 254, op. 1, spr. 349, List K. Twardowskiego. Lwów 20 czerwca 1929 r., k. 43.
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 20 czerwca 1929 r., k. 43.
• W. Szulakiewicz: Rodzina w życiu wybitnych uczonych. Przykład Kazimierza Twardowskiego (1866-1838). Repozytorium Centrum Otwartej Nauki UMK https://depot.ceon.pl/handle/123456789/4076 (dostęp 17.12.2015).
• DALO, fond 254, op. 1, spr 349, List K. Twardowskiego. Lwów 20 czerwca 1929 r., k. 43.
• T. Kotarbiński: Wspomnienie z czasów studenckich, [w:] Studia z zakresu filozofii, etyki i nauk społecznych, red. T. Kotarbiński: Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 419.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).