Kluczem w dążeniu do poprawy zdrowia społeczeństwa są dwa elementy: kontrola i nadzór nad produkcją żywności oraz profilaktyka związana z ograniczaniem czynników ryzyka zakażeń, czyli między innymi higiena pracy w procesie przygotowywania żywności i innych sektorach przemysłu, np. farmacji.
Produkcja artykułów żywnościowych w Polsce wykazuje wysoką dynamikę rozwoju. Bazę surowcową dla niej stanowią przede wszystkim produkty pochodzące z krajowego rolnictwa. Postępujące procesy internacjonalizacji polskiej gospodarki żywnościowej powodują, że stopniowo zwiększa się znaczenie surowców rolnych pochodzących z importu. Od początku członkostwa Polski w Unii Europejskiej udział produktów importowanych w łącznych zaso-bach surowcowych sektora żywnościowego wzrósł, w zależności od zastosowanej metody obliczeń, do ok. 33-39%. Produkty te stanowią głównie surowce sprowadzane z innych stref klimatycznych. Poszczególne branże krajowego przemysłu spożywczego stosują zróżnico-wane strategie w zakresie zaopatrzenia surowcowego, co wynika z różnych uwarunkowań ich funkcjonowania, w tym także odmiennej struktury własnościowej.
EN
The production of food products in Poland shows high dynamics of development. The raw material base consists mainly of products from domestic agriculture. The progressing inter-nationalization processes of the Polish food economy mean that the importance of imported agricultural raw materials is gradually increasing. During the period of Poland’s member-ship in the European Union, the share of imported products in the total raw material re-sources of the food sector increased, depending on the calculation method used, to approx. 33-39%. These products are mainly raw materials from other climatic zones. Particular sectors of the domestic food industry use different strategies in the field of raw material supply, which results from vari-ous conditions of their functioning, including a different ownership structure.
The article analyzes selected quality parameters of millet, buckwheat and quinoa flour. In order to determine the quality indicators, the water content and titratable acidity were determined for each type of flour. The study showed that buckwheat flour has the characteristics most similar to that of wheat flour. Based on the organoleptic evaluation carried out among the respondents, it can be concluded that buckwheat flour products are pleasant to the taste and smell. Manufactured products made of gluten-free flours have a specific consistency, which is due to the inability to produce a gluten mesh.
PL
W artykule dokonano analizy wybranych parametrów jakościowych mąki jaglanej, gryczanej i mąki z komosy ryżowej. W celu określenia wskaźników jakości przeprowadzono oznaczenie zawartości wody oraz kwasowości miareczkowej dla każdego rodzaju mąki. Badania wykazały, że mąka gryczana ma najbardziej zbliżoną charakterystykę do mąki pszennej. Na podstawie przeprowadzonej oceny organoleptycznej wśród ankietowanych, można stwierdzić że wyroby z mąki gryczanej są przyjemne w smaku oraz w zapachu. Wyprodukowane wyroby z mąk bezglutenowych charakteryzują się specyficzną konsystencją, co jest spowodowane niemożnością wytworzenia siatki glutenowej.
Rozwój mikroorganizmów tworzących biofilm na powierzchniach użytkowych w zakładach produkcji i przetwarzania żywności często prowadzi do jej psucia się oraz stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka są biofilmy wytwarzane przez chorobotwórcze bakterie, takie jak Campylobacter jejuni, patogenne szczepy Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella enterica, Staphylococcus aureus czy drożdże z rodzaju Candida. Celem artykułu jest przybliżenie czytelnikom wiedzy na temat mechanizmów powstawania biofilmów, zagrożeń wynikających z rozprzestrzeniania się biofilmotwórczych patogenów, a także metod zapobiegania i usuwania biofilmu w zakładach produkcji i przetwórstwa żywności.
EN
The development of biofilm-forming microorganisms on usable surfaces in food production and processing facilities often results in food spoilage and poses a serious threat to public health. Particularly dangerous to human health are biofilms formed by pathogenic bacteria such as Campylobacter jejuni, pathogenic strains of Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella enterica, Staphylococcus aureus and yeasts of the genus Candida. The purpose of this article is to provide readers with an overview of the mechanisms of biofilm formation, the risks associated with the spread of biofilm-forming pathogens, and methods of biofilm prevention and removal in food production and processing plants.
The increasing demand for the production of cereals, both in Poland and in the world, puts farmers face a major challenge due to the constantly changing climatic and soil conditions. A sustainable policy of managing natural resources limits or excludes use of plant protection products and pesticides. Cultivation of cereal varieties with high resistance to pests as well as climate and soil changes constitute a new challenge for plant production. The article presents the results of field research on Winter Barley cultivation – Kanagoo and cultivars Conchita taking into account the changing soil and climatic conditions. From the obtained research, it can be concluded that the results achieved by the Kangoo variety could have been influenced by the application of two-treatment protection and the earlier sowing date.The lower protein content of the Conchita variety, despite the use of a higher dose of nitrogen, is a species characteristic of this variety.
PL
Rosnący popyt na produkcję zbóż, zarówno w Polsce, jak i na świecie, stawia przed rolnikami duże wyzwanie ze względu na stale zmieniające się warunki klimatyczne i glebowe. Zrównoważona polityka zarządzania zasobami naturalnymi ogranicza lub wyklucza stosowanie środków ochrony roślin i pestycydów. Uprawa odmian zbóż o wysokiej odporności na szkodniki oraz zmiany klimatyczne i glebowe stanowią nowe wyzwanie dla produkcji roślinnej. W artykule przedstawiono wyniki badań polowych uprawy jęczmienia ozimego – Kanagoo i odmian Conchita z uwzględnieniem zmieniających się warunków glebowych i klimatycznych. Z przeprowadzonych badań można wnioskować, że na wyniki uzyskane w przypadku odmiany Kangoo mogło mieć wpływ zastosowanie ochrony dwuzabiegowej oraz wcześniejszy termin siewu. Niższa zawartość białka odmiany Conchita, pomimo zastosowania wyższej dawka azotu, wskazuje na to, że jest to cecha charakterystyczna dla tej odmiany.
Food, regardless of the entity that produces it, must be safe for the health of the consumer. Good Manufacturing Practice is a system based on production and control procedures, the aim of which is to ensure quality, which guarantees that the food meets specific as well as quality assurance, which guarantees that the manufactured products meet specific quality requirements. This activity aims to ensure the repeatability and homogeneity of products by closely supervising the production process, from the stage of sourcing raw materials, through their storage, production, packaging and labelling, to the stage of storing and distributing finished products. Ensuring safe food must be achieved through the joint efforts of all participants in the food chain. Farmers engaged in agricultural retail trade are also obliged to use methods and systems that guarantee the production of safe food that meets the safety levels set out in food law.
PL
Żywność bez względu na podmiot, który ją produkuje musi być bezpieczna dla zdrowia konsumenta. Dobra Praktyka Produkcyjna jest systemem opartym na procedurach produkcyjnych, kontrolnych, których celem jest zapewnienie jakości, która gwarantuje, że żywność oraz wytworzone produkty spełniają określone wymagania jakościowe. Działanie to ma na celu zapewnienie powtarzalności oraz jednorodności wyrobów poprzez ścisły nadzór nad procesem produkcji, od etapu zaopatrzenia w surowce, poprzez ich magazynowanie, produkcję, pakowanie oraz znakowanie, aż do momentu składowania i dystrybucji gotowych wyrobów. Zapewnienie bezpiecznej żywności musi być osiągnięte wspólnym wysiłkiem wszystkich uczestników łańcucha żywnościowego. Rolnicy prowadzący rolniczy handel detaliczny także zobowiązani są do zastosowania metod i systemów gwarantujących produkcję żywności bezpiecznej zdrowotnie, która spełnia poziomy bezpieczeństwa określone przepisami prawa żywnościowego.
7
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Rosnąca populacja ludzi na świecie zmusza do produkcji większej ilości żywności, co nie jest bezproblemowe. Wiele gatunków insektów może przyczynić się do rozwiązania tych problemów, gdyż są one dobrym źródłem energii, białka, tłuszczu i składników mineralnych. Owady charakteryzują się dużą płodnością, szybkim wzrostem oraz krótkim cyklem życiowym, co wpływa na efektywność, z jaką może być produkowana z nich żywność. Hodowla owadów w porównaniu z tradycyjną hodowlą zwierząt wydaje się być bardziej przyjazna dla środowiska ze względu na mniejsze zużycie energii, karmy, wody, mniejsze zanieczyszczenie gruntów użytkowych oraz zmniejszoną emisję gazów cieplarnianych.
EN
A review, with 69 refs., of insects consumption in the world. The impact of their breeding on the environment and the nutritional value of edible insects, their safety of consumption and industrial applications were taken into consideration.
Publikacja poświęcona wymaganej jakości produktów żywnościowych, na którą składa się odpowiednia ich tekstura, cechy funkcjonalne i wartości odżywcze, a także ponoszenie udokumentowanej odpowiedzialności prawnej za wyprodukowany wyrób. Podstawowym wymaganiem w staraniach o certyfikat jakości w produkcji żywności jest konieczność ciągłego diagnozowania, monitorowania i archiwizowania zmian parametrów technologicznych i technicznych w dowolnym miejscu linii technologicznej oraz wszelkich zagrożeń jakości występujących na drodze od producenta do konsumenta.
EN
The paper deals with required quality of food products and documented law responsibility for it. The most important requirement in food certification is the need of constant diagnosing, monitoring and logging of any changes in technological and technical parameters at any point of production line as well as any threats for food quality in transport from the producer to the customer.
Produkcja żywności w Polsce odbywa się przede wszystkim w oparciu o krajową bazę surowcową, czyli surowce pochodzące z rodzimego rolnictwa. Wraz z rozwojem procesu internacjonalizacji polskiego sektora żywnościowego, zwiększyło się znaczenie surowców pochodzących z importu. W okresie przynależności Polski do Unii Europejskiej udział produktów importowanych w łącznych zasobach surowcowych sektora żywnościowego wzrósł do ponad 1/3. Produkty te stanowią głównie surowce pochodzące z innych stref klimatycznych. Struktura zaopatrzenia surowcowego, tj. wykorzystanie krajowych i importowanych surowców różni się w poszczególnych sektorach produkcji żywności, co wynika z uwarunkowań ich funkcjonowania.
EN
Food production in Poland is based mainly on the domestic raw material base, i.e. raw materials originating from domestic agriculture. Along with the development of the internationalization process of Polish food sector, the importance of imported raw materials has increased. During the period of Poland’s membership in the European Union the share of imported products in the total raw material resources increased to over 1/3. These products are mainly raw materials from other climatic zones. The structure of raw material supply, i.e. use of domestic and imported raw materials is different in particular sectors of food production, due to the various conditions of their operation.
10
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Dokonano oceny parametrów jakościowych oleju z nasion rzepaku poddanych ozonowaniu w aspekcie czasu ich przechowywania (liczba jodowa, nadtlenkowa i anizydynowa oraz barwa i profil kwasów tłuszczowych). Proces ozonowania nie spowodował zmian jakości oleju dyskwalifikujących go do spożycia. Przechowywanie nasion w warunkach silosowych do 9 miesięcy spowodowało jedynie nieznaczne zmiany parametrów opisujących jakość oleju, a wstępne ozonowanie nie wpłynęło na powstawanie znacznych różnic podczas magazynowania.
EN
The rapeseeds (humidity 7%) were ozonated before their 9 month long storage under silo conditions (O3 doses 0.05 μg/L) and then pressed at 50°C to recover the rapeseed oil. The oil was studied for I, peroxide and anisidine values by std. methods and for its color change. The fatty acid compn. as well as contents of chlorophyls and caretonoids were also detd. The O3 treatment of the seed did not result in any significant changes of the oil quality.
Purpose: The purpose of this article is to study the theoretical provisions of the operation of a vortex device in the implementation of a non-contact method of controlling the details of brewing equipment using computer simulation algorithms. Design/methodology/approach: The theoretical positions of thermal ECT operation with a copper product are obtained, which is controlled while maintaining a constant value of the magnetic field frequency f1 = 70.0 Hz, with small values of the generalized parameter x≤1.1 and increasing the parameter x due to the increase in the frequency of thermal ECT, that is, at x≥3.5. Findings: On the basis of computer simulation algorithms the results of the joint measuring control of diameter d, electrical resistance ρ and temperature t of the sample made of copper (in the temperature range from 20-160°C) and the results of determination of thermally dependent thermal ECT signals with the sample of equipment details and the values of specific normalized values that relate the ECT signals to the physical and mechanical characteristics of the samples of the equipment being monitored. Research limitations/implications: Product diameters range is 5 mm to 50 mm. The lower boundary is limited by the frequency of the magnetic field f = 20 Hz and the upper boundary by the diameter of the frame of the thermal eddy current transformer transducer is 50 mm. Perspective positions of work require further development in the direction of extending the limits of control of geometrical parameters of the samples due to the use of automated control systems based on overhead eddy current transformer transducers. Practical implications: The practical value of the work is to increase the overall likelihood of control of the parameters of brewing equipment parts by increasing its instrumental component Di, due to the reduction of measurement errors due to instrumental techniques and on the basis of computer modelling algorithms for three-parameter control of parts of brewing equipment, electrical and temperature parameters, allows to obtain the value of the overall control probability Dz = 0.998. Originality/value: The originality of the article is the study of the theoretical provisions of the eddy current transformer transducer and the implementation of a non-contact method of controlling the details of brewing equipment using computer simulation algorithms that take into account the modes of joint three-parameter control: at high values of the generalized parameter x (with three-parameter surface control), at small values of x (while controlling the value of the average cross section geometry, electrical, temperature settings) at a fixed frequency magnetic field (get information on the diameter d, resistivity ρ and temperature t with a certain depth of penetration of the magnetic field in the sample Δ).
Białka to związki wielkocząsteczkowe zbudowane z 20 różnych form α-aminokwasów. Charakteryzują się różnymi właściwościami biologicznymi oraz cechami funkcjonalnymi, które są determinowane czynnikami wewnętrznymi (np. formy strukturalne białek) i czynnikami zewnętrznymi (np. pH, temperatura, enzymy). Określone właściwości funkcjonalne białek decydują o ich zastosowaniu w produkcji żywności, np. rozpuszczalność – napoje, pianotworczość – ciasta, żelowanie – desery, emulgowanie – sosy. Stosowane w produkcji żywności preparaty białek rożnią się, np. zawartością białka, wielkością cząstek czy sposobem otrzymywania (za pomocą rozpuszczalników i/lub zmian pH bądź z wykorzystaniem procesów membranowych). W związku z ciągłym wzrostem liczby ludności i ograniczonym dostępem do zasobów pożywienia istnieje konieczność poszukiwania alternatywnych źródeł białka (np. bakterie, algi). Dotychczasowym głównym źródłem jest żywność konwencjonalna, przede wszystkim mięso zwierząt lądowych i rośliny strączkowe. Wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł białka w branży spożywczej jest na razie ograniczone, lecz niepozbawione perspektyw.
EN
Proteins are macromolecular compounds composed of 20 different forms of α-amino acids. They are characterized by different biological properties and functional features, which are determined by internal factors (eg structural forms of proteins) and by external factors (eg pH, temperature, enzymes). Specified functional properties of proteins determine their use in food production, e.g. solubility – drinks, foaming – cakes, gelation – desserts, emulsification – sauces. Protein preparations used in food production differ, e.g. in protein content, particle size or preparation method (by means of solvents and/or pH changes or by membrane processes). Due to the continuous population growth and the limited nature of available food resources, there is a need to look for alternative sources of protein (eg bacteria, algae). So far, the main source is conventional food, mainly meat of terrestrial animals and legumes. The use of unconventional sources of protein in the food industry has so far been limited, but it creates new perspectives.
W artykule przestawiono znaczenie łańcucha chłodniczego w produkcji żywności. Zasygnalizowano niebezpieczeństwa związane z niedotrzymaniem parametrów temperaturowych produktów rolno-spożywczych przy wytwarzaniu i transporcie. Omówiono wpływ łańcucha chłodniczego na zmiany klimatyczne oraz zadania, które należy wykonać w celu świadomego i kompleksowego podejścia do ograniczenia jego negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.
EN
The importance of the cold chain in food production was presented within this article. The issues connected with the failure to keep the temperature parameters of agri-food products during production and transport were indicated. The impact of the cold chain on climate change and the tasks to be carried out in order to consciously and comprehensively approach the reduction of its negative impact on the natural environment were discussed.
Do produkcji żywności w Polsce wykorzystuje się głównie surowce pochodzące z krajowego rolnictwa. Wraz z rozwojem procesu internacjonalizacji polskiej gospodarki żywnościowej, zwiększa się jednak znaczenie surowców pochodzących z importu. W okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej udział produktów importowanych w łącznych zasobach surowcowych sektora żywnościowego przekroczył 1/3. Produkty te wytwarzane są głównie z surowców pochodzących z innych stref klimatycznych. Wykorzystanie krajowych i importowanych surowców inaczej przedstawia się w poszczególnych sektorach produkcji żywności, co wynika z różnych uwarunkowań ich funkcjonowania.
EN
Food production in Poland is mainly based on raw materials derived from domestic agriculture. Together with the development of the internationalization process of Polish food economy, the importance of raw materials coming from imports is increasing. In the period of Poland’s membership in the European Union the share of imported products in the total stock of raw material resources has exceeded 1/3. These products are mainly raw materials from other climatic zones. The use of domestic and imported raw materials is different in particular sectors of food production, due to the various conditions of their operation.
Zmiana stylu życia oraz rosnące zapotrzebowanie na żywność spowodowały, że produkcja żywności jest jedną z najprężniej rozwijających się branż. Wyzwania, z którymi zmaga się ten przemysł, to m.in. poprawa walorów smakowych i odżywczych oraz zapewnienie dostępności i wydłużenie okresu trwałości produktów rolno-spożywczych. Zagadnienia te dotyczą wielu obszarów. Transport i magazynowanie produktów spożywczych odgrywają tu znaczącą rolę, natomiast chłodnictwo zapewnia optymalne warunki w transporcie, produkcji i przechowywaniu żywności, a zatem jego rola jest ogromna na globalnym rynku żywnościowym.
16
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Implementation and application of food products safety management according to the principles of HACCP (Hazard analysis and critical control points) is a set of interrelated operations in time and space that can be optimized and efficiently solved by means of information tools using. To create a close information connection between the process participants, quality of technological processes and measuring of safety parametres in food production it is necessary to use information technologies on processing and storage of information, works automatization, using modern means of communication and integration of advanced technologies directly to the conditions of safety management system of the enterprise. Taking into consideration the tasks of information technologies in the central system of food products safety functional decomposition of information ties was conducted. For an objective understanding of the information technologies functioning process in the food products safety system of the enterprises decomposition of information technologies was conducted according to functional feature, including the allocation of basic parts that implement system of functions in the safety management of food products.
PL
Wdrożenie i stosowanie systemów zarządzania bezpieczeństwem żywności na zasadach HACCP jest zbiorem operacji powiązanych ze sobą w czasie i przestrzeni, które można zoptymalizować i skutecznie rozwiązać za pomocą narzędzi informacyjnych. Aby stworzyć ścisły związek informacyjny pomiędzy stronami procesu, jakością parametrów bezpieczeństwa w produkcji żywności, niezbędne jest zastosowanie technologii informacyjnych w zakresie przetwarzania i przechowywania informacji, automatyzacji prac, użycie nowoczesnych środków komunikacji i integracji technologii bezpośrednio na warunkach określonych w systemie zarządzania bezpieczeństwem firmy. Ze względu na problemy dotyczące funkcjonowania technologii informacyjnych w centralnym systemie bezpieczeństwa żywności przeprowadzono ich dekompozycję, uwzględniając podział na podstawowe części, które realizują funkcje systemowe w zakresie zarządzania bezpieczeństwem żywności.
W państwach wysoko rozwiniętych obserwuje się rozwój chorób cywilizacyjnych, w tym otyłości. Wzrasta jednocześnie świadomość żywieniowa konsumentów, poszukujących takiej żywności, która może w pewnym stopniu zahamować występowanie i rozwój tych chorób. Realia gospodarki rynkowej sprawiają, że głównym celem produkcji żywności przestaje być ilość, a na plan pierwszy wysuwa się jakość, ze szczególnym uwzględnieniem wartości energetycznej i właściwości prozdrowotnych. Dzięki dużemu postępowi nauki w produkcji żywności. wykorzystuje się coraz nowsze technologie, tj. biotechnologię i nanotechnologię, natomiast w odniesieniu do żywienia człowieka duże nadzieje wiąże się z genomiką, proteomiką i metabolomiką. Dodatkowo UE wybrała kosztowniejszy model rolnictwa, w którym cała produkcja musi odpowiadać bardzo restrykcyjnym kryteriom bezpieczeństwa i trwałości żywności, ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i bioróżnorodności. Efektem tego jest coraz większe zainteresowanie żywnością funkcjonalną, tradycyjną i ekologiczną.
EN
In the highly developed countries the increasing problem of civilization diseases is observed, including obesity. Concurrently, consumers’ awareness of nutrition and health problems is growing. The reality of market economy changes the main purpose of food production in these countries from quantity to quality, with a special regard to caloric content and health-promoting properties. The great science development allows the biotechnology and nanotechnology to be used as the new technologies for food production. For human nutrition, large hopes are related to the genomic, proteomic and metabolomics. Additionally, the EU has used the more costly agricultural model, with very restrictive criteria of production for food safety and sustainability, environmental protection, animal welfare and biodiversity. Therefore, there is a rapidly increasing interest in functional, traditional and organic food.
Wpisując w wyszukiwarki internetowe hasło „eksport produktów spożywczych” już na pierwszej stronie wyników pojawiają się hasła „kolejny rekordowy rok” i tym podobne. Możemy o tym przeczytać tak na portalach branżowych, jak i biznesowych.
19
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
The economic and environmental conditions, which change at an unparalleled pace, bring about a search for new agricultural technologies. The increasing human population needs new methods of food production. For the time being, open and closed multistorey vertical farms meant for urban areas, making one of the elements of urban agriculture, lie mostly in the realm of futuristic ideas. Designed objects present unprecedented architectonic forms. They are energy self-sufficient, use renewable energy sources, recycle water and other materials. We must ask the following question: Is the existence and development of the earth’s civilization possible in the decades to come without the implementation of the (so far) visionary concepts of food production? Agriculture in tall buildings located in the city is the measure of the dreams of scientists and architects all over the world. Nowadays, it is becoming reality.
PL
Ekonomiczne i środowiskowe warunki, zmieniające się z niespotykaną dotąd prędkością, pociągają za sobą poszukiwanie nowych technologii rolniczych. Rosnąca populacja ludzka zmusza do myślenia o nowych metodach produkcji żywności. Na razie otwarte i zamknięte, kilkulub kilkunastopiętrowe pionowe farmy, przeznaczone dla obszarów miejskich, będące jednym z elementów miejskiego rolnictwa, leżą głównie w sferze futurystycznych pomysłów. Projektowane obiekty prezentują bezprecedensowe formy architektoniczne. Są samowystarczalne energetycznie, wykorzystują odnawialne źródła energii, recykling wody i innych materiałów. Należy postawić pytanie: czy możliwe jest istnienie i rozwój ziemskiej cywilizacji w najbliższych dziesięcioleciach bez wdrażania wizjonerskich (na razie) koncepcji produkcji żywności? Rolnictwo w budynkach wysokościowych zlokalizowanych w mieście jest marzeniem części naukowców i architektów na całym świecie i staje się rzeczywistością.
Starzenie się społeczeństwa krajów rozwiniętych wymaga zmian jakościowych produktów spożywczych przeznaczonych dla takiej grupy odbiorców. Starsi konsumenci poszukują artykułów dostosowanych do ich potrzeb zdrowotnych i możliwości manualnych. Produkcja nowych wyrobów dla seniorów może przyczynić się do rozwoju nowego sektora rynku żywnościowego.
EN
The aging population of developed countries requires qualitative changes of food products intended for such customers. Older consumers are looking for products adapted to their health needs and manual possibilities. The production of new products for the elderly can become an opportunity for development of the food industry.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.