Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Ocena zagrożenia bezpieczeństwa pracy na stanowiskach zagrożonych pyłem przemysłowym oraz środki techniczne w profilaktyce

Ignac-Nowicka J.

Systemy Wspomagania w Inżynierii Produkcji

|

2013

|

z. 3 (5)

120--134

PL

W artykule przedstawiono analizę narażenia pracowników przemysłu maszynowego w przykładowym przedsiębiorstwie na pył przemysłowy. Zaprezentowano klasyfikację pyłów przemysłowych, ich cechy decydujące o szkodliwości oraz skutki wywołane w organizmie pracownika. Wskazano najczęściej stosowane metody pomiarowe stężeń pyłu dla oceny narażenia pracowników na pył przemysłowy. Badaniom poddano 10 wybranych stanowisk pracy o różnych typach zadań. Określono stanowiska najbardziej narażone na obecność pyłu w odniesieniu do wartości NDS oraz określono poziom ryzyka zawodowego. Przeanalizowano wyposażenie stanowisk pracy w urządzenia odpylające. Ponadto przedstawiono metody działań profilaktycznych w odniesieniu do zagrożeń pyłami przemysłowymi o dużej toksyczności w badanym zakładzie.

EN

This paper presents an analysis of the exposure of workers in the sample engineering company for industrial dust. Presents the classification of industrial dust, the features that determine the harmfulness and effects to the body of the employee. Identified the most commonly used method of measuring dust concentrations to assess the exposure of workers to industrial dust. The study involved 10 selected positions of the various types of working tasks. Determined the position of the most exposed to the presence of dust in relation to the MAC values, the level of occupational risk presented too. Analyzed equipment workstations in dust extraction equipment. In addition, the methods of prevention for industrial dust hazards of acute toxicity presented in test workplace.

2

Spaliny silnika Diesla. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Czerczak S., Szymczak W., Lebrecht G., Hanke W.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2005

|

Nr 3 (45)

89--133

PL

Spaliny silnika Diesla są niepożądanymi produktami spalania olejów napędowych. Narażenie zawodowe na spaliny Diesla występuje m.in. wśród kierowców, pracowników kolei, strażaków, pracowników zajezdni autobusowych i garaży oraz celników, policjantów, górników i operatorów dźwigów. W warunkach narażenia zawodowego spaliny są wchłaniane w układzie oddechowym. Spaliny silnika Diesla zawierają tysiące substancji chemicznych, które występują w postaci gazowej i w postaci cząstek stałych. Cząstki stałe o wymiarach 0,1 ÷ 0,5 µm wchłaniają się bardzo łatwo i kumulują w pęcherzykach płucnych. Mogą pozostawać w nich nawet przez kilkaset dni, co prowadzi do chronicznych zaburzeń w układzie oddechowym, a także potencjalnie działa rakotwórczo. W warunkach narażenia ostrego spaliny wywołują podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, bóle oraz zawroty głowy, zmęczenie i nudności. U pracowników narażonych przewlekle na spaliny silnika Diesla stwierdzono częste występowanie obturacyjnych zaburzeń wentylacji płuc. Zależność między narażeniem na spaliny a występowaniem nowotworów złośliwych u ludzi, szczególnie raka płuca, była przedmiotem wielu badań epidemiologicznych. Wartość medialnej dawki śmiertelnej (DL50) dla myszy po dotchawiczym narażeniu na cząstki stałe pochodzące ze spalin wynosi 20 mg/kg, natomiast po dootrzewnowym podaniu chomikom – 1280 mg/kg. Przewlekłe narażenie myszy, szczurów, chomików i kotów nie spowodowało pojawienia się zmian ogólnoustrojowych. Takie parametry, jak: wzrost masy płuc, nagromadzenie obładowanych cząstkami spalin makrofagów, zahamowanie procesu oczyszczania pęcherzyków płucnych, zmiany zapalne w płucach oraz obniżenie dynamicznych wskaźników wentylacji płuc (FEV1 i FVC) były zależne od wielkości stężenia. Wykazano działanie mutagenne i genotoksyczne organicznych ekstraktów cząstek stałych spalin oraz zdolność tworzenia adduktów z DNA. Spaliny silnika Diesla nie są czynnikiem zaburzającym kluczowe etapy procesu rozrodu zwierząt. Cząstki stałe zawarte w spalinach indukują nowotwory płuc u zwierząt doświadczalnych, głównie gruczolaki i gruczolakoraki, przy czym jedynie u szczurów zmiany te były znamienne statystycznie i powtarzalne. Wartość najmniejszego stężenia cząstek stałych w czasie narażenia nie krótszym niż 2 lata, po którym obserwowano zmiany nowotworowe, wynosiła 4 mg/m3. Pomimo informacji o kilku przeprowadzonych badaniach epidemiologicznych osób zawodowo narażonych na spaliny silników Diesla, nie można, z powodu braku ilościowej oceny narażenia w przeszłości, wykorzystać rezultatów tych badań do budowy zależności dawka-odpowiedź. Zatem do ilościowej oceny ryzyka zostaną wykorzystane wyniki badań na zwierzętach. Wartości proponowanych najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) przy zastosowaniu modelu liniowego będą wynosiły odpowiednio: 5,1 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,01; 0,51 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,001 oraz 0,05 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,0001. Na podstawie przeprowadzonej analizy dostępnych danych z piśmiennictwa oraz ilościowej oceny ryzyka, proponujemy przyjęcie dla spalin silnika Diesla (frakcja respirabilna – cząstki stałe) wartości NDS wynoszącej 0,5 mg/m3. Nie ma podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Spaliny silnika Diesla są uważane za prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi.

EN

Diesel exhaust contains components of complete combustion such as nitrogen, carbon dioxide and of incomplete combustion such as nitrogen oxides, carbon, monoxide, hydrocarbons, aldehydes, phenols, sulfur compounds, which can cause irritation of the upper respiratory track. Diesel exhaust also produces submicron-sized particles that cause soiling and poor visibility. These particles have been regarded as presenting only a minimal health risk; however, the presence of carcinogens adsorbed on the particles has raised concerns about the potential for lung cancer from exposure to diesel exhaust. Therefore, to establish MAC values for diesel exhaust data from studies on carcinogenic effects in laboratory animals were considered. A linear model was used in considering assessment of the risk for the worker population. Based on acceptable risk 10-3 MAC value for diesel exhaust was calculated to be 0.5 mg/m3. No MAC-STEL values have been established.

3

Octan tert-pentylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Czerczak S., Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

271--275

PL

Octan tert-pentylu jest bezbarwną cieczą o owocowym zapachu, stosowaną głównie jako rozpuszczalnik nitrocelulozy, żywic i produktów celuloidowych. Związek ten jest izomerem octanu n-pentylu i można przypuszczać, że wykazuje podobne do niego działanie. W Polsce nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu tert-pentylu, natomiast w państwach Unii Europejskiej wartość NDS ustalono na poziomie 270 mg/m³, a wartość NDSCh na poziomie dwa razy większym, tj. 540 mg/m³. Ze względu na skąpe dane toksykologiczne, zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu tert-pentylu przez analogię do octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan tert-pentylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³. Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

EN

tert-Pentyl acetate (CAS Registry No. 625-16-1) is a colourless liquid with a fruity odour. tert-Pentyl acetate is used in the lacquer and varnish industry, manufacturing of artificial leather, silk and textile industry, tert-Pentyl acetate is absorbed from the respiratory tract and through skin, tert-Pentyl acetate is an irritant to the eyes, the respiratory tract and the skin. The Expert Group recommends the MAC of 250 mg/m for tert-Pentyl acetate by analogy to n- Pentyl acetate and because of its irritative effect on the respiratory tract and eyes - the STEL of 500 mg/m3.

4

Octan propylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Grunt H., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

257--270

PL

Octan propylu jest bezbarwną cieczą o przyjemnym, gruszkowym zapachu. Jest stosowany jako rozpuszczalnik estrów celulozowych, lakierów, wosków, naturalnych i syntetycznych barwników, farb drukarskich oraz tworzyw sztucznych. Używany także przy produkcji insektycydów oraz w przemyśle perfumeryjnym, poligraficznym i spożywczym. Otrzymywany jest w reakcji estryfikacji alkoholu n-propylowego kwasem octowym w obecności katalizatora chlorku cynku. Octan propylu w postaci par dobrze wchłania się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym wchłania się z przewodu pokarmowego oraz przez skórę. Efektem krytycznym przy narażeniu na octan propylu jest działanie drażniące na oczy i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Związek wykazuje słabe działanie narkotyczne na ośrodkowy układ nerwowy. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan propylu są: oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan propylu stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia (IDLH), gdy jego stężenie wynosi 7106 mg/m³ (1700 ppm). Wśród pracowników narażonych na octan propylu o stężeniu 835 mg/m³ (200 ppm) wystąpiło podrażnienie błon śluzowych oczu, nosa, krtani i gardła. Wśród innych objawów stwierdzono bóle i zawroty głowy, senność, kaszel, płytki oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Ze względu na niekompletne dane liczbowe (nieznany czas narażenia; nieznana liczba osób) nie można tych danych brać pod uwagę przy ustalaniu wartości NDS. Przedłużony kontakt octanu propylu ze skórą powoduje jej odtłuszczenie, wysuszenie i pękanie naskórka, a w konsekwencji przewlekłe zapalenie skóry z objawami zaczerwienienia (nie podano wartości stężeń oraz czasu narażenia). Wartości medialnych dawek śmiertelnych u zwierząt, bez względu na drogę podania, były bardzo duże. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach stwierdzono, że siła działania toksycznego octanu propylu jest nieco większa niż octanu izopropylu i octanu etylu, lecz mniejsza niż octanu n-butylu. W dostępnym piśmiennictwie i w przeglądowych toksykologicznych bazach danych nie znaleziono danych liczbowych dotyczących toksyczności przewlekłej u zwierząt. Wartość NDS dla octanu propylu w większości państw została ustalona na poziomie około 840 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS brano pod uwagę działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. ACGIH zaleca wartość NDS na poziomie 835 mg/m³ (200 ppm), tj. nieco mniejszą niż dla octanu izopropylu, a wartość NDSCh na poziomie 1040 mg/m³ (250 ppm) w celu zminimalizowania możliwości drażnienia błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych. Za podstawę ustalenia wartości NDS octanu propylu przyjęto stężenie wyznaczone w badaniach na myszach szczepu Swiss OF1, przy którym częstość oddechów spadła o 50% (RD50). Stężenie to wynosiło 3323 mg/³ (795 ppm). Zgodnie z przyjętymi kryteriami ustalania NDS dla związków o działaniu drażniącym, wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w granicach 1/100 ÷ 1/10 wartości RD50, tj. w przedziale 332 ÷ 33 mg/m³. Proponujemy zatem ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia dla octanu propylu na poziomie 200 mg/m³ oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh), w celu zminimalizowania działania drażniącego, na poziomie 400 mg/m³. Octan propylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe oraz wywoływać opóźnionych skutków działania neurotoksycznego. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych dla octanu propylu są zgodne z normatywami dla większości innych octanów o podobnej sile działania drażniącego. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Propyl acetate (CAS Registry No. 109-60-4) is a colourless liquid with a fruity, pear-like odour. Propyl acetate is used as a solvent for cellulose esters, lacquers, resins, printing inks, and plastic; in flavouring agents and perfumes and in organic syntheses. The main routes in occupational exposure to propyl acetate are the respiratory system and the skin. At concentrations above 835 mg/m3 (200 ppm) Propyl acetate is irritating to the eyes, nose, larynx and throat. Prolonged overexposure may produce irritation of the skin. According to Alarie's studies the RD50 concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in exposed mice) was 3323 mg/m3 (795 ppm). Considering these data, the MAC of 200 mg/m3 is recommended and because of its irritative effect on the respiratory system - the STEL is 400 mg/m3.

5

Octan pentan-3-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Soćko R., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

251--256

PL

Octan pentan-3-ylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu. Jest głównie stosowany jako rozpuszczalnik nitrocelulozowy, celuloidu, żywic, tłuszczów i wosków. Ze względu na skąpe dane toksykologiczne zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu pentan-3-ylu przez analogię do octanu n-pentylu i octanu izopentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że związki te są izomerami i należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan izopentylu i octan pentan-3-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są podobne. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³ (Dyrektywa Rady, 1991). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS), ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny chronić przed działaniem drażniącym substancji na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy.

EN

3-Pentyl acetate is an isomer of pentyl acetate. 3-Pentyl acetate is a colourless, flammable liquid with a banana or pearlike odour. 3-Pentyl acetate is employed as a solvent and is used in perfumes and flavourings. Banana oil (pear oil), a commercial mixture of amyl acetate isomers, has found wide use as a solvent in laxquers and other products containing cellulose esters. In literature, data concerning acute toxicity and chronic effects of 3-pentyl acetate in human and experimental animals are not availabe. The liquid and vapour phases of 3-pentyl acetate are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Because of the irritant effect of 3-pentyl acetate, and its comparison with isoamyl acetate, the MAC of 250 mg/m3 and the value of STEL 500 mg/m3 are recommended.

6

Octan pentan-2-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Czerczak S., Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

237--250

PL

Octan pentan-2-ylu jest bezbarwną cieczą o łagodnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitrocelulozy i etylocelulozy, produktów celuloidowych, chlorowanej gumy i farb metalicznych. Znajduje zastosowanie w przemyśle poligraficznym, w lakiernictwie i w garbarstwie. Jest także wykorzystywany przy produkcji sztucznej skóry oraz sztucznych pereł, klisz fotograficznych, linoleum i zmywalnych tapet oraz jako środek zapachowy. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji 2-pentanolu kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora. Stężenie octanu pentan-2-ylu, stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (IDLH), wynosi 5320 mg/m³ (1000 ppm). Octan pentan-2-ylu dobrze wchłania się w postaci par przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan pentan-2-ylu jest układ oddechowy, oczy, skóra oraz ośrodkowy układ nerwowy. Najważniejszym efektem toksycznym działania octanu pentan-2-ylu jest działanie drażniące na śluzówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych oraz na skórę. Octan pentan-2-ylu o dużym stężeniu wykazuje silne działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na duże stężenie octanu pentan-2-ylu może wywołać podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych oraz skóry. Przewlekłe narażenie osób na octan pentan-2-ylu może spowodować stan zapalny skóry, ponieważ octan pentan-2-ylu jest czynnikiem odtłuszczającym i wysuszającym. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących odległych efektów działania toksycznego octanu pentan-2-ylu, tj. działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Drażniące i narkotyczne właściwości estrów octowych wzrastają wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i temperatury wrzenia. Octan pentan-2-ylu jest mniej toksyczny niż izomery pierwszorzędowe octanu n-pentylu. W Polsce do tej pory nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu. Wartość NDS dla octanu pentan-2-ylu w większości państw została ustalona na poziomie około 650 mg/m³. Wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu ustalone przez Komisję Europejską wynoszą odpowiednio: NDS na poziomie 270 mg/m³ i NDSCh na poziomie 540 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę działanie drażniące na górne drogi oddechowe oraz oczy. Większość danych toksykologicznych dotyczyła mieszanin izomerów octanu n-pentylu, zawierających w swoim składzie m.in. octan pentan-2-ylu. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu pentan-2-ylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu pentan-2-ylu, jaka obowiązuje obecnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan pentan-2-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej przez Komisję Europejską (270 mg/m³). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dw razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

EN

2-Pentanol acetate (CAS Registry No. 626-38-0) is colourless liquid with a fruity odour. 2-Pentanol acetate is used as a solvent for nitrocellulose and ethylcellulose, rubber, in the lacquer and varnish industry. The routes in occupational exposure to 2-pentanol acetate are the respiratory system and the skin. 2-pentanol acetate is an irritant to the eyes, respiratory tract and skin. Overexposure to 2- pentanol acetate may cause narcosis. The MAC value for 2-pentanol acetate - 250 mg/m3 - was determined by analogy to n-Pentyl acetate. Because of the irritant effect of 2-pentanol acetate, the STEL of 500 mg/m3 (2 - MAC) is recommended.

7

Octan izopropylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Stetkiewicz J., Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

197--209

PL

Octan izopropylu jest bezbarwną cieczą o intensywnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitroceluzozy i innych żywic, tłuszczów, olejów, wosków oraz gumy. Używany jest również w przemyśle perfumeryjnym i poligraficznym oraz jako dodatek do żywności. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji alkoholu izopropylowego kwasem octowym w obecności katalizatora. Pary octanu izopropylu dobrze wchłaniają się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym octan ten dobrze wchłania się przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan izopropylu są oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan izopropylu wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych oraz na skórę. Związek ten poza działaniem drażniącym wykazuje słabe działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na większe stężenia octanu izopropylu może powodować podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, natomiast długotrwałe narażenie może powodować podrażnienia skóry. Octan izopropylu jest czynnikiem odtłuszczającym i przedłużone narażenie na ten związek może powodować zapalenie skóry. Ponadto następstwem długotrwałego narażenia na octan izopropylu mogą być przewlekle choroby układu oddechowego. Nie stwierdzono objawów działania miejscowo drażniącego i zaburzeń układowych u osób narażonych zawodowo na octan izopropylu o stężeniu 417 mg/m3. Na podstawie wyników badań na zwierzętach wykazano, że związek o większych stężeniach wykazuje działanie drażniące na skórę, oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. U myszy narażanych przez 5 min na octan izopropylu wyznaczono RD50 na poziomie 17785 mg/m3 (4265 ppm). W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących działania rakotwórczego octanu izopropylu. Nie wykazano też działania mutagennego tego związku.W przypadku estrów propylowych kwasu octowego, właściwości fizyczne octanu izopropylu są bardziej zbliżone do właściwości octanu etylu niż do octanu n-propylu. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach wydaje się, że siła działania toksycznego octanu izopropylu i octanu etylu jest nieco mniejsza niż octanu n-propylu i octanu n-butylu. Wartość NDS octanu izopropylu w większości państw została ustalona na poziomie około 950 mg/m3. W Polsce nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu izopropylu. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę fakt, że octan izopropylu działa drażniąco na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych a jego duże stężenia mogą wykazywać działanie narkotyczne. Wyznaczona w badaniach na myszach wartość RD50 octanu izopropylu wynosiła 17785 mg/m3 (4265 ppm). Wartość NDS ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w zakresie od 1/10 do 1/100 wartości RD50, tj. w przedziale 1778 -s-177 mg/m3. Przyjmując, do ustalenia wartości NDS, zalecaną przez higienistów amerykańskich wartość 1/30 RD50, wartość NDS powinna wynosić 593 mg/m3. Zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia octanu izopropylu jako średnią ważoną dla 8-godzinnego dnia pracy na poziomie 600 mg/m3 oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego na poziomie 1000 mg/m3. Octan izopropylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Isopropyl acetate (CAS Registry No. 108-21-4) is a colourless liquid with a fruity odour. Iso-propyl acetate is employed as a solvent for nitrocellulose and other resins, fats, oils, waxes, and gums. It is used in synthetic perfumes and food flavourings. Isopropyl acetate is irritating to the eyes and mucous membranes of respiratory passages, and skin of animals and exposed workers. According to Alaries studies the RD50 concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in exposed mice) was 17785 mg/m3 (4265 ppm).Considering these data, the MAC of 600 mg/m3 is recommended and the STEL is 1000 mg/m3 beacuase of its irritative effect on the eyes and throat, and the respiratory system.

8

Octan 2-metoksypropylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

227--235

PL

Octan 2-metoksypropylu (MPA) jest cieczą stosowaną jako rozpuszczalnik organiczny w preparatach poliuretanowych. W Polsce narażenie na ten związek w zakładach produkujących farby i lakiery jest niewielkie. Średnie stężenie (średnia arytmetyczna) nie przekracza 5,8 mg/m3, a stężenia maksymalne osiągają wartości do 25,6 mg/m3. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat zdrowotnych następstw narażenia na ten związek w prze¬myśle. Wyniki badań doświadczalnych wskazują, że jest to substancja stosunkowo mało toksyczna. W warunkach powtarzanego narażenia krótkoterminowego działa drażniąco na układ oddechowy, prowadzi do atrofii grasicy i zwiększa bezwzględną masę wątroby. Działa fetotoksycznie i teratogennie na szczury i króliki. Brak jest natomiast danych na temat mutagennego i rakotwórczego działania MPA. Do ustalenia wartości NDS przyjęto drażniące działanie tego związku na drogi oddechowe za efekt krytyczny. Wartość NDS obliczono na podstawie wyników badań doświadczalnych na szczurach, które narażano inhalacyjnie na pary tego związku o stężeniu: 14900; 3080 i 600 mg/m3 przez 28 dni. Związek o stężeniu 3080 i 14900 mg/m3 wykazywał działanie drażniące na drogi oddechowe. Działanie to nie występowało po narażeniu na związek o stężeniu 600 mg/m3, które przyjęto za wartość NOAEL. Do obliczenia wartości NDS zaproponowano cztery współczynniki niepewności o łącznej wartości 8. Obliczona wartość NDS wynosi 75 mg/m3, a zaproponowana - 100 mg/nr. Wartość ta powinna chronić pracowników przed drażniącym działaniem MPA na drogi oddechowe. Wartość NDSCh przyjęto arbitralnie na poziomie 200 mg/m3.

EN

2-Methoxypropyl acetate (MPA) (CAS Registry No. 70657-70-4) is a liquid used as a solvent in polyurethane preparations. In the available literature no data have been found on the toxicity of MPA in humans. Animal studies indicate that it is relatively low toxic MPA exerts irritative effect on respiratory tract and causes both an increase of liver weight and of thymic athrophy. MPA is fetotoxic and teratogenic in rats and rabbits. In view of the 28-day toxic effects of MPA, the concentration of 600 mg/m3 was adopted as the NOAEL (no observed adverse effect level) value. Given these data, the MAC value was calculated at 100 mg/m3 and the STEL of 200 mg/m3 was proposed.

9

Fonofos : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Soćko R., Stetkiewicz J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

79--92

PL

Fonofos (etyloditiofosfonian O-etylu-S-fenylu) jest jasnożółtą cieczą o ostrym zapachu merkaptanu. Stosowany jest powszechnie w rolnictwie jako insektycyd, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce nie jest produkowany. Pestycyd ten wchłania się do organizmu człowieka z dróg oddechowych, drogą pokarmową oraz przez skórę. W Unii Europejskiej substancję tę uznano za niebezpieczną i oznaczono ją symbolem niebezpieczeństwa: R 26/27/28 − produkt bardzo toksyczny przy wdychaniu, w kontakcie ze skórą i w razie połknięcia. Natomiast według obowiązującego w Polsce podziału pestycydów, fonofos zaklasyfikowano do grupy pierwszej, czyli do trucizn. Fonofos nie wykazuje działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz nie wpływa na rozrodczość. Na podstawie wyników dwuletnich badań na psach, otrzymujących dziennie w paszy 0,2 lub od 0,4 do 6,0 mg fonofosu/kg m.c. stwierdzono, że dawka 0,2 mg/kg była dawką nieefektywną. Pozostałe dawki powodowały spadek aktywności cholinoesterazy i wiele objawów z tym związanych. Działanie układowe fonofosu wynika z mechanizmu działania toksycznego, który polega głównie na hamowaniu aktywności esteraz, w tym cholinoesteraz oraz tzw. esterazy neurotoksycznej. Skutkiem zablokowania aktywności cholinoesteraz jest nadczynność układu cholinergicznego. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia ustalono na podstawie wyników badań z doświadczenia dwuletniego przeprowadzonego na psach. Otrzymana doświadczalnie wartość NOEL dla psów narażanych na fonofos per os wynosi 0,2 mg/kg/dzień. Wyliczona wartość NDS fonofosu równa 0,1 mg/m³ jest zgodna z wartością obowiązującą w innych państwach. Zaproponowana wartość NDS fonofosu na poziomie 0,1 mg/m³ powinna zapobiegać skutecznie skutkom długotrwałego narażenia na insektycyd (głównie obniżeniu aktywności cholinoesteraz) w warunkach narażenia zawodowego. Brak jest przesłanek do ustalenia wartości NDSCh. Zgodnie z zaleceniami WHO proponuje się ustalić wartość dopuszczalnego stężenia biologicznego, tj. obniżenie aktywności acetylocholinoesterazy w krwinkach czerwonych do poziomu 70% aktywności wyjściowej. Biorąc pod uwagę wchłanialność przez skórę fonofosu, należy oznaczyć związek literami "Sk".

EN

Fonofos is a light yellow liquid with a pungent mercaptan-like odour. Fonofos has been used for many years for the control of soil pests of corn and other important field and vegetable crops. Poison by ingestion, skin contact and possibly other routes. Fonofos is an organophosphate cholinesterase inhibitor. Values for the oral LD50 of fonofos in male rats range from 6.8 to 18.5 mg/kg b.w. and in female rats from 3 to 8 mg/kg. Doses of 4.6 to 46 mg/kg of fonofos administered orally to rats in a single dose, elicited rapid appearance of fasciculations, tremors, salivation, and laboured respiration. The acute dermal LD5o for albino rats is 147 mg fonofos/ kg b.w. for albino guinea pigs, it is 278 mg/kg. Application of 0.5 ml of undiluted fonofos to closely clipped intact skin of rabbits caused no dermal irritation, but all animals died within 24 hours. Thus, it is toxic by skin absorption. Basing on the results obtained after exposure of dogs to fonofos per os in dose of 0.2 mg/kg b.w. for two-years, which caused no effect, a concentration 0,1 mg of fonofos/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum allowable concentration) with a skin notation. At this time, no STEL is recommended until additional toxicological data.

10

Propano-3-lakton : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Rydzyński K.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 2 (24)

33--48

PL

Propano-3-lakton (/3-propiolakton) jest bezbarwnym płynem o słodkawym zapachu. Charakteryzuje się silną reaktywnością chemiczną wynikającą z obecności pierścienia lakto-nowego. Stosowany jest jako produkt pośredni w syntezach organicznych (głównie kwasu akrylowego i jego estrów) oraz jako środek dezynfekujący w medycynie, a także jako produkt pośredni w syntezach organicznych (głównie kwasu akrylowego i jego estrów) oraz środek dezynfekujący w medycynie. Stosowany jest także powszechnie do sterylizacji osocza krwi, przeszczepów tkankowych oraz podczas produkcji szczepionek. Propano-3-lakton jest substancją toksyczną o silnym działaniu drażniącym na skórę, spojówki oczu i drogi oddechowe. Stwierdzono, że człowiek nie jest w stanie przebywać w pomieszczeniu, jeśli stężenie związku w powietrzu przekroczy wartość 0,1 mg/1 (100 mg/m3). W dostępnym piśmiennictwie brak danych na temat działania toksycznego propano-3-laktonu u ludzi. Propano-3-lakton jest substancją o silnym działaniu mutagennym i genotoksycznym w układach in vitro u bakteriofagów, bakterii, drożdży, roztoczy w komórkach ssaków, u Dro-sophila roślin oraz w układach in vivo u ssaków. Wykazano, że w celu wywołania działania mutagennego i/lub genotoksycznego nie jest wymagana aktywacja metaboliczna Na podstawie wyników badań na zwierzętach wskazano jednoznacznie na działanie rakotwórcze propano-3-laktonu niezależne od drogi podania. Brak jednak danych wskazujących na jego działanie rakotwórcze u ludzi. Wyniki badań wskazują, że indukcja nowotwo rów przez propano-3-lakton jest związana z tworzeniem adduktow DNA i RNA oraz aktywacją onkogenu H-ras. Za podstawę do ustalenia wartości NDS przyjęto wyniki badań, w których u 60% spośród 50 szczurów samców rasy Sprague-Dawley stwierdzono wystąpienie raków płaskona-błonkowych jamy nosowej, gdy były narażane w dynamicznych komorach inhalacyjnych na działanie propano-3-laktonu o stężeniu 10 ppm (30 mg/m3) przez 6 h/dzień, 5 dni w tygodniu przez 6 tygodni. Dawkę 10 ppm (30 mg/m3) przyjęto za podstawę do wyliczeń jako wartość FEL i po zastosowaniu współczynnika niepewności = 32, zaproponowano wartość NDS równą l mg/m3. Proponuje się również oznakowanie związku literami Sk - substancja wchłania się przez skórę.

EN

Beta-propiolactone (BPL) is a colorless liquid with a slightly sweetish odour. BPL has been used as a vapour steriiant for plasma, vaccines, tissue grafts, and surgical instruments, as a vapour-phase disinfectant in convened space, and in organic synthesis. Previously it was used mainly as an intermediate in the production of acrylic acid and esters. BPL has been shown to be an irritant and to induce papillomas and carcinomas after topical application to moose skin. BPL was positive in the Salmonella assay, in Drosophila tests for sex-linked recessive lethal mutations and reciprocal translocations, and in cultured Chinese hamster ovary (CHO) cells for the induction of chromosomal aberrations and sister-chromatid eschanges. The International Agency for Research on Cancer (IARC) evaluated the evidence for the carcinogenicity in experimental animals and classified BPL as possibly carcinogenic to humans, based on sufficient evidence for carcinogenicity in animals and no adequate data from human studies. ACGIH classified BPL as a Suspected Human Carcinogen (group A2). In the European Union it is classified as group 2 carcinogen and risk phrase R45 - may cause cancer. According to animal experiments there was no possibility to calculate the lifetime unit risk (UR). Therefore, to establish the MAC value for BPL, the data from studies on the carcinogenic effects in rats wcre considered. As FEL (frank effect level) 30 mg/m3 was adopted at which papiloma and death were observed in rats. Therefore, the factor was 32, and the MAC value - l mg/m3 with the skin (Sk) and I notation. No STEL value has been established for BPL.

11

Podstawy oceny środowiska pracy z wykorzystaniem wartości krótkoterminowych najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych i najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych

Więcek E.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 4 (26)

5--21

PL

W pracy przedstawiono matematyczne podstawy rozkładu lagarytmiczno-normalnego, którego parametry (średnia geometryczna i standardowe geometryczne odchylenie) mogą być wykorzystane do charakterystyki zmienności stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wykazano istnienie zależności między średnim 8-godzinnym stężeniem substancji szkodliwych dla zdrowia i średnimi wartościami stężeń dla okresów od 0,5 + 60 min. Wykorzystując te zależności oraz procedurę ustalania wartości NDS (średnie stężenie 8-godzinne) zaproponowano procedury ustalania stężeń krótkoterminowych NDSCh (średnie stężenie 30-minutowe) i NDSP (średnie stężenie 15-minutowe) oraz procedury oceny środowiska pracy z wykorzystaniem wartości krótkoterminowych najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych (NDSCh) i najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych (NDSP). NDS w ciągu 8-godzinnego dnia pracy zależy nie tylko od wielkości przekroczeń, czasu ich trwania i częstotliwości, lecz przede wszystkim od specyfiki biologicznego działania poszczególnych substancji, na którą składają się: ilość substancji wnikającej do organizmu, metabolizm i trwałość (czas jej oddziaływania) w organizmie, zdolność do kumulowania oraz miejscowe działanie drażniące. Wartość NDS nie upoważnia do wnioskowania o uciążliwości czy szkodliwości substancji działającej na człowieka, gdy jej stężenie jest większe od wartości NDS, ale w czasie narażenia krótszym niż 8 godz. Jeżeli więc w środowisku pracy mogą wystąpić krótkoterminowe stężenia przekraczające NDS, wówczas ze względu na bezpieczeństwo pracujących powinny być podjęte ograniczenia wielkości tych przekroczeń i czasu ich trwania, uwzględniające specyfikę działania konkretnej substancji. W polskim systemie dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia, ograniczeniem takim jest przede wszystkim najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh), które odnosi się do średnich stężeń 30-minutowych i jest wartością suplementamą do wartości NDS, co należy rozumieć w ten sposób, że wartości NDS i NDSCh stanowią łącznie jedno kryterium oceny warunków pracy, kiedy nieprzekroczenie wartości NDS nie jest jeszcze wystarczającym zabezpieczeniem przed szkodliwym dla zdrowia działaniem określonej substancji. Warunkiem bezpieczeństwa jest wówczas także nieprzekroczenie wartości NDSCh. Mimo że wartości NDS oraz NDSCh są w praktyce najbardziej odpowiednie do oceny środowiska pracy, to jednak nie powinny być wykorzystywane dla niektórych substancji charakteryzujących się przede wszystkim znaczną szybkością działania, do których zalicza się substancje silnie drażniące, substancje o bardzo niskim progu wyczuwalności zapachu, gazy fizycznie duszące i substancje silnie toksyczne. Skutki zdrowotne wywoływane przez tego rodzaju substancje najlepiej można ocenić na podstawie najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych (NDSP), które nie mogą być przekraczane w ciągu dnia pracy w żadnym momencie. W odniesieniu do wartości NDSP warunek ten wydaje się jednak bardziej teoretyczny niż możliwy do zastosowania w praktyce, gdyż pojęcie momentu czasu jest pojęciem bardzo względnym i w przypadku wartości NDSP - nie zdefiniowanym. W praktyce ustalania wartości NDSP (np. threshold limit value - ceiling - TLV - C) zwyczajowo, dla większości substancji odnosi się je do czasu nie dłuższego niż 15 min.

EN

This paper reports on the mathematical principles of the logarithmic normal distribution, the parameters of which (geometric mean and standard geometric deviation) may be used to characterise variations of concentrations of the harmful chemicals in the work environment. A relationship has been found to exist between mean 8-hour concentration of the harmful chemicals and mean concentration values for the 0,5 -f 60 min. time periods. Using those relationships and the establishing procedure for TLV (mean 8-hour concentration) values, new procedures have been proposed for the determination of the TLV-STEL (mean 30-min. concentration) and TLV-C (mean 15-min. concentration), and for the assessment of the work environment using the TLV-STEL and TLV-C value.

12

p-Benzochinon

Piotrowski J. K., Szymańska J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 4 (26)

23--34

PL

p-Benzochinon jest substancją krystaliczną o zapachu przypominającym zapach chloru. Jest rozpuszczalny w gorącej wodzie i dobrze rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych. Otrzymuje się go podczas reakcji utleniania hydrochinonu lub aniliny. Jest stosowany jako półprodukt w różnych reakcjach chemicznych. Używa się go w procesach garbowania skóry i wywoływania fotografii. Dane na temat toksyczności tego związku u ludzi dotyczą tylko zawodowego narażenia. p-Benzochinon wykazuje działanie drażniące, a narządami krytycznymi są oczy i skóra. Na skutek miejscowego działania p-benzochinonu obserwuje się zmiany skórne. Narażenie na pary tego związku powoduje zaburzenia widzenia. p-Benzochinon podawany inhalacyjnie myszom powoduje zmniejszenie częstości oddychania. Powtarzane codziennie narażenie (3+5 dni) powodowało kumulowanie się skutków. Podawany dożołądkowo myszom zwiększał procent komórek z mikrojądrami w szpiku, a także powodował zmianę stosunku liczby polichromatycznych (PCE) i normochromatycznych (NCE) erytrocytów. p-Benzochinon nie wykazuje działania mutagennego i rakotwórczego. Podstawą proponowanej wartości NDS są właściwości drażniące p-benzochinonu. W niniejszym opracowaniu zaproponowano dla p-benzochinonu wartość NDS na poziomie 0,1 mg/m3 i wartość NDSCh na poziomie 0,4 mg/m3.

EN

p-Benzochinon is a yellow crystalline solid with a penetrating, irritating odour resembling chlorine. It is used principally as an intermediate in the manufacture of hydroquinone. It is also used as an intermediate in the production of dyes and fungicides, as an oxidising agent, and as a photographic chemical. p-Benzochinon produced characteristic ocular injuries in workmen. Local cutaneous dermal effects of exposure to p-benzoChinone include discoloration, severe irritation, erythema, swelling, and the formation of papules and vesicles. Prolonged contact can lead to necrosis. Vapour condensing on the eyes can produce serious disturbances in vision. All layers of the cornea are involved. According to Alaric’s studies the RD5o concentration (the concentration which produces a 50% reduction in breath rate in mice exposed for 10 minutes) was 20 mg/m3. Considering these data, the MAC of 0,1 mg/m3 is recommended and the STEL is 0,4 mg/m3 according to its irritative effect on the respiratory system (notation I).

13

Metylocykloheksanon : metoda oznaczania

Kozieł E., Hibner Z.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 3 (25)

109--113

PL

Metylocykloheksanon (MCH) występuje w postaci trzech izomerów: 2-metylocykloheksanonu, 3-inetylocykloheksanonu i 4-metylocykloheksanonu. Najczęściej występującym w warunkach przemysłowych izomerem jest 2-MCH. 2-Metylocykloheksanon jest bezbarwną cieczą o miętowym zapachu. Rozpuszcza się w alkoholu etylowym i eterze dietylowyrn. Ma zastosowanie w przemyśle skórzanym, a także jest używany do produkcji lakierów, tworzyw sztucznych oraz jako zmywacz rdzy. Izomery metylocykloheksanonu działają drażniąco na błony śluzowe nosa i gardła oraz oczy. Mogą także uczulać skórą. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń podane w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17.06.1998 r. (Dz. U. nr 79, poz. 513) zostały określone dla 2-metylocyklohcksanonu i wynoszą odpowiednio: NDS - 50 mg/m3 i NDSCh - 340 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of 2-methylcyclohexanone vapours on resine XAD-2, desorption with acetone and GC analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 12,5 mg/m3.

14

Metoksychlor (pył) : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Soćko R., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 4 (26)

99--120

PL

Metoksychlor jest insektycydem z grupy węglowodorów chlorowanych i występuje w postaci białego lub bezbarwnego, krystalicznego proszku. Jest stosowany głównie w celu zwalczania insektów drzew owocowych, warzyw i zbóż, w postaci proszku do zawiesin (25- i 50-procentowych), preparatów pylistych (410-procentowych), aerozoli i preparatów emulsyjnych (24-procentowych). Narażenie na działanie metoksychloru może występować w czasie produkcji, formowania preparatów lub stosowania środków ochrony roślin. Z przedstawionych w niniejszym opracowaniu wyników badań działania toksycznego metoksychloru wynika, że pestycyd ten wykazuje działanie układowe a narządami krytycznymi są: nerki, wątroba i narządy układu rozrodczego. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na szczurach wykazano, że metoksychlor jest związkiem działającym embriotoksycznie, teratogennie i obniżającym płodność. Unia Europejska nie klasyfikuje metoksychloru jako substancji niebezpiecznej. W IARC nie klasyfikuje się metoksychloru pod względem działania rakotwórczego u ludzi (grupa 3), a w przypadku zwierząt uważa się, że brak jest dostępnych danych potwierdzających jego działanie rakotwórcze. W NIOSH uważa się ten związek za potencjalny kancerogen zawodowy. Podstawę wyliczeń wartości NDS metoksychloru stanowiły wyniki badań z doświadczenia 8-tygodniowego przeprowadzonego na ludziach (ochotnikach), narażanych drogą doustną na metoksychlor. Otrzymana doświadczalnie wartość NOAEL dla ludzi narażanych wynosi 2,0 mg/kg/dzień. Proponuje się ustalić wartość NDS metoksychloru na poziomie 10 mg/m3 jak dla pyłu nietrującego przemysłowego. Wartość ta nie powinna stwarzać zagrożenia podczas narażenia przewlekłego. Nie ma przesłanek do ustalenia wartości NDSCh.

EN

Methoxychlor is a chlorinated hydrocarbon insecticide used for control of infestation affecting fruits, vegetabless, forage crops and livestock. Methoxychlor can be absorbed into the body by inhalation of its aerosol, through the skin and by ingested in large amounts. Animal tests show that this substance possibly causes toxic effects upon human reproduction.

15

Heptan-4-on : metoda oznaczania

Wróblewska-Jakubowska K.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 3 (25)

98--102

PL

Heptan-4-on (keton dipropylowy, butyron, DPK.) jest bezbarwną cieczą o przyjemnym zapachu, nierozpuszczalną w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczalną w rozpuszczalnikach organicznych. Keton ten jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy detergentów, mydeł, kremów i perfum, a w syntezie organicznej - rozpuszczalnik nitrocelulozy i lakierów nitrocelulozowych, olejów oraz żywic. Heptan-4-on jest otrzymywany przez przepuszczenie kwasu masłowego nad węglanem wapnia w temperaturze 450 C Przewlekłe narażenie zawodowe na pary i aerozol hcptan-4-onu objawia się działaniem drażniącym na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczu oraz skóry. Powtarzane narażenie na duże dawki heptan-4-onu powodowało depresję ośrodkowego układu nerwowego, wzrost masy wątroby i obniżenie stężenia glukozy we krwi zwierząt doświadczalnych. Nie opisano przypadków ostrego zatrucia heptan-4-onem u ludzi. Heptan-4-on w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia (Dz.U. nr 105, póz. 675) został oznaczony jako RIO - substancja palna. Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN zaproponował dla tej substancji wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) na poziomie 230 mg/m3. Wartość ta została przyjęta także przez niektóre państwa Unii Europejskiej i USA. Na podstawie działania drażniącego heptan-4-onu wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) przyjęto na poziomie 460 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of 4-heptanone vapours on activated charcoal, desorption with l % methanol in carbon disulfide and gas chromatographic (GC-FID) analysis of the resulting solution.

16

Formaldehyd : metoda oznaczania z zastosowaniem próbników pasywnych

Kalina A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 3 (25)

87--92

PL

Formaldehyd (metanal, aldehyd mrówkowy) jest palnym, bezbarwnym gazem o duszącej woni i masie cząsteczkowej 30,03. Temperatura wrzenia formaldehydu wynosi 19,5 °C, a rozpuszczalność w wodzie sięga 55%. Formaldehyd jest bardzo reaktywny i łatwo ulega polimeryzacji, z tego względu jego roztwory wodne, znane w handlu pod nazwą forma-liny (37% formaldehydu), stabilizuje się metanolem. Formaldehyd jest jednym z najczęściej występujących zanieczyszczeń powietrza na stanowiskach pracy, w szczególności przy produkcji żywic mocznikowo-formaldchydowych, tworzyw sztucznych, nawozów i pianek izolujących. Źródłem formaldehydu w pomieszczeniach, poza procesami technologicznymi, w których otrzymuje się ten związek, mogą być także lekkie panele, wełna, meble oraz w mniejszym stopniu tekstylia i dywany oraz pianki mocznikowo-formaldehydowc. Przeprowadzone badania zdrowotne i epidemiologiczne bardzo wyraźnie potwierdziły niekorzystny wpływ formaldehydu na organizm człowieka. Związek ten działa drażniąco na oczy, górne i dolne drogi oddechowe, układ nerwowy i pokarmowy. Ponadto wyniki badań laboratoryjnych przeprowadzonych w USA wykazały, że formaldehyd działa rakotwórczo na zwierzęta oraz prawdopodobnie rakotwórczo na organizm człowieka. W rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U.Nr 79, póz. 513) określono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla formaldehydu na poziomie: NDS - 0,5 mg/m3 i NDSCh - I, O mg/m3.

EN

The method combines passive sampling and gas chromatography for the determination of formaldehyde in workplace area. After adsorption in a passive sampler formaldehyde reacts with 2,4-dinitrofenylhydrazine producing 2,4-dinitrofenylhydrazone which is determined chromatographically. Both 8-hour and 30-minute exposure periods arę possible. The method allows to determine formaldehyde in the concentration range of 0.08 up to 24 mg(CH2O)/m3 for 30-minute and 0.005 up to 1.5 mg(CH2O)/m3 for 8-hour sampling period.

17

Ditlenek azotu i ditlenek siarki : metoda oznaczania z zastosowaniem próbników pasywnych

Kalina A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 3 (25)

65--71

PL

Ditlenek azotu jest czerwonobrunatnym gazem o charakterystycznym zapachu i masie cząsteczkowej 46,01. Podczas chłodzenia związku poniżej temperatury wrzenia (21,15°C) ciecz staje się coraz jaśniejsza, w końcu bezbarwna i krzepnie w temperaturze -9,3 °C na bezbarwne kryształy. Gęstość ditlenku azotu w temperaturze 20 °C (ciecz) wynosi 1,448 g/ml. Temperatura krytyczna 158,2 °C, ciśnienie krytyczne 10,13 MPa. Ditlenek azotu jest wykorzystywany do produkcji kwasu azotowego i siarkowego, w procesie nitrowania związków organicznych, produkcji materiałów wybuchowych oraz w przemyśle celulozowym. Ditlenek azotu występuje w powietrzu na stanowisku pracy w postaci par i działa drażniąco głównie na płuca, powodując ich obrzęk. W słabszym stopniu oddziałuje na oczy i górne drogi oddechowe, wpływa na obniżenie ciśnienie krwi, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwyrodnienie mięśnia sercowego, a także wywiera działanie narkotyczne na układ nerwowy. Objawy towarzyszące zatruciu ostremu to: kaszel, podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej, nosa, oczu, a w następnym etapie duszności i bóle mięśni w czasie oddychania, sinica, ostry obrzęk płuc i zgon. Pierwszymi objawami w przypadku zatruć przewlekłych są: długotrwały, lekki kaszel, zapalenie spojówek, białe naloty na dziąsłach i w gardle, później poczucie lęku i osłabienie, podwyższona temperatura, zaburzenia przemiany materii, osłabienie mięśnia sercowego oraz zaburzenia układu nerwowego. Wyczuwalne powonieniem człowieka stężenie NC>2 wynosi 0,23 mg/m3. W rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. nr 79, póz. 513) określono wartości dopuszczalnych stężeń dla tlenków azotów: NDS na poziomie 5 mg/m3, a NDSCh - 10 mg/m3.

EN

The method combines passive sampling and ion chromatography for the determination of nitrogen dioxide and sulphur dioxide in workplace air. The products of absorption are nitrites and sulphates. Both 8-hour and 30-minute exposure periods are possible. The lower determination levels for 8-hour and 30-minule exposure periods for nitrogen dioxide are respectively.

18

Dietylobenzen : mieszanina izomerów

Rydzyński K.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 4 (26)

45--51

PL

Dietylobenzen jest bezbarwnym, lotnym płynem o charakterystycznym zapachu benzenu, który występuje zazwyczaj jako mieszanina izomerów o-, m-,p- (1,2-, 1,3- i 1,4-) dietylobenzenów. Dietylobenzen jest stosowany przede wszystkim jako rozpuszczalnik organiczny, a także w produkcji diwinylobenzenu i naftalenu oraz w trawieniu bezproszkowym w przemyśle elektronicznym. Istniejące wyniki badań przeprowadzonych na zwierzętach i obserwacje ludzi narażonych na ten związek wskazują, że dietylobenzen jest substancją chemiczną o małej toksyczności ostrej, niezależnie od drogi podania. Związek jest klasyfikowany jako substancja o łagodnym działaniu drażniącym na oczy i skórę. W dostępnej literaturze brak informacji dotyczących skutków genotoksycznych, rakotwórczych oraz wpływu na rozrodczość dietylobenzenu. W opublikowanych w latach 90. pracach wykazano, że dietylobenzen ma - niezależnie od drogi podania (drogą dożołądkową, dootrzewnowo, inhalacyjnie) - działanie neurotoksyczne na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy szczura. Za skutek ten jest odpowiedzialny metabolit, powstający z 1,2-dietylobenzenu i 1,2- diacetylobenzenu. Narażenie inhalacyjne 9-tygodniowych szczurów rasy Wistar na dietylobenzen (handlowa mieszanina izomerów) o stężeniach: 0; 500; 700 lub 900 ppm (0; 2500; 3500 i 4500 mg/m3) przez 6 h dziennie, 5 dni w tygodniu i przez 18 tygodni wywoływało zależny od dawki spadek szybkości przewodzenia we włóknach ruchowych i czuciowych nerwu ogonowego. Zmiany te cofały si ę w czasie 8 tygodni od zakończenia narażenia. Obserwowane skutki neurofizjologiczne po dawce 500 ppm (2500 mg/m3) były miernie nasilone i można tę dawkę przyjąć za wartość LOEL. Proponowana wartość NDS dla dietylobenzenu wynosi 100 mg/m3 i została wyprowadzona z wartości 2500 mg/m3 jako stężenie LOEL w doświadczeniu subchronicznym na zwierzętach. Zastosowany współczynnik bezpieczeństwa, wynoszący 25, stanowi iloczyn współczynników, w których uwzględniono potencjalne różnice wrażliwości u ludzi oraz brak danych dotyczących toksykokinetyki u człowieka i brak danych z doświadczeń chronicznych, a także korektę z wartości LOEL na wartość NOAEL. Istnieją przesłanki, że dietylobenzen wchłania się przez skórę, dlatego proponuje się oznaczenie go literami Sk. Nie ma podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Diethyl benzene is a colorless, volatile liquid with a benzene odour. Diethyl benzene is an irritant to the skin and mucous membranes and it appears to have acute and possibly chronic effects on the central nervous system (CNS). The LOEL - 2500 mg/m3 (lowest observed effect level) was adopted as the minimum concentration, which produced neurotoxin effect in animal studies. Given these data, the MAC value was calculated at 100 mg/m3. According to the irritant effect of diethyl benzene, and its comparison with ethyl benzene, the MAC-STEL of 400 mg/m3 and the skin notation (Sk) is recommended.

19

Cykloheksyloamina : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Ligocka D.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 1 (23)

101--114

PL

Cykloheksyloamina (CHA) jest cieczą dobrze mieszającą się z wodą i z większością rozpuszczalników organicznych. Jest stosowana głównie jako surowiec do syntezy oraz w obiegach ciepłowniczych jako inhibitor korozji. Do Polski jest importowana głównie jako półprodukt w syntezie leków w zakładach „Polfa" w Starogardzie Gdańskim oraz w Dolnośląskich Zakładach Chemicznych „Organika" w Żarowie. Cykloheksyloamina działa silnie drażniąco na drogi oddechowe, oczy i skórę. W doświadczeniu podchronicznym i chronicznym związek ten podawany w postaci chlorowodorku lub siarczanu wykazuje słabe działanie układowe. Nie stwierdzono jego działania mutagennego, teratogennego i embriotoksycznego. CHA w badaniach na zwierzętach doświadczalnych nie wykazuje działania kancerogennego. Za podstawę proponowanej wartości NDS przyjęto następujące dane: podczas narażenia pracowników na działania CHA o stężeniu od 16 do 40 mg/m3 nie zaobserwowano żadnych objawów działania związku najmniejsza wartość stężenia CHA w powietrzu, przy której u myszy nastąpiło obniżenie częstości oddechu o połowę (RD5U), wynosi 210 mg/m3. Stężenie to można przyjąć za wartość LOAEL. Zgodnie z zasadą przyjętą dla związków działających drażniąco, współczynnik bez¬pieczeństwa wynosi 5 (6). Jeżeli wartość LOAEL (210 mg/m3) podzielimy przez współczynnik 5 uzyskamy wartość około 40 mg/m3. Jest to górna wartość stężenia CHA w powietrzu (również 40 mg/m3), przy której u badanych pracowników nie zaobserwowano żadnych objawów działania (NOEL). Wartość ta powinna zabezpieczyć pracowników przed drażniącym działaniem CHA. Powyższa propozycja jest obarczona dużą dozą niepewności, ze względu na brak danych dotyczących toksyczności podchronicznej po inhalacyjnym narażeniu zwierząt doświadczalnych oraz danych epidemiologicznych. Proponuje się także ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie dwukrotnie przewyższającym wartość NDS. Biorąc pod uwagą fakt, że CHA wchłania się w znaczącym stopniu przez skórę, wartość NDS należy opatrzyć literami Sk (substancja wchłania się przez skórę).

EN

Cyclohexylamine is a liquid with a strong, fishy, amine odour. It is used as a corrosion inhibitor in boiler feed water and has important applications as an intermediate in chemical synthesis. It is also used in the manufacture of insecticides, plasticizers, drycleaning soaps, rubber chemicals, dyestuffs, and gaś absorbents. Cyclohexylamine is a strong irritatant to the eyes, skin and respiratory system. In animals,acute and subacute exposure to cyclohesylamine produces weight loss and development of some unspecified pathologies. The International Agency for Research on Cancer (IARC) classifles cyclohexylamine (listed as cyclamate) as a Group 3 carcinogen, "not classifiable asits carcinogenicity to humans," since the evidence that cancer risk is increased among theusers of artificial sweeteners is inconsistent. IARC also states that the cvidence forcarcinogenicity to animals is limited. -In view of the pronounced toxic and irritant effccts of cyclohexylamine, the concentration of 210 mg/m3 was adopted as the LOAEL (lowest observed adyerse effcct level) value. In setting the MAC value the safety factor 5, for irritant chemicals, was adopted. Accordingly, the MAC of 40 mg/m3 and MAC-STEL of 80 mg/m3 were recommended for cyclohexylamine with the following notations: C, Ft and Sk.

20

Benzen : metoda oznaczania

Madej M., Jeżewska A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 3 (25)

41--45

PL

Benzen jest bezbarwną, łatwo palną cieczą o charakterystycznym, aromatycznym zapachu i właściwościach wybuchowych. Jego pary tworzą mieszaniny wybuchowe z powietrzem, ponieważ są cięższe od powietrza gromadzą sic, przy powierzchni ziemi oraz w dolnych partiach pomieszczeń. Benzen rozpuszcza się bez ograniczeń w etanolu, eterze etylowym, kwasie octowym, acetonie i toluenie. Rozpuszcza się także w chloroformie, czterochlorku węgla, disiarczku węgla i olejach. Benzen i jego homologi otrzymuje się przez destylację produktów suchej destylacji węgla lub ropy naftowej. Stosowny jest w wielu gałęziach przemysłu jako rozpuszczalnik lu surowiec wyjściowy do dalszej syntezy. W przemyśle stosuje się przeważnie benzen techniczny Benzol o temperaturze wrzenia 80 - 100 "C. Zawiera on 70 - 80% benzenu, a pozostała część to toluen, ksylen oraz inne zanieczyszczenia. Służy do wytwarzania wielu pochodnych benzenu, np. aniliny, nitrobenzenu, styrenu (przez etylobenzen), fenolu, dichlorobenzenu i innych. Możliwość zatruć występuje przede wszystkim w przemyśle gumowym, chemicznym, farmaceutycznym, podczas produkcji farb i lakierów, a ostatnio w przemyśle tworzyw sztucznych. Benzen jest substancją rakotwórczą. Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą oraz po spożyciu. Stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego. W Polsce wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla benzenu podane w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. nr 79, poz. 513) wynoszą odpowiednio: NDS -10 mg/m3, NDSCh - 40 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of benzene vapours on active charcoal, desorption with carbon disulfide and GC analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 0,5 mg/m3.