Norma PN-EN 1993-1-1 daje możliwość sprawdzania nośności granicznej (ULS) stalowych elementów ściskanych na kilka sposobów. W artykule przedstawiono praktyczne podejścia do wymiarowania ściskanych pasów kratownic z uwzględnieniem stateczności z płaszczyzny układu. Przeanalizowano rzeczywistą kratownicę dachową konstrukcji stalowej w hali dwunawowej, z pośrednimi stężeniami sztywnymi. Wykonano analizę porównawczą metod klasycznych i bardziej zaawansowanych z uwzględnieniem ograniczeń danych metod oraz oceną ich pracochłonności i korzyści przy projektowaniu ściskanych pasów kratownic sztywno połączonych ze słupami. Opisane zaawansowane metody obliczeń pozwalają uwzględnić różne realne konfiguracje wstępnie zdeformowanej konstrukcji, prowadząc do optymalnego projektowania konstrukcji obiektów halowych lub umożliwiają szukanie zapasów nośności konstrukcji przy zmianie wielkości lub układu obciążeń.
EN
The PN-EN 1993-1-1 standard provides possibility to check ultimate limit states (ULS) of compressed steel elements in several ways. This paper describes practical approaches to design compressed truss chords taking into account out-of-plane stability. The real roof truss of a steel structure in the two-aisle hall with intermediate rigid braces was analyzed. A comparative analysis of classic and more advanced method was performed taking into account the limitations of the given methods and the assessment of their labor consumption and benefits when designing compressed truss chords rigidly connected to columns. The advanced calculation methods make it possible to take into account various real configurations of a pre-deformed structure, leading to optimal design of hall structures or enabling the search for reserves of the structure’s load-bearing capacity when changing the value or arrangement of loads.
2
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Celem artykułu jest zaproponowanie metody oceny podatnych połączeń spawanych kratownic o pasach wykonanych z ceowników i krzyżulców z rur prostokątnych. W metodzie tej nośność spoin określa się w zależności od wielkości siły osiowej, uwzględniając długości współpracujące spoin pachwinowych. Jak wykazano w artykule, zastosowanie w takich połączeniach cienkich spoin pachwinowych, o grubości dobranej do wytężenia pręta, jest dwukrotnie tańsze niż pełnościennych spoin czołowych. Ponadto przeprowadzona analiza cyklu życia wykazała, że zastosowanie cienkich spoin pachwinowych może zmniejszyć wpływ złącza spawanego na środowisko - o 73% pod względem emisji gazów cieplarnianych i o 70% pod względem zużycia nieodnawialnej energii pierwotnej.
EN
The aim of the article is to propose a new method for assessing the flexible joints of welded trusses with chords made of C-sections and braces made of rectangular hollow sections. In this method, the capacity of the welds is determined depending on the value of the axial force, taking into account the effective lengths of the fillet welds. As shown in the article, in such connections, the use of thin fillet welds with a thickness matched to the member's load is twice cheaper than the use of solid butt welds. Additionally, the life cycle analysis performed showed that the use of thinner fillet welds could reduce the overall environmental impact of the welded joint by 73% in terms of greenhouse gas emissions and 70% in terms of non-renewable primary energy consumption.
4
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W artykule omówiono problemy dotyczące obliczania śladu węglowego w budownictwie. Przeanalizowano trudności związane z oszacowaniem ilości emitowanych gazów do atmosfery i rozpoznaniem ich wpływu na środowisko naturalne. Zwrócono uwagę na ryzyko przyjmowania nieprawidłowych założeń przy poszukiwaniu ekologicznych rozwiązań oraz na trudności porównania śladu węglowego różnych materiałów budowlanych. Pomimo wymienionych trudności, podkreślono znaczenie analizy śladu węglowego jako narzędzia wspierającego dążenia do zrównoważonego budownictwa. Wskazano na potrzebę kontynuowania prac nad doskonaleniem metody obliczania i precyzją pomiarów śladu węglowego, aby umożliwić dokładną ocenę wpływu sektora budownictwa na środowisko naturalne.
EN
The article discusses the challenges associated with calculating the carbon footprint in the construction industry. It analyzes the difficulties in estimating the amount of emitted greenhouse gases and recognizing their impact on the natural environment. Attention is drawn to the risk of making incorrect assumptions when seeking ecological solutions and the comparative difficulties between different building materials in terms of carbon footprint. Despite these challenges, the importance of carbon footprint analysis as a tool to support sustainable construction efforts is emphasized. The need to continue improving methodologies and measurement precision to enable a more accurate assessment of the construction sector's impact on the natural environment is highlighted.
5
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Artykuł dotyczy metody projektowania rezonansowych układów pochłaniających zaproponowanej przez prof. A. Dobruckiego. Zaprezentowano inną procedurę obliczeniową. Ta metoda projektowania może być bardziej użyteczna z punktu widzenia praktyki inżynierskiej i wyklucza ewentualne błędy obliczeniowe wynikające z zastosowania algorytmu obliczeniowego zaproponowanego przez prof. A. Dobruckiego.
EN
The article focuses on the design method of resonance absorbing systems proposed by prof. A. Dobrucki. A different calculation method was proposed. This design method may be more useful from the point of view of engineering practice and excludes computational errors resulting from the application of the computational algorithm proposed by prof. A. Dobrucki.
W pracy analizowano nośność nietypowego rozciąganego połączenia z nakładką umieszczoną niesymetrycznie i przyspawaną do łączonych płaskowników jednostronną spoiną pachwinową w kształcie litery L o grubości 3 mm. Siła rozciągająca jest przyłożona w osi płaskowników. W tym niesymetrycznym połączeniu pojawia się podwójny mimośród przekazywania obciążeń. Celem analizy jest sprawdzenie, czy standardowe normowe modele szacowania nośności w przypadku takich połączeń są właściwe i bezpieczne. W artykule porównano wyniki analiz według Eurokodu 3, programu SOFiSTiK, IDEA StatiCa oraz badań doświadczalnych. Procedury obliczeniowe Eurokodu 3 okazały się konserwatywne. Oszacowanie nośności połączenia najbliższe wynikom badań doświadczalnych uzyskano w programie SOFiSTiK.
EN
The paper analyses the load capacity of an atypical tensile connection with an overlay placed asymmetrically and welded to the connected flat bars with a 3 mm thick one-sided L-shaped fillet weld. Tensile force is applied to the axis of the flat bars. In this asymmetrical connection, a double eccentricity of load transfer appears. The purpose of the analysis is to check whether standard norm models to estimate the load capacity of these connections are appropriate and safe. The article compares the results of the analysis according to Eurocode 3, the SOFiSTiK program, IDEA StatiCa program, and the experimental tests. Eurocode 3 calculation procedures proved to be conservative. The estimation of the load carrying capacity of the joint closest to the results of experimental studies was obtained in the SOFiSTiK program.
The use of FRP materials as external reinforcement of masonry structures has been recognized as an effective and minimally invasive method of wall strengthening. The available literature and research reports confirm the positive effect of the strip-like arrangement of composites with a horizontal, diagonal and - as shown in the paper - vertical configuration. The problem here is the proper estimation of the benefits of such FRP reinforcement, namely determining the real increase in shear strength. The paper described selected calculation procedures that can be found in the available literature (proprietary solutions), as well as in the published guidelines for the design of masonry walls strengthening using FRP materials. The results of experimental tests of sheared masonry walls made of AAC blocks and strengthened using vertical strips of carbon and glass fibres are briefly presented. Finally, based on the presented formulae, the values of the theoretical shear force resulted from the FRP contribution were calculated and detailed discussed. The comparison of the experimental and theoretical shear forces showed that only one of the presented calculation methods gave a high agreement of the results for both carbon and glass sheets. In addition, it was noticed that in two cases the effects of strengthening - depending on the material used - drastically differed, which was not observed in the research.
PL
Zastosowanie materiałów FRP jako zewnętrznego zbrojenia konstrukcji murowanych jest skuteczną i mało inwazyjną metodą wzmacniania ścian. Dostępna literatura potwierdza pozytywny wpływ kompozytów układanych pasmowo, w konfiguracji poziomej, ukośnej i - jak pokazano w artykule - pionowej. Problemem jest tu właściwe oszacowanie korzyści płynących z takiego zbrojenia, a dokładniej, określenie rzeczywistego wzrostu nośności na ścinanie wzmocnionej ściany. W artykule opisano wybrane procedury obliczeniowe dostępne w literaturze (rozwiązania autorskie), a także w opublikowanych wytycznych do projektowania wzmocnień ścian murowanych materiałami FRP. Pokrótce przedstawiono też wyniki własnych badań laboratoryjnych ścian murowanych z bloczków AAC poddanych ścinaniu, które wzmocniono pionowymi pasami z włókien węglowych i szklanych. Ostatecznie, na podstawie przedstawionych wzorów, obliczono i szczegółowo omówiono wartości teoretycznej siły ścinającej wynikającej z udziału FRP. Porównanie doświadczalnych i teoretycznych sił ścinających wykazało, że tylko jedna z przedstawionych metod obliczeniowych pozwala na uzyskanie dobrej zgodności wyników zarówno dla pasm CFRP, jak i GFRP. Ponadto zauważono, że w dwóch przypadkach wartości siły ścinającej, w zależności od użytego materiału, znacząco się różniły, czego nie zaobserwowano w badaniach.
8
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
This paper presents an experimental and numerical investigation on the buckling behaviour of corroded cold-formed steel (CFS) channel section columns under axial compression. 7 stub columns and 7 medium long columns were accelerated corrosion by the outdoor periodic spray test. Prior to compression tests, the mass, residual thickness, surface morphology and initial geometric imperfection of the corroded CFS columns were measured. The failure modes, load-strain curves and load-axial displacement curves obtained from axial compression tests were discussed. Based on the corrosion morphology, the non-linear finite element (FE) model for the corroded CFS columns was then developed. Finally, the calculation method for corroded CFS channel section columns was proposed. The results indicated that with the increasing mass loss rate, the irregularity of residual thickness increased rapidly at first, and then increased slowly due to uniform corrosion. The failure mode of the corroded specimens may change from distortional buckling to local buckling as the mass loss rate increased. With the increase in mass loss rate, the buckling critical load, ultimate load, post-buckling strength and axial displacement corresponding to ultimate load decreased. The failure positions of distortional buckling and local buckling were mainly related to the corrosion degree of the flange and web, respectively. The FE results were compared against the experiment results showing a good match in terms of both the ultimate strength and failure modes.
The purpose is to analyze the influence of the elastic characteristics of the materials of the tribological pair: acetabular–femoral head on the maximum pressures in the hip joint endoprosthesis. Based on the proprietary calculation method of hip joint endoprostheses, an analysis of the impact of UHMW-PE elasticity characteristics (Young's modulus and Poisson's ratio) on the contact parameters was carried out: maximum contact pressure, and contact angle. The study determined the value of contact pressures depending on the changes in the elastic characteristics of UHMW-PE and changes in the geometry of the tribological pair (variable radii of the Grade2TDN head and the UHMW-PE acetabulum). It was found that increasing Young's modulus of UHMWPE increases its stiffness, which causes a noticeable increase in contact pressures in the endoprosthesis. The quantitative and qualitative regularities of this impact were determined. The developed method allows for earlier estimation of contact pressures depending on the external load (patient's body weight), and geometric parameters of the artificial hip joint (diameter of the endoprosthesis head and the acetabulum). This allows you to make a personalized endoprosthesis resistant to damage. It is very important in modern medicine because life expectancy in developed countries is longer and the durability of endoprostheses should be 10–12 years. Hospital statistics show that the need for total hip replacement concerns even younger people. Implantation of a hip joint prosthesis is an invasive and costly procedure, hence the need to produce prostheses with a long service life (over 15-20 years) before re-arthroplasty. The obtained test results showed that the use of an endoprosthesis cup made of UMHW-PE with higher stiffness (high E1 value and low ν value) results in an increase in maximum contact pressures p(0). Increasing the Poisson's ratio in the tested range causes an increase in the contact pressure p(0) even 1.1 times. Increasing the diameter of the head of the D2 endoprosthesis decreases the contact pressure by an average of 2.32 times. On the other hand, a change in the radial clearance in the tribological pair of the hip endoprosthesis from 0.1 mm to 0.2 mm causes an increase in contact pressures by an average of 1.35 times.
Podstawowym wskaźnikiem porównawczym dla pomp ciepła w trybie grzewczym jest współczynnik wydajności grzewczej (COP) definiowany jako stosunek mocy grzewczej do pobieranej mocy elektrycznej. Z kolei w trybie chłodniczym jest współczynnik wydajności chłodniczej (EER) definiowany jako stosunek mocy chłodniczej do pobieranej mocy elektrycznej. Z uwagi, iż parametry zarówno dolnego źródła ciepła, jak i górnego źródła ciepła mogą być zmienne w przeciągu roku, wskaźniki te są często niewystarczające celem podjęcia odpowiedniej decyzji w kwestii wyboru konkretnego rozwiązania, a już kompletnie nie nadają się do porównania dwóch różnych układów technologicznych z użyciem tego samego urządzenia - pompy ciepła. Miarą ujmującą efektywność wytwarzania ciepła w trybie grzewczym i chłodniczym pomp ciepła dla całego roku jest sezonowy współczynnik efektywności pomp ciepła - Seasonal Perfomance Factor (SPF). W artykule przedstawiono i opisano dostępne metody obliczeniowe wyznaczania współczynnika SPF, wskazując plusy i minusy poszczególnych metod. Wskaźnik ten jest używany głównie w celu empirycznych porównań pracy rzeczywistych instalacji względem współczynnika efektywności COP deklarowanego przez producentów i obliczanego w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych.
EN
The primary comparative indicator for heat pumps in heating mode is the Coefficient of Performance (COP), defined as the ratio of the heating power to the electrical power consumed. In cooling mode, on the other hand, the Cooling Performance Ratio (EER) is defined as the ratio of the cooling capacity to the electrical power consumed. Due to the fact that the parameters of both the ground heat source and the upper heat source may change throughout the year, these indicators are often insufficient to make an appropriate decision regarding the choice of a specific solution. They are not suitable for comparing two different technological systems using the same device - a heat pump. The seasonal measure of efficiency of heat pumps - Seasonal Perfomance Factor (SPF) is the measure that measures the efficiency of heating and cooling mode of heat pumps for the whole year. The article presents and describes the available computational methods for determining the SPF coefficient, indicating the pros and cons of each method. This indicator is used mainly for empirical comparisons of the operation of real installations against the COP performance coefficient declared by the manufacturers and calculated under controlled laboratory conditions.
11
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W artykule zestawiono i porównano koszty cyklu życia obiektu w technologii tradycyjnej i energooszczędnego. Analizę kosztów cyklu życia przeprowadzono czterema metodami. W przypadku dwóch metod - metody prostej bazującej głównie na kosztach zużytej energii oraz metody LCNPV, wariant energooszczędny okazał się mniej korzystny od tradycyjnego. Największą przewagę budynku energooszczędnego nad tradycyjnym widać w przypadku metody zaproponowanej w rozporządzeniu.
EN
The article summarizes and compares the life cycle cost in traditional and energy-saving technology. The life cycle cost analysis was carried out for the two options using four methods. In the case of two methods - the simple method based mainly on energy costs and the LCNPV method, the energy-saving variant turned out to be less favorable than the traditional one. The greatest advantage of an energy-saving building over a traditional one can be seen using the method proposed in the regulation.
12
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W artykule przedstawiono metody oszacowania teoretycznego nośności kotew w elementach trójwarstwowych. Stanowią one interakcję dwóch sił składowych: nośności kotew na wyrwanie oraz ścinanie zewnętrznej warstwy fakturowej. Po raz pierwszy zastosowano procedurę obliczeniową zwaną metodą składnikową. W przypadku nośności na wyrywanie stożka betonu zaproponowano współczynnik empiryczny, dokładniej opisujący tę formę zniszczenia w przypadku badań eksperymentalnych.
EN
This paper presents methods for theoretical estimation of anchor resistance in three-layer elements. They represent the interaction of two component forces: the pullout resistance of the anchors and the shear of the outer textured layer. For the first time, a calculation procedure called the component method was used. For the pullout resistance of the concrete cone, an empirical coefficient was proposed to more accurately describe this form of failure with respect to experimental studies.
13
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W artykule zaprezentowano wyniki badania odporności ogniowej stalowego kształtownika o profilu IPE przy działaniu siły rozciągającej i podobnego elementu nieobciążonego. Elementy zabezpieczono ogniochronnie farbą pęczniejącą. W trakcie badania prowadzono pomiar temperatury obu elementów stalowych i wydłużenia elementu obciążonego. Wpływ obciążenia ustalono na podstawie czasu osiągnięcia kolejnych wartości temperatury projektowej, za pomocą tzw. współczynnika korekcyjnego. Uzyskane wyniki pokazują, że nieskuteczność systemu ogniochronnego, określona na elementach zginanych, jest znacznie większa niż możliwa do osiągnięcia na elementach rozciąganych. W celu określenia, jak duża jest to różnica, konieczne jest przeprowadzenie badań odporności ogniowej. Obliczony spadek skuteczności ogniochronnej wynosił ok. 50%, co wskazuje na konieczność mocniejszych, niż wskazane w niemieckich przepisach, ograniczeń stosowania izolacji na elementach rozciąganych.
EN
This study presents the results of fire resistance tests of an IPE steel profile under tensile force, and of a similar unloaded element. The elements were protected against fire with intumescent paint. During the test, the temperature of both steel elements and the elongation of the loaded element were measured. The effects of load were determined based on times to reach specific design temperatures with the use of the socalled "correction factor". The obtained results demonstrate that a direct transfer of results from fire protection system effectiveness tests conducted on bent elements onto tensile ones is impossible. The calculated reduction in fire protection effectiveness was approx. 50%, which points to the need for stricter restrictions on the application of fire protection onto tensile elements than those present in German legislation.
This paper presents results of a study investigating worm gears consisting of polymer worm wheels and steel involute and Archimedes worms. The author uses his own calculation method to predict polymer wheel wear, gear life and maximum contact pressure in mesh. The effect of tooth correction and wear on gear life and contact pressure is considered. Cases of double and triple tooth engagement are analysed. The worm wheel is made of non-reinforced polyamide PA6. Quantitative and qualitative relationships are established between the maximum initial contact pressure along tooth profile and the tooth correction coefficient. Tooth wear causes a considerable decrease in contact pressure, with the highest decrease observed at the exit of engagement. The maximum contact pressure is generated at the exit of engagement. The same trend is observed for tooth wear. The minimum gear life is observed at the exit of engagement. It increases linearly with increasing the coefficient of tooth correction. The gear life significantly increases (by approx. 56%) in triple tooth engagement compared to double tooth engagement.
Using the author's method of research of hybrid (metal-polymer) plain bearings the calculation of their load carrying capacity (contact pressures) is carried out. Studies have been conducted for metal-polymer bearings with a bushing of two types of polymer composites: epoxy based antifriction composite materials DIAMANT Moglice (DIAMANT Metallplastic GmbH) and DK6 (PT) (fillers - graphite, MoS2, Zr). The elastic constants of composite materials, in particular the Young's modulus, have a noticeable effect on the contact pressures in metal-polymer bearings. The Young's modulus is significantly different in these composite materials. In accordance with this factor, the influence of load, bushing diameter and radial clearance on the maximum contact pressures was studied. Quantitative and qualitative regularities of maximum contact pressures from the accepted factors of influence: Young's modulus, loading, bushing diameter, radial clearance, type of bushing material are established. The obtained results are compared with the results obtained by known conventional calculating methods of contact pressures.
This article presents the results of the analysis of experimental data on testing of reinforced concrete elements for multiple-repeated loads and field tests of operated span structures. This article proposes dependencies on the definition of deflections during the operation period. Based on the processing of the available experimental data, dependences are proposed for determining deflections under multiple repeated loads, and on this basis, dependences are obtained for predicting the residual life of span elements. The initial data for the calculations are the data on the accumulated residual deflections determined in the process of technical diagnostics.
The article presents a method for strength calculations for a sandwich panel with ribs. The developed method of calculating sandwich panels with ribs takes into account local disturbances of the stress field in the vicinity of various design properties. The calculation method is based on the use of generalized functions, it allows the determination of the state of stresses and deformations, as well as stiffness and stability of multilayer plates.
PL
W artykule przedstawiono metodę obliczeń wytrzymałościowych płyty warstwowej z użebrowaniem. Opracowana metoda obliczania płyt warstwowych z użebrowaniem uwzględnia lokalne zaburzenia pola naprężeń w sąsiedztwie różnych nieruchomości projektowych. Metoda obliczeniowa oparta na wykorzystaniu funkcji uogólnionych pozwala na określenie stanu naprężeń i odkształceń oraz sztywności i stateczności płyt wielowarstwowych.
W pracy poruszono tematykę analizy obudowy wykopu dla budynku z jedną kondygnacją podziemną, zlokalizowanego w gęstej zabudowie śródmiejskiej. Obliczenia przeprowadzono za pomocą dwóch programów obliczeniowych: GEO 5 (moduł: Ściana Analiza) i Autodesk Robot Structural Analysis Professional. Całość wyników podsumowano, a wnioski sformułowano w odniesieniu do obecnej sytuacji na rynku budowlanym, charakteryzującej się coraz to trudniejszymi warunkami gruntowymi, gęstszą zabudową śródmiejską oraz trudniejszym ukształtowaniem terenu.
EN
The paper addresses excavation shoring analysis for a building with one underground storey, located in high-density urban development. The paper focuses on available computational methods, vital design assumptions and reduction of the impact of structural works on adjacent buildings sensitive to ground motion. Computations have been conducted and compared in two software variants: GEO 5 (Excavation Design module) and Autodesk Robot Structural Analysis Professional. The results are summarized and conclusions are drawn with regard to the current construction industry status. The latter is characterized by increasingly difficult ground conditions, high-density urban development and demanding terrain topography.
Total hip arthroplasty is a complex procedure. The achievements of implantology enabled the development of a faithful representation of hip joint physiology as well as the production of materials that can successfully replace damaged natural tissues. The challenge is to correctly select the geometry of the endoprosthesis adequate to the load of the joint. Materials used for endoprosthesis are a metal head and a polymer cup (e.g. PE-UHMW). The main interactions in the endoprosthesis are friction and contact pressure, which must not exceed their limit. Exceeding them causes the destruction of the biomechanical system - plastic deformation of the polymer that is too large and the formation of unacceptable radial clearances. The paper presents the author's empirical method of determining the contact pressures in the tribological pair of the acetabulum - the head of the hip joint endoprosthesis. Based on the obtained research results, it was shown that the developed method gives correct solutions to the contact problem and gives reliable results. The assumption for the work was to prove that empirical methods give correct solutions to contact problems on a par with simulation methods such as FEM. The aim of the work was to demonstrate the correctness of the author's empirical method for determining the maximum contact pressures. Based on the author's developed calculation method of hip joint endoprosthesis contact parameters, the impact on maximum contact pressure and the angle of contact of the joint load was estimated depending on the diameter of the endoprosthesis and radial clearance. The correctness of changing the values of maximum contact pressure from the mentioned parameters was determined. Correspondingly: an increase in joint load causes a linear increase in the maximum contact pressure; increasing the diameter of the endoprosthesis head - their non-linear decrease, and increasing radial clearance - their increase.
Guides (linear plain bearings) of reciprocating motion are widely used in many areas of human activity. However, at present there are no reasonable methods for their calculation, in particular metal-polymer guides. The author's method of contact strength calculation of cylindrical metal-polymer sliding guides is presented in the article. The effect of load, bushing diameter and radial clearance on the maximum contact pressures and their distribution in the guide was studied on the example of epoxy-based polymer composite material Moglice of the German company DIAMANT Metallplastic GmbH, which is used to restore tribotechnical sliding systems elements. Quantitative and qualitative regularities of dependence of contact pressures on the accepted factors of influence are established: at loading increase four times the maximum contact pressures and contact angles will increase twice irrespective of change of sizes of a radial clearance and diameter of a base; increasing the base diameter leads to a directly proportional decrease in maximum contact pressures; doubling the radial clearance leads to a -fold increase in pressure, regardless of changes in the magnitude of the load and the diameter of the base. Regularities of change of contact parameters from the specified factors are given graphically.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.