Artykuł stanowi studium zależności pomiędzy lokalizacją drewniano-ziemnych wałów i pierwszych budowli murowanych na zamku i podgrodziu wrocławskiego Ostrowa Tumskiego. Na podstawie konkretnych przypadków prześledzono relację tych dwóch rodzajów budownictwa. Pod uwagę wzięto drugą połowę XII wieku i XIII stulecie, czyli specyficzny czas, w którym w grodach nizinnych stopniowo zaczynają zanikać tradycyjne wały, a pojawia się architektura murowana. W tekście podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy (i w jaki sposób) te dwa nurty budownictwa wspólnie koegzystowały i czy obecność dawnych fortyfikacji była przeszkodą, czy wręcz przeciwnie: czynnikiem stymulującym rozwój zamków, murów i kościołów. W toku dociekań niejako przy okazji wyłoniła się inna, niż dotychczas przypuszczano, rekonstrukcja przebiegu wałów okalających gród główny w XII wieku, czego skutkiem jest również rewizja poglądów na temat wielkości tego grodu, a następnie zamku.
EN
This article is a study of the relationship between the location of wooden-earthen ramparts and the first brick buildings of the castle and suburbium of Wrocław’s Ostrów Tumski. On the basis of specific cases, the relationship between these two types of architecture is traced. The second half of the twelfth century and the thirteenth century, i.e., a specific period when traditional ramparts gradually disappeared and brick architecture appeared in lowland towns, are taken into consideration. In the text, an attempt is made to answer the question of whether (and in what way) these two types of architecture co-existed and whether the presence of the old fortifications was an obstacle or, on the contrary, a stimulating factor for the development of castles, walls and churches. In the course of the investigation, a different reconstruction of the course of the ramparts surrounding the main castle in the twelfth century emerged, which also resulted in a revision of views on the size of the gord and later the castle.
W artykule zaprezentowano wyniki analizy morfometrii wybranych grodzisk Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej na tle ukształtowania powierzchni terenu obszarów sąsiednich . Celem pracy było wskazanie powiązań między naturalnymi i antropogenicznymi formami rzeźby terenu i stopniem jej zmian w sąsiedztwie grodzisk. Wykorzystano szczegółowe numeryczne modele terenu grodzisk i ich otoczenia, dane teledetekcyjne oraz materiały geologiczno-geomorfologiczne. Badane obiekty zlokalizowane są w dwóch obszarach badawczych – wschodnim obejmującym obszar pogranicza Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej i Ziemi Sasinów oraz zachodnim obejmującym dolinę dolnej Wisły. Analizy zostały przeprowadzone na pięciu obiektach na obszarze wschodnim (Chojno, Grążawy, Księte, Nielbark, Pokrzydowo) i jednym na obszarze zachodnim (Kałdus). Wszystkie obiekty przeanalizowano w oparciu o wybrane wskaźniki morfometryczne opisujące w sposób porównywalny ich geometrię. W szczególności brano pod uwagę powierzchnię, długość i szerokość obiektu, kubaturę grodziska, wskaźnik zwartości grodziska, wskaźnik wydłużenia grodziska, ekwiwalent promienia koła i średnie wyniesienie obiektu. Przeprowadzone badania wskazują, że grodziska o małej powierzchni charakteryzują się zwartą geometrią i regularnym kształtem podstawy zbliżonym do okręgu. Ich forma jest niezależna od rzeźby terenu w miejscu lokalizacji. Grodziska o większej powierzchni mające niski wskaźnik zwartości i nieregularny zarys podstawy wykazują formę przestrzenną uzależnioną od ukształtowania powierzchni w miejscu powstania - ich forma została wkomponowana w lokalne ukształtowanie powierzchni. Oprócz tych przypadków można znaleźć także formy pośrednie łączące wskazane cechy. Cechy morfometryczne grodzisk powiązane są z ich znaczeniem w przeszłości – obiekty pełniące funkcje administracyjne w większym stopniu uzależnione były od ukształtowania powierzchni niż obiekty niewielkie, pełniące rolę strażnic. Jakościowe zmiany rzeźby terenu, jakie obserwujemy w obrębie badanych obiektów, w większym stopniu zachodziły w przypadku zwartych form o niewielkiej powierzchni, gdzie człowiek w pełni przekształcał teren pod budowę grodu. Zmiany jakościowe rzeźby terenu w miejscach lokalizacji form większych były mniejsze (mimo większych zmian przestrzennych), z uwagi na przystosowywanie formy geometrycznej grodu do zastanej sytuacji terenowej.
EN
In the paper, results of detailed analysis of morphometric parameters of selected gords (medieval Slavonic fortified settlements) and surrounding areas in Chelmno-Dobrzyn Region were presented. The purpose of the study was to indicate relationships between natural and anthropogenic elements of landform and the degree of change of natural relief in the gords localization. For the study, detailed digital terrain models of the gords and surrounding areas were used as well as remote sensing data and geological and geomorphological materials. The studied gords are located in two tested areas - borderland Chełmno-Dobrzyń Region and Sasin Region in the east and Lower Vistula Valley in the west. The detailed studies covered six different places – five gords in the eastern area (Chojno, Grążawy, Księte, Nielbark, Pokrzydowo) and one in the western area (Kałdus). The studied objects were analyzed on the basis of selected morphometric parameters comparatively describing their geometry (area, length and breadth, volume, compactness ratio, elongation, equivalent radius of the circle, the average height). The analysis of the gords studied showed that objects of small area are characterized by compact geometry and regularly shaped base usually close to a circle. Their geometrical shape is independent of local land relief. Gords of a larger area have low compactness ratio and irregular outline base; their spatial forms depend on the shape of the surface at the location. Morphometric features of the gods depend on their importance in the past – those with administrative functions depended to a greater degree on land relief than small gords serving as watch-towers.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.