Badania nad ilościowym składem mineralnym łupków są prowadzone od ponad 100 lat, a ich wyniki nabrały praktycznego znaczenia w ostatnich latach, gdy skały łupkowe zaczęły być szczegółowo badane pod kątem możliwości pozyskiwania z nich węglowodorów (tzw. niekonwencjonalne złoża ropy naftowej i gazu ziemnego). Skład mineralny łupków jest niezwykle ważnym parametrem, mającym zasadniczy wpływ na szereg właściwości fizycznych i chemicznych skał. Wzajemne proporcje minerałów o różnym składzie chemicznym, wielkościach ziaren, pokroju oraz właściwościach powierzchniowych decydują o porowatości skały, jej przepuszczalności, teksturze, a co za tym idzie – podatności na szczelinowanie i działanie chemiczne roztworów szczelinujących na skały. W pracy przedstawiono wyniki badań składu ilościowego utworów sylursko-ordowickich z basenu bałtyckiego (północna Polska). W badaniach wykorzystano obserwacje mikroskopowe oraz proszkowe badania rentgenodyfrakcyjne, uzupełnione o ilościową analizę Rietvelda. Badania potwierdziły, że analiza Rietvelda może być skuteczną metodą określania ilościowego składu mineralnego badanych próbek. Dodatkowym atutem tej metody jest krótki czas rejestracji i opracowania wyników (w odróżnieniu od innych dostępnych analiz rentgenodyfrakcyjnych).
EN
Studies on the quantitative mineral composition of shales are being carried out for more than 100 years. The results have taken practical importance in recent years, when the shale rocks began to be examined in detail as a possible source of hydrocarbons (unconventional oil and gas). The mineral composition of shales is a very important parameter which has a significant impact on a number of physical and chemical properties of rocks. The relative proportions of minerals and different chemical composition, particle sizes, and surface properties determine the porosity and permeability of the rock, and thus its susceptibility to fracturing. This paper presents the results of the quantitative composition of Sylurian-Ordovician shales from the Baltic Basin (Northern Poland). The study used microscopic observations and X-Ray Powder Diffraction (XRD), supplemented with quantitative Rietveld analysis. Studies have confirmed that a Rietveld analysis can be an effective method for the quantitative determination of the mineral composition of the samples. Another advantage of this method is the short time recording and processing of the results (as opposed to other available XRD methods).
Artykuł przedstawia wyniki badań mineralogiczno-petrograficznych oraz teksturalnych na próbkach skalnych ze skał zbiornikowych i uszczelniających (piaskowce, iłowce, mułowce) z utworów dolnej jury z antykliny Zaosia (środkowa Polska), z otworów wiertniczych Zaosie 2 i Buków 2. Próbki poddano eksperymentowi oddziaływania CO2-solanka-skała celem określenia ich przydatności pod kątem geologicznej sekwestracji CO2. Eksperyment polegał na zamknięciu próbek skalnych na 20 miesięcy w zbudowanym reaktorze, gdzie były one poddane oddziaływaniu solanki i dwutlenku węgla w temperaturze pokojowej (20–25°C), przy ciśnieniu otrzymanym z butli z CO2 (ok. 6MPa). Analizy mineralogiczno petrograficzne obejmowały obserwacje w świetle przechodzącym (planimetria), SEM-EDS, XRD próbek skalnych. Dodatkowo dla skał uszczelniających wykonano XRD z frakcji ilastej. Badania te pozwoliły określić skład mineralny oraz morfologię ziaren jak również strukturę i teksturę skały. W przypadku analiz teksturalnych określona została powierzchnia właściwa BET oraz rozkład i wielkość porów. Miały na celu określenie zmian w matrycy skalnej i spoiwie badanych skał w wyniku eksperymentu oddziaływania pomiędzy solanką-skałą-CO2. Eksperyment nie wpłynął znacząco na badane parametry. W przypadku każdej z analizowanych skał obserwuje się nieznaczne zmiany w porowatości przed i po eksperymencie, co związane jest z rozpuszczaniem się matrycy skalnej i spoiwa oraz wytrącaniem niektórych faz mineralnych. Zmiany zaobserwowane w piaskowcach (skały zbiornikowe) są zmianami, które nie wpływają negatywnie na proces składowania CO2. W przypadku mułowców i iłowców (skał uszczelniających) wyniki badań pokazały, że eksperyment nieznacznie wpłynął na analizowane skały. Wskazywać to może na dobre właściwości uszczelniające tych skał. Niemniej jednak wyniki powinny zostać zweryfikowane i potwierdzone w uzupełnieniu o dalsze badania petrofizyczne (porowatość, przepuszczalność), analizy solanek przed i po eksperymencie, jak również modelowanie geochemiczne oddziaływania CO2 na skały w obecności solanki.
EN
This article presents the petrographic-mineralogical and textural test results from rock samples from the reservoir and sealing rocks (sandstones, claystone, mudstone) of the Lower Jurassic formation of the Zaosie anticline (central Poland), from boreholes Zaosie 2 and Buków 2. Samples were subjected to an experiment involving CO2-brine-rock interactions in order to determine their suitability for the geological sequestration of CO2. The experiment consisted of closing the rock samples for 20 months in constructed autoclaves where they were subjected to the influences of brine and carbon dioxide at room temperature (20–25°C) and under pressure (about 6 MPa). Mineralogical and petrographic analyses included observations under transmitted light (planimetric analysis), and SEM-EDS and XRD of rock samples were carried out. Additionally, XRD analysis of the clay fraction was conducted to examine the sealing characteristics of the rock. These studies allowed for the determination of the mineral composition and morphology of the grains as well as the structure and texture of the rocks. For the textural analysis, the BET specific surface area and pore size distribution were identified. The study aimed to determine the changes in the rock matrix and cement of the rocks caused by the brine-rock-CO2 interactions experiment. The experimentation did not significantly affect the analyzed parameters. For each of the examined rocks, little change in the porosity before and after the experiment was observed, which was associated with the dissolution of the rock matrix and cement as well as the precipitation of some mineral phases. The changes observed in the sandstones (reservoir rocks) are differences that do not affect the process of CO2 storage. In the case of mudstone and claystone (sealing rocks), the experiment had some slight effect on the analyzed rocks. This study nevertheless indicates good sealing properties of these rocks, though the results should be verified and proven by petrophysical (porosity, permeability) examination, the analysis of brines before and after the experiment, as well as geochemical modeling of the impact of CO2 on a rock in the presence of brine.
3
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Za pomocą obserwacji mikroskopowych w świetle przechodzącym, analizy skaningowej, derywatograficznej i chemicznej przebadano gipsy ze złoża Leszcze w dolinie Nidy. Wykonane analizy potwierdzają w badanych próbkach domieszki minerałów ilastych i węglanowych oraz pirytu, o czym świadczą podwyższone zawartości takich pierwiastków jak Mg, Al, K, Si, Fe, Ca i O. Widoczna również zmienność zawartości pierwiastków śladowych wskazuje na niejednorodność złoża. Gipsy z doliny Nidy utworzyły się około 15 min lat. Są to najlepiej odsłonięte w Polsce środkowomioceńskie ewaporaty. Niecka Nidziańska (ryć. 1) położona jest miedzy Jurą Krakowską a Górami Świętokrzyskimi. Dobrze odsłonięte struktury sedymentacyjne niecki nidziańskiej pozwalają odtworzyć środowisko sedymentacyjne mioceńskiego morskiego basenu, a jest to problem złożony. Badając gipsy Ponidzia wielu autorów stwierdza, że nie przeszły one przez głębsze pogrzebanie, które zatarłoby pierwotne cechy osadu. Procesami dotyczącymi powstania gipsów w dolinie Nidy zajmowało się wielu autorów od 150 lat. Badaniami mineralogiczno-geochemicznymi zostały objęte 4 reprezentatywne próby ze złoża Leszcze w Gackach (fot. 1).Wykonano badania makroskopowe, mikroskopowe w świetle przechodzącym, chemiczne metodą AAS (ATOMIC ABSORPTION SPEC-TROMETER) i obserwacje pod mikroskopem skaningowym wraz z analizą chemiczną w mikroobszarze. Przeprowadzono też badania derywatograficzne.
W opracowaniu skupiono się głównie na problemie wykorzystania nowoczesnych metod badań minerałów dla lepszego rozpoznania pozostałych na zwałowiskach poeksploatacyjnych minerałów rudnych lub minerałów wtórnych, co być może pozwoli wszcząć ich eksploatację na skalę przemysłową.
EN
This paper is focused mainly on the new instrumental method in mineralogy. Use this method for the better reconnoiter the ore minerals and secondary ore minerals on the mine dumps and begin exploatation on a large scale.
Konkrecje węglanowe z poziomu morskiego i słodkowodnego występujące w warstwach porębskich w północno-zachodniej części GZW poddano badaniom mineralogicznym. Ich inwentarz mineralny i skład chemiczny odzwierciedlają środowisko w jakim się ukształtowały. W środowisku słodkowodnym w stabilnych warunkach tworzyły się jednorodne konkrecje syderytowe. W mobilnym środowisku morskim krystalizowały konkrecje zbudowane z kalcytu, syderytu, dolomitu i pirytu.
EN
Carbonate concretions from sea and freshwater horizons, existing in poręba beds in northwest part of GZW have became a subject of mineralogical research. Mineralogical inventory and chemical composition is reflected of environments where been developed. Homogeneous siderite concretions have been created in freshwater and stable conditions. Concretions built of calcite, dolomite, siderite and pyrite have been crystallized in sea and mobile conditions.
6
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW