This paper presents the cultural heritage of the former town of Czarny Dunajec in the context of protecting urban design and architectural monuments. Czarny Dunajec is located in Nowy Targ Powiat, in Lesser Poland Voivodeship. At present, is the seat of a rural municipality. In the past it used to be one of the most important townships in the Podhale region, and owed its significance to its favorable location along supralocal and local trade routes. This paper discusses the history of Czarny Dunajec, its urban layout and historical buildings. It traces the development of the town’s spatial development based on historical documents and cartographic materials, including royal inspection reports and nineteenth-century Austro Hungarian military survey maps by Friedrich von Mieg, outlining events that may have impacted it the most. Attention was drawn to the need for the statutory protection of the town’s most valuable monuments, which include its urban layout, a synagogue, and selected traditional houses which have still survived in the village, albeit mostly vestigially.
PL
Artykuł dotyczy dziedzictwa kulturowego dawnego miasta Czarny Dunajec w kontekście ochrony zabytków urbanistyki i architektury. Miejscowość położona jest w powiecie nowotarskim województwa małopolskiego. Obecnie jest wsią i siedzibą gminy. W przeszłości odgrywała dużą rolę jako jeden z ważniejszych ośrodków Podhala, na co wpływ miało m.in. jej położenie na ponadlokalnych i lokalnych traktach handlowych. W tekście omówiono dzieje Czarnego Dunajca, jego układ urbanistyczny oraz historyczną zabudowę. Na podstawie historycznych dokumentów i materiałów kartograficznych, w tym inwentarzy królewskich i XIX-wiecznych austro-węgierskich map wojskich autorstwa Friedricha von Miega, prześledzono rozwój przestrzenny miasta, nakreślając wydarzenia, które wywarły na niego największy wpływ. Zwrócono uwagę na potrzebę ochrony ustawowej najcenniejszych zabytków, w tym układu urbanistycznego, synagogi oraz wybranych, reliktowo zachowanych tradycyjnych domów mieszalnych.
This paper discusses the conservation of selected historical Renaissance urban layouts located in the Lesser Poland, Subcarpathian and Holy Cross voivodeships. The objective of the study was to analyze previous research on the theory of Renaissance urban design theory in Poland, with a particular emphasis on the areas in question, as well as the typology of the urban layouts founded during this period. An analysis of urban layouts of selected small towns was performed, which also covered their current forms of statutory conservation. The degree of preservation of the layouts’ historical structure was determined, and a proposal of general guidelines for their conservation was formulated.
PL
Artykuł dotyczy problematyki ochrony wybranych zabytkowych renesansowych układów urbanistycznych zlokalizowanych na terenie województw: małopolskiego, podkarpackiego oraz świętokrzyskiego. Celem badań była analiza dotychczasowej wiedzy w zakresie teorii urbanistyki renesansowej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiotowego obszaru, a także typologii zakładanych w tym okresie układów urbanistycznych. W pracy dokonano analizy układów urbanistycznych wybranych małych ośrodków miejskich, a także ich bieżącej ochrony konserwatorskiej. Określono stopień zachowania ich historycznej struktury oraz przedstawiono propozycję ogólnych wytycznych w zakresie ochrony.
The paper presents digital surveying (orthophotogrammetry, 3D laser scanning), modeling, static numerical analysis and a proposal of reinforcement and SHM (structural health monitoring) of a historic Baroque church. The authors describe a comprehensive analysis of the structural condition of the building, including: a survey of the building using photographs taken manually and via UAV flyover to perform orthophotogrammetry, and a laser scanner to create a 3D point cloud. Destructive and nondestructive material testing and structural calculations were performed. The scope of the analysis presented provided insight into the state of preservation of the church and helped in making the right decision on further action—in construction and conservation. The paper also proposes a methodology for strengthening and structural health monitoring for this type of historical buildings.
PL
Artykuł przedstawia cyfrową inwentaryzację (przy wykorzystaniu ortofogrametrii i skaningu laserowego 3D), modelowanie, numeryczną analizę statyczną i propozycję wzmocnienia i monitoringu stanu konstrukcyjnego (SHM) zabytkowego kościoła barokowego. Przedstawiono kompleksową analizę stanu konstrukcyjnego budynku, która obejmowała: inwentaryzację obiektu przy użyciu fotografii wykonanych ręcznie i poprzez nalot dronem, przy wykorzystaniu ortofotogrametrii oraz skanera laserowego, aby otrzymać trójwymiarową chmurę punktów. Przeprowadzono też inwazyjne i nieinwazyjne badania materiałowe oraz obliczenia konstrukcyjne. Analizy dostarczyły wiedzy na temat stanu zachowania kościoła i pomogły podjąć odpowiednią decyzję w zakresie działań budowlanych i konserwatorskich. Artykuł zawiera również propozycję metodologii wzmacniania i monitorowania stanu budynków zabytkowych tego typu.
This paper analyzes the specifics of urban development in Ukraine in terms of existential growth of demographic processes and urbanization, identifies the impact of external and internal factors on the fixation of urban boundaries, functional and planning elements of the city that ensure the stability of urban systems. The important role of management processes has been noted. It is stressed that around the turn of the twentyfirst century, the role of legislation as a guarantor of balanced relations between citizens, individuals and society has increased. The problems of revitalization of non-operating industrial enterprises in the conditions of acute deficit of urban areas for development have been analyzed. On the example of urban development of Ukraine in the era of historicism-eclecticism and Secession as the main historical buildings that have survived to this day, its urban planning with the definition of problems and the need for a systematic approach to its preservation has been analyzed. Design proposals for the revitalization of industrial areas have been presented.
PL
W artykule przeanalizowano specyfikę rozwoju urbanistycznego na Ukrainie pod względem egzystencjalnego wzrostu procesów demograficznych i urbanizacji, a także zidentyfikowano wpływ zewnętrznych i wewnętrznych czynników na ustalenie granic urbanistycznych, funkcjonalnych i planistycznych elementów miasta, które zapewniają stabilność systemom miejskim. Wskazano na ważną rolę procesów zarządzania. Podkreślono, że na przełomie XX i XXI wieku powierzono legislacji rolę gwaranta rozwoju zrównoważonych stosunków pomiędzy obywatelami, jednostkami i społeczeństwem. Zanalizowano problemy rewitalizacji nieczynnych przedsiębiorstw przemysłowych w warunkach ostrego deficytu obszarów inwestycyjnych w miastach. Na przykładzie rozwoju urbanistycznego Ukrainy w dobie historyzmu, eklektyzmu i secesji, w których były utrzymane główne zabytki zachowane do dziś, wraz z planowaniem miejskim i zdefiniowaniem problemów zanalizowano potrzeby systematycznego podejścia do ich ochrony. Przedstawiono również koncepcje rewitalizacji obszarów przemysłowych.
Artykuł dotyczy problematyki ochrony i rewaloryzacji miasta zabytkowego, jakim jest Wolbrom, położony w województwie małopolskim, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, nad rzeką Pokrzywianką. Miasto, lokowane w okresie średniowiecza, do naszych czasów zachowało zdefiniowany, ortogonalny układ urbanistyczny, rozmierzony na bazie modelu 9-polowego, a także inne cenne zabytki. Winno zatem być chronione na mocy Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, aby jego dziedzictwo kulturowe nie uległo unicestwieniu i było prawidłowo rewaloryzowane.
EN
This article addresses the issues of protecting and restoring the historic town of Wolbrom, located in the Lesser Poland Voivodeship, on the Cracow-Częstochowa Upland, on the Pokrzywianka River. The town, founded during the Middle Ages, has preserved its defined, orthogonal urban layout, laid out on the nine-square model, as well as other valuable historic monuments until today. Therefore, according to the Monument Protection Act, it should be protected so that its cultural heritage is properly restored instead of becoming annihilated.
Artykuł dotyczy miasta Przecław. Autorzy podjęli próbę określenia genezy jego powstania oraz rozwoju urbanistycznego w okresie średniowiecza. Ośrodek położony jest obecnie na terenie województwa podkarpackiego, ale historycznie należał do ziemi sandomierskiej. Dokonano analizy stanu badań oraz archiwalnych materiałów źródłowych, w tym pisanych, kartograficznych i ikonograficznych. Przeprowadzono również badania terenowe oraz analizę współczesnych podkładów sytuacyjno-wysokościowych. Powyższe badania zostały uzupełnione o weryfikację bieżących form ochrony krajobrazu kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznego układu urbanistycznego.
EN
This paper focuses on the town of Przecław. The authors made an attempt to determine the genesis of its founding and urban development during the Middle Ages. The town is currently located in the Subcarpathian Voivodeship, while historically belonging to the land of Sandomierz. The authors performed an analysis of the state of research and archival source materials, including written, cartographic and iconographic studies. They also conducted field studies and an analysis of contemporary survey maps. These studies were supplemented with a verification of applicable forms of cultural landscape protection while placing a particular focus on medieval urban layouts.
Artykuł dotyczy zabytkowego miasta Gorlice, lokowanego w połowie XIV wieku. Autor omówił etapy rozwoju przestrzennego ośrodka w kontekście aktualnych problemów jego ochrony konserwatorskiej. Gorlice położone są obecnie na terenie województwa małopolskiego, a w przeszłości były ważnym ośrodkiem ziemi bieckiej. Dokonano analizy stanu badań oraz archiwalnych materiałów źródłowych, w tym pisanych, kartograficznych i ikonograficznych. Przeprowadzono badania terenowe oraz analizę bieżących form ochrony krajobrazu kulturowego miasta. W podsumowaniu zaakcentowano pilną potrzebę objęcia ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru układu urbanistycznego Gorlic, który według autora zachował duże wartości zabytkowe i jest jednym z najważniejszych elementów krajobrazu kulturowego miasta.
EN
The paper discusses the historic town of Gorlice. The author describes the stages of spatial development of the town in the context of current issues of its conservation. Gorlice is currently situated within the Lesser Poland Voivodeship, and was an important town of the Biecz region in the past. An analysis of the state of research has been carried out and of archive source materials, including the written, cartographic and iconographic records. Field research and an analysis of current forms of protection of the cultural landscape of the town have also been carried out. In the conclusion, the need to put Gorlice under conservation protection was emphasized, by means of inscribing in the heritage register the urban layout of the town which, accord-ing to the author, has retained its considerable historic value and is one of the most important elements of the cultural landscape of the town.
8
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
This article discusses the history of the spatial development of the town of Jordanów, as well as the cultural heritage sites located inside the territory of this urban centre. Jordanów, currently located within the administrative area of the Lesser Poland Voivodship, in the district of Sucha, was founded as a private town in 1564 and issued a charter by the Krakow Voivod Spytek Jordan of Zakliczyn. The urban centre is an example of a town which was founded in cruda radice–i.e. on previously undepeveloped land–during the early modern period but whose model bears a similarity to traditional urban forms used in previous centuries.
PL
Niniejszy artykuł dotyczy problematyki historii rozwoju przestrzennego miasta Jordanów oraz zabytków dziedzictwa kulturowego zlokalizowanych na terenie tego ośrodka. Jordanów, położony obecnie w granicach województwa małopolskiego, w powiecie suskim, został założony jako miasto prywatne w 1564 roku z fundacji wojewody krakowskiego Spytka Jordana z Zakliczyna. Ośrodek jest przykładem miasta, które lokowano na surowym korzeniu w okresie nowożytnym, ale jego rozplanowanie nawiązuje do tradycyjnych form urbanistycznych stosowanych w wiekach wcześniejszych.Niniejszy artykuł dotyczy problematyki historii rozwoju przestrzennego miasta Jordanów oraz zabytków dziedzictwa kulturowego zlokalizowanych na terenie tego ośrodka. Jordanów, położony obecnie w granicach województwa małopolskiego, w powiecie suskim, został założony jako miasto prywatne w 1564 roku z fundacji wojewody krakowskiego Spytka Jordana z Zakliczyna. Ośrodek jest przykładem miasta, które lokowano na surowym korzeniu w okresie nowożytnym, ale jego rozplanowanie nawiązuje do tradycyjnych form urbanistycznych stosowanych w wiekach wcześniejszych.
9
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Nowadays the protection of historic urban layouts poses one of the greatest challenges in the field of cultural heritage protection. Even if this protection functions properly in large historic cities, it is sadly insufficient in smaller towns. The testimony to the latter claim is seen in deteriorating centres of small historic towns. Such degradation is a consequence of e.g. inappropriate investments disturbing their historic urban composition, which, in turn, demonstrates insufficient conservation protection. This article presents an analysis of selected medieval towns from Lesser Poland, with attention to both the state of preservation of their historic urban structure and the current form of its protection. Two towns (Nowy Targ, Skawina) are discussed in more detail.
PL
Obecnie jednym z największych wyzwań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego jest ochrona układów urbanistycznych. O ile ochrona ta funkcjonuje prawidłowo na terenie dużych miast, o tyle na terenie mniejszych ośrodków jest ona niewystarczająca. Dowodem na słuszność takiego twierdzenia jest degradacja centrów małych miast zabytkowych. Degradacja ta związana jest m.in. z niewłaściwymi działaniami inwestycyjnymi, które powodują zaburzenie ich historycznej kompozycji urbanistycznej. To z kolei wskazuje na niewystarczającą ochronę konserwatorską. W niniejszym artykule przeanalizowano, zarówno pod kątem stanu zachowania historycznej struktury urbanistycznej, jak i bieżącej formy jej ochrony wybrane miasta zabytkowe Małopolski. Dwa z nich (Nowy Targ, Skawina) zostaną omówione w pracy szerzej.
10
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W pracy przedstawiono koncepcję rewaloryzacji małego zabytkowego miasta Żelechów. Koncepcja obejmuje renowację centrum miasta: (odbudowę) Ratusza, rewaloryzacji i modernizacji dwóch pierzei Rynku i przekształcenia dwóch pozostałych. Ponadto autorzy proponują zmodernizować płytę Rynku i wprowadzić jednolitą kompozycyjnie zieleń.
EN
The paper presents a conception of renovating a small historic town of Żelechów. The conception involves the renovation of the town centre: (reconstruction of) the town hall, renovation and modernisation of two frontages of the market square and transformation of the remaining two. Furthermore, the authors propose to modernise the market square's surface and to introduce harmoniously composed green areas.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.