This paper presents the cultural heritage of the former town of Czarny Dunajec in the context of protecting urban design and architectural monuments. Czarny Dunajec is located in Nowy Targ Powiat, in Lesser Poland Voivodeship. At present, is the seat of a rural municipality. In the past it used to be one of the most important townships in the Podhale region, and owed its significance to its favorable location along supralocal and local trade routes. This paper discusses the history of Czarny Dunajec, its urban layout and historical buildings. It traces the development of the town’s spatial development based on historical documents and cartographic materials, including royal inspection reports and nineteenth-century Austro Hungarian military survey maps by Friedrich von Mieg, outlining events that may have impacted it the most. Attention was drawn to the need for the statutory protection of the town’s most valuable monuments, which include its urban layout, a synagogue, and selected traditional houses which have still survived in the village, albeit mostly vestigially.
PL
Artykuł dotyczy dziedzictwa kulturowego dawnego miasta Czarny Dunajec w kontekście ochrony zabytków urbanistyki i architektury. Miejscowość położona jest w powiecie nowotarskim województwa małopolskiego. Obecnie jest wsią i siedzibą gminy. W przeszłości odgrywała dużą rolę jako jeden z ważniejszych ośrodków Podhala, na co wpływ miało m.in. jej położenie na ponadlokalnych i lokalnych traktach handlowych. W tekście omówiono dzieje Czarnego Dunajca, jego układ urbanistyczny oraz historyczną zabudowę. Na podstawie historycznych dokumentów i materiałów kartograficznych, w tym inwentarzy królewskich i XIX-wiecznych austro-węgierskich map wojskich autorstwa Friedricha von Miega, prześledzono rozwój przestrzenny miasta, nakreślając wydarzenia, które wywarły na niego największy wpływ. Zwrócono uwagę na potrzebę ochrony ustawowej najcenniejszych zabytków, w tym układu urbanistycznego, synagogi oraz wybranych, reliktowo zachowanych tradycyjnych domów mieszalnych.
W pracy przedstawiono prognozę zmian korytotwórczych w korycie rzeki uregulowanej za pomocą bystrza o zwiększonej szorstkości. Obszar badań znajdował się na rzece Czarny Dunajec i obejmował swoim zasięgiem 100-metrowy odcinek koryta powyżej bystrza o zwiększonej szorstkości i 65 m poniżej. Na podstawie pomiarów terenowych, modelowania numerycznego oraz z użyciem wykresu Hjulströma określono miejsca, w których występuje erozja koryta, transport lub sedymentacja rumowiska. Modelowanie numeryczne przeprowadzono dla przepływu wezbraniowego Qwez = 16,9 m3·s–1, zaobserwowanego w rzece 5 sierpnia 2013 roku, oraz dla przepływów prawdopodobnych: Q50% = 59 m3·s–1, Q25% = 99 m3·s–1, Q10% = 165 m3·s–1 i Q1% = 321 m3·s–1. Podjęto także próbę wyznaczenia dla badanego odcinka rzeki wartości przepływu korytotwórczego.
EN
Along the paper, we presented an analysis of changes of cross-sections morphology within the regulated reach of a mountain river. The river engineering works there were done by building cable block ramp. The studied reach was located in the Czarny Dunajec river. Analyzed reach of the river consisted of 100-m long segment upstream of the existing block ramp and 65 m downstream of it. The analysis was done based on field measurements, numerical modeling with HEC-RAS and Hjulström’s graph. Numerical modeling was conducted for observed flood Qfl ood = 16.9 m3·s–1 on 5 August 2013, and for the t-years floods: Q50% = 59 m3·s–1, Q25% = 99 m3·s–1, Q10% = 165 m3·s–1 and Q1% = 321 m3·s–1. For the analyzed reach an attempt was done to determinate dominant discharge.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.