Artykuł podejmuje problematykę braku ciągłości w architekturze regionalnej w Górach Świętokrzyskich i na Kielecczyźnie. Analiza wybranych historycznych budynków na świecie, w Europie, w Polsce i w Górach Świętokrzyskich oraz przykładów z współczesnej architektury regionalnej pozwala okreś- lić szereg ponadczasowych cech kształtujących architekturę regionalną. Jako podsumowanie autor przedstawia projekt domu w Masłowie, zrealizowany z uwzględnieniem wyżej wymienionych cech.
EN
The author analyses regional architecture all over the world, in Europe, in Poland and in the Świętokrzyskie Mountains Region in order to detect and describe features that have a strong impact on regional architecture. Finding such features enables to characterize different aspects of contemporary regional architecture. As a summary, the author presents the project of a contemporary regional house in Masłów in Świętokrzyskie Mountains that makes reference to these aspects.
Województwo świętokrzyskie jest w kraju znaczącym obszarem pod względem wielkości zasobów i wydobycia surowców skalnych. To wiodący region w zakresie wydobycia wapieni i margli, gipsów i anhydrytów oraz surowców ilastych. Znaczne zasoby stanowią również kamienie łamane i bloczne. Stan i perspektywy wydobycia surowców skalnych w poszczególnych powiatach województwa są zróżnicowane. Istotną rolę odgrywają powiaty: kielecki, opatowski, jędrzejowski, staszowski i włoszczowski. Istniejący stan zasobów surowców skalnych uwarunkowany jest budową geologiczną województwa, w szczególności Gór Świętokrzyskich, w obrębie których rozwinęło się tzw. Białe Zagłębie.
EN
The article describes rock mining industry in Świętokrzystakie Province basing on state of minerals deposits in 2018. The Świętokrzystakie Province is a significant area in the country in terms of the volume of resources and extraction of rock raw materials. It is a leanding region in Poland with well-developed mining limestones and marl, gypsum and anhydrite as well as clays and crushed Stones. The following countries play an important role in mining: Kielce, Opatów, Jędrzejów, Staszów and Włoszczowa. The existing state of mineral deposits is determined by the geological structure of the province, in particular the Świętokrzyskie Mountaing where the so-called „White Stones Field” is located.
The objective of this paper is a review of data on reconstruction of the Pleistocene palaeogeography (environment) and stratigraphy based on studies of karst sites in the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains. Although the number of known Pleistocene karst sites in this region is small, the investigations of them have played a crucial role in a research of the Pleistocene. The study of the Kozi Grzbiet site provided the first evidences for new climatostratigraphy and classification of glaciations in Poland. The explanation of genesis of cryogenic calcite crystals discovered in Chelosiowa Jama-Jaskinia Jaworznicka cave system started a new direction of palaeoenvironmental reconstructions of the last glacial period. Kadzielnia palaeontological site was one of the first Early Pleistocene fossil assemblages in karst studied in Poland, whereas Raj cave provided abundant palaeontological and archaeological material from the Last Glacial. Other sites are of less scientific importance, however some of them can be used in education and popularisation of geosciences. Small number of already studied sites does not exclude discoveries of next sites of high scientific importance.
The first part of the paper is devoted to the regulations concerning rural construction in the Valley of Kamienna River from the beginning of the 19th century till the end of the First World War. In this period, the regulations that were probably of the greatest importance were issued by the Governmental Commission of Revenue and Treasury of the Sandomierskie Province, which were binding for the villages of government estate. Research into the forms and technical solutions in the constructions from the second half of the nineteenth century, supported by archival documents prove that some aspects of these provisions were closely observed, while implementing others faced considerable difficulties. Unambiguous determination of the extent to which these regulations affected the development of the rural construction of the region is not possible due to the small number of preserved objects from the period preceding their introduction. Certainly, the existence of objects meeting the requirements of these regulations can be confirmed from the moment they became binding.
W pracy przedstawiono główne ograniczenia środowiskowe zagospodarowania i rozwoju eksploatacji złóż skał blocznych w Górach Świętokrzyskich i Sudetach. Szczegółowej charakterystyce poddano udokumentowaną bazę zasobową skał przydatnych do produkcji materiałów kamiennych, w podziale na złoża zagospodarowane i niezagospodarowane. Na podstawie obowiązujących przepisów prawa ustalono rodzaj obszarów chronionych istniejących na analizowanym obszarze oraz oceniono możliwość wystąpienia potencjalnych konfliktów środowiskowych. Analizie poddano łącznie 260 złóż zróżnicowanych litologicznie odmian kamieni blocznych (granity, piaskowce, skaty węglanowe, sjenity). Ustalono, iż ok. 60% udokumentowanych zasobów złóż świętokrzyskich i ok. 40% zasobów złóż sudeckich położonych jest na obszarach chronionych. Obszerna lista form ochrony przyrody o różnym stopniu restrykcyjności warunkuje rozwój działalności górniczej w obydwu rejonach, uszczuplając wielkość możliwych do wykorzystania zasobów.
EN
The paper presents the major environmental constraints of expansion of dimension stone development and exploitation in the Sudetes and the Świętokrzyskie Mountains. Detailed characteristics of the resource base of the rocks suitable for the dimension stone production, including developed and undeveloped resources, has been given. According to existing regulations, the kind of protected areas occurring in each of the regions has been determined and the potential environmental conflicts has been identified. The total of 260 deposits of lithologically diversified dimension stone (granite, sandstone, carbonate rocks, syenite) has been analysed. It was found that approximately 60% resources of deposits in the Świętokrzyskie Mountains and approximately 40% of the deposits in the Sudetes has been located in the protected areas. The wide list of different categories of protected areas with varying restrictiveness determine the development of mining activity in both regions.
Historic monastery of Holy Cross located on the top of Mt Łysa Góra (Bald Mountain) (595 m a.s.l.), which is one of the highest hills of Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, is to be considered cultural and historical centre of the Świętokrzyskie region. Despite of eventful, almost a thousand-year, history, numerous destructions and redevelopments, the monastery, which up to the middle of 17th century was the biggest Polish religious sanctuary, is nowadays visited by hundreds of thousands of people annually. Through the ages, multiple types of natural building stones were used for the purpose of wall construction as well as for decoration of interiors of the monastery. In comparison with other architectural objects of the region, the monastery of Holy Cross is characterized with big diversity. Bearing in mind persistency and beauty of the structure, multiple types of natural building stones were brought to the top of Bald Mountain and can still be admired while visiting the abbey. Rocks, which represent almost entire lithostratigraphic sequence, from the Cambrian to the Neogene, can be found here. Majority of them comes from the area of Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains and its vicinity, however some details were made of precious raw materials imported from Scandinavia, Belgium, England and Italy, which were very rare in this part of Poland. Nowadays, viewing stone decoration of Holy Cross sanctuary, not only enables to admire work of art, but also gives the possibility to get acknowledged with richness and diversity of rocks as well as multiple interesting geological structures, which they include.
The presented paper reports data from malacological and pedological studies carried out at sites representing diverse biotopes (beech wood, coniferous forest, and meadow) located 2 km away from the Dyckerhoff Cement Plant in Sitkówka-Nowiny in 1992 and in 2008–2009. The studies aimed to determine physicochemical properties of soils exposed to cement and limestone dust emission and to identify composition of snail communities inhabiting three different biotopes in relation to physicochemical properties of soils, and to grasp the dynamics of the alkalization-dependent changes in physicochemical properties of soils and their impact on the composition and ecological structure of malacofauna.
PL
Prezentowana praca przedstawia wyniki wieloletnich badań malakologicznych i gleboznawczych, które zostały przeprowadzone w zróżnicowanych biotopach (las, bór, łąka) znajdujących się do 2 km od emitora pyłów, Cementowni Dyckerhoff Sitkówka-Nowiny w latach: 1992–1993 oraz 2008–2009. Celem pracy było przedstawienie zmian właściwości fizyczno-chemicznych gleb, przekształconych pod wpływem alkalizacji, które zadecydowały o składzie gatunkowym malakofauny bytującej w 3 różnych biotopach.
8
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Scharakteryzowano wykształcenie litologiczne piaskowców jurajskich i kredowych występujących w północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Skały z eksploatowanych złóż zaklasyfikowano do formacji litostratygraficznych i omówiono w kolejności ich znaczenia gospodarczego. Wyróżnione w badanych kamieniołomach odmiany piaskowców zestawiono pod względem barwy, uziarnienia, tekstury, struktury, stopnia zwięzłości a także miąższości ławic. Ponadto podano informacje na temat genezy, miąższości i wykształcenia kompleksów skalnych, w obrębie których złoża zostały udokumentowane. Przedstawiono również główne kierunki użytkowania rozpatrywanych piaskowców oraz podano przykłady ich zastosowania w konkretnych rozwiązaniach architektonicznych.
EN
The paper presents preliminary lithological characteristics of Jurassic and Cretaceous sandstones occurring in North-Western part of the Świętokrzyskie Mountains. Sandstones from operated deposits were assigned to the lithostratigraphic units (formations) and described in detail in order of the economic importance. Colour, texture, structure, hardness and thickness of beds of distinguished in the examined quarries varieties of sandstone were described. The information concerning origin, thickness, and lithology of the rock complexes within which the sandstone deposits occurs was presented. Moreover, the most important directions of sandstones utilising were presented and the examples of the sandstone slabs application in architecture were given.
Opracowanie ma charakter florystyczny. Dotyczy naturalnych zasobów gatunkowych/genowych roślin naczyniowych występujących na trzech wybranych katolickich cmentarzach w mezoregionie Gór Świętokrzyskich: w Starachowicach, Chybicach i w Bielinach. Łącznie zidentyfikowano 476 gatunków wraz z niższymi taksonami. Określono udział liczbowy taksonów synantropijnych we florze, które kolonizują różne podłoża życiowe na badanych cmentarzach. Zwrócono również uwagę na udział rodzimych gatunków ekspansywnych – apofitów oraz inwazyjnych – obcego pochodzenia antropofitów. Gatunki synantropijne stwierdzone na badanych cmentarzach należą głównie do roślin ruderalnych z klas: Artemisietea vulgaris, Molinio-Arrhenatheretea i rzędu Plantaginetalia majoris, Agropyretea intermedio-repentis oraz Chenepodietea. Wydzielono również nieliczną grupę gatunków objętych ścisłą i częściową ochroną prawną w Polsce, które rosną na badanych cmentarzach na siedliskach zastępczych, typu ex situ.
EN
The study focuses mainly on the flora and concerns the natural resources of species/genetic vascular plants occurring in the three selected Catholic cemeteries in mezoregion of Świetokrzyskie Mountains namely in Starachowice, Chybice and Bieliny. 476 species including lower taxa were identified in total within the sites. The number of synanthropic taxa in the flora, which colonize the different life substrates in the examined graveyards was determined. The attention was also paid to the participation of expansive native species – apophites and invasive (of a foreign origin) species – anthropophites. The synanthropic species found in the studied cemeteries are mainly ruderal plants of Class: Artemisietea vulgaris, Molino-Arrhenatheretea and row Plantaginetalia Majoris, Agropyretea intermedio-repentis and Chenepodietea. Also a small group of species under the strict and partial low protection in Poland, which grow on the habitats (an ex situ) was determined.
Celem artykułu jest przedstawienie wpływu rozwijającej się infrastruktury i elementów kształtujących charakter zainwestowania infrastrukturalnego na przekształcenia krajobrazu regionu Gór Świętokrzyskich. Zmiany w krajobrazie są uwarunkowane czynnikami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczym. W grupie elementów pozaprzyrodniczych podstawową rolę odgrywają czynniki demograficzne i ekonomiczne, które determinują charakter działań prowadzonych w zakresie rolnictwa, leśnictwa, inwestycji infrastrukturalnych. Krajobraz regionu odznacza się dużą różnorodnością form, obszarów upraw i osadnictwa. Bardzo istotnym czynnikiem podnoszącym jego wartość jest zróżnicowana rzeźba terenu. Spośród elementów kształtujących charakter zainwestowania infrastrukturalnego i jego wpływ na krajobraz najważniejszą rolę odgrywają: przemieszczenia ludności, rolnictwo, koncentracja przemysłu oraz rozwój turystyki.
EN
The article aims at indicating the influence of developing infrastructure and all elements developing the nature of infrastructural investing on changes in the landscape of the Świętokrzyskie Mountains region. The changes in the landscape are determined by natural and non-natural factors. Demographical and economic factors are two examples of non-natural elements that determine the character of activities being conducted in agriculture, forestry and infrastructural investments. The landscape of the region is characterized by a wide variety of forms, areas of cultivation and colonization. A varied topography is perceived as an essential factor increasing the value of the region. Migrations of people, agriculture, industry concentration and tourism development are considered the most important among elements developing the nature of infrastructural investing and their influence on the landscape.
Badanie malakofauny i roślinności kamieniołomów węglanowych w regionie świętokrzyskim przeprowadzono w latach 1990-2005. W artykule wyróżniono hałdy i wyrobiska wskazując na różnice warunków ekologicznych na zwałach i w wyrobiskach. Wykazano duży udział gatunków południowych. Kamieniołomy surowców węglanowych stanowią drogę migracji roślin i ślimaków. Interesującym przykładem wyjątkowych walorów przyrodnicznych historycznych terenów pogórniczych jest wzgórze Karczówka w Kielcach - teren eksploatacji galeny w utworach węglanowych. Tereny przekształcone górniczo są miejscem występowania rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i ślimaków. Malakofauna przestrzeni pogórniczej stanowi obraz przeobrażeń zachodzących w środowisku przyrodniczym regionu.
EN
Studies of malacofauna and vegetation in quarries of carbonate rocks in the Swiętokrzyskie region were carried out in the period between 1999-2005. The investigations were conducted on waste heaps and workings, and demonstrated the differences in ecological conditions between heaps and workings. Snail studies were performed using the quantitative method. The study revealed the presence of 57 snail species which constitutes 58% of all snail species occurring in the Świętokrzyskie Mountains. The most abundant snail communities were observed in the "Zygmuntówka" quarry, in "Miedzianka" and "Wietrznia" quarries, and in the area of the historical galena mine on Karczówka in Kielce. Terrains changed by mining are habitats of rare and endangered plant and snail species. The following snail species should be mentioned: Cecilioides acicula, Clausilia bidentata, Acantinula aculeate, Trichi lubomirski, Helix pomatia and Helix lutescens. Nine southern species were identified. Malacofauna of post-mining areas is a manifestation of transformations progressing in natural environment of our region.
14
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Pseudomorphs after sulphate minerals, together with accompanying phenomena, are the only evidence of evaporites in the Muschelkalk of the Holy Cross Mts. They appear as geodes or full-filled nodules built of coarse-crystalline calcite, and their after-evaporite origin have been interpreted on the ground of lithological, petrographical and geochemical characteristics. Evaporitic conditions of sedimentation are indicated mainly by remnants of sulphate minerals occurring commonly in the geodes, and by remnants of dolomite in the host rocks. Dissolution of sulphates, evidenced by collapse breccias, pseudomorphs, and pervasive calcitization of the geodes-bearing horizons, took place in consequence of fresh water influx, which is suggested by elemental and isotopic data.
15
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W pracy podjęto próbę wyznaczenia parametrów hydrogeologicznych węglanowych skał dewońskich w Górach Świętokrzyskich. Jest to niezbędny etap na drodze do rozpoznania warunków krążenia wód podziemnych. Rozpoznanie pola hydrodynamicznego pozwoli zaś na oszacowanie zasobów wód poziomu dewońskiego, co ma olbrzymie znaczenie dla gospodarki wodnej regionu w znacznym stopniu uzależnionej od ujęć eksploatujących wody podziemne tego piętra. Parametry hydrauliczne ośrodka skalnego (współczynnik filtracji) oszacowano poprzez zebranie i powtórne zinterpretowanie dużego, regionalnego zbioru wyników próbnych pompowań ujęć studziennych. Dla 202 studni policzono współczynnik filtracji wzorem Girińskiego-Babuszkina. Uzyskane wyniki charakteryzują się bardzo dużym stopniem zróżnicowania. Wykazano brak pionowej strefowości parametrów hydrogeologicznych w dewońskich skałach węglanowych regionu świętokrzyskiego.
EN
In this paper an attempt at demarcating the hydrogeological parameters of the Devonian carbonate formations in the Świętokrzyskie Mountains (Holy Cross Mts.) in the south of Poland was undertaken. This is a vital step on the road to identifying the circulation conditions of groundwaters. The identification of the hydrodynamic field in turn allows an estimation of the water resources of the Devonian aquifer, which is of great importance to the water management of the region. This region has become increasingly dependent on wells exploiting the groundwaters of the Devonian aquifer. The hydraulic parameters of the rock environment (coefficient of permeability) were estimated by the collection of and reinterpretation of large regional test pumping results for the wells. For 202 wells the coefficient of permeability was obtained using the Girinskiego-Babuszkina equation. The obtained results are characterised by a high degree of variation. It's been shown that there is no vertical zonality of the hydrogeological parameters in the Devonian carbonate formations of the Świętokrzyskie Mts. region.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.