Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Znaczenie map geomorfologicznych dla nauki i praktyki

Zwoliński Zbigniew, Mazurek Małgorzata, Migoń Piotr, Rączkowska Zofia, Wysota Wojciech

Landform Analysis

|

2025

|

Vol. 44

3--41

PL

Mapy geomorfologiczne odgrywają kluczową rolę w badaniach nad ukształtowaniem powierzchni Ziemi, procesami geomorfologicznymi i ich zmiennością w modelowaniu tej powierzchni. Są syntezą informacji o rzeźbie terenu, uwzględniając hipsometrię, budowę geologiczną i stosunki hydrograficzne. Ich zastosowanie obejmuje zarówno aspekty naukowe, jak i praktyczne – od analiz geologicznych po planowanie przestrzenne i ochronę środowiska. Początki kartografii geomorfologicznej w Polsce sięgają początku XX wieku, kiedy to powstały pierwsze szczegółowe mapy form powierzchni terenu. Tradycyjnie opierały się one na szczegółowych badaniach terenowych. Współczesny rozwój technologii, takich jak teledetekcja satelitarna, skanowanie laserowe (LiDAR) i systemy informacji geograficznej (GIS), umożliwia bardziej precyzyjne odwzorowanie i analizę cech geomorfologicznych terenu. Cyfrowe mapy geomorfologiczne są obecnie szeroko stosowane w analizach przestrzennych i modelowaniu procesów geodynamicznych. Mapy geomorfologiczne znajdują zastosowanie w różnych dziedzinach nauki i gospodarki. Są używane w geomorfologii do analiz geomorfometrycznych i paleogeograficznych, w geologii do kartowania struktur tektonicznych, a także w hydrologii do oceny zagrożeń powodziowych. W ochronie środowiska pomagają identyfikować obszary podatne na erozję, a w urbanistyce i planowaniu przestrzennym umożliwiają wybór odpowiednich lokalizacji dla inwestycji budowlanych. Są również cennym narzędziem w archeologii, pomagając w lokalizacji dawnego osadnictwa i rekonstrukcji działalności gospodarczej człowieka. Jednym z istotnych zastosowań map geomorfologicznych jest ocena geozagrożeń. Pozwalają one identyfikować obszary narażone na osuwiska, lawiny, powodzie i inne ekstremalne zjawiska. Dzięki temu stanowią podstawę do podejmowania działań prewencyjnych i zarządzania ryzykiem. W ostatnich latach rośnie również zainteresowanie mapami geomorfologicznymi w geoturystyce, gdzie są wykorzystywane do promocji dziedzictwa geologicznego i tworzenia tras turystycznych. Nowoczesne mapy geomorfologiczne, zwłaszcza w wersji cyfrowej, posiadają wiele zalet. Pozwalają na precyzyjne odwzorowanie terenu, analizę w różnych skalach, integrację z innymi danymi geoprzestrzennymi i ich szybką aktualizację. Dzięki technologii GIS można na ich podstawie przeprowadzać zaawansowane analizy przestrzenne, rekonstrukcje paleogeograficzne, modelować zmiany krajobrazu i przewidywać skutki współcześnie aktywnych procesów geomorfologicznych. Analiza literatury geomorfologicznej z bazy Web of Science wskazuje na rosnące zainteresowanie tematyką kartografii geomorfologicznej, szczególnie w kontekście zmian klimatu i zagrożeń naturalnych. Liczba publikacji dotyczących cyfrowych map geomorfologicznych oraz ich zastosowania w ocenie ryzyka geozagrożeń i planowaniu przestrzennym systematycznie wzrasta. Wśród najczęściej cytowanych prac dominują artykuły poświęcone wykorzystaniu metod GIS i teledetekcji w geomorfologii, co podkreśla znaczenie nowoczesnych technologii w tej dziedzinie. Zidentyfikowane trendy wskazują, że przyszły rozwój badań będzie koncentrował się na integracji danych wieloźródłowych oraz wykorzystaniu sztucznej inteligencji w analizie geomorfologicznej. Mapy geomorfologiczne są nie tylko istotnym narzędziem badawczym, ale także mają szerokie zastosowanie praktyczne. Ich rozwój i rosnąca dostępność cyfrowa sprawiają, że są coraz częściej użyteczne w wielu dziedzinach – od nauki po gospodarkę i ochronę środowiska.

EN

Geomorphological maps play a crucial role in studying the Earth’s surface features, geomorphological processes, and their variability in surface modelling. They synthesize information about landforms, incorporating hypsometry, geological structure, and hydrographic conditions. Their applications cover both scientific and practical domains, ranging from geomorphological analyses to spatial planning and environmental protection. The beginnings of geomorphological cartography in Poland date back to the early 20th century when the first detailed maps of landforms were created. Traditionally, these maps were based on detailed field studies. The contemporary development of technologies such as satellite remote sensing, laser scanning (LiDAR), and Geographic Information Systems (GIS) enables more precise representation and analysis of geomorphological features. Digital geomorphological maps are now widely used in spatial analyses and geodynamic process modelling. Geomorphological maps are applied in various scientific disciplines and economic sectors. In geomorphology, they are used for geomorphometric and paleogeographic analyses, in geology for mapping tectonic structures, and in hydrology for assessing flood risks. In environmental protection, they help identify areas prone to erosion, while in urban planning and spatial development, they assist in selecting suitable locations for construction investments. They are also a valuable tool in archaeology, aiding in the identification of ancient settlements and reconstructing human economic activities. One of the crucial applications of geomorphological maps is the assessment of geohazards. They allow the identification of areas at risk of landslides, avalanches, floods, and other extreme events. Consequently, they serve as a foundation for implementing preventive measures and risk management strategies. In recent years, there has been growing interest in geomorphological maps for geotourism, where they are used to promote geoheritage and design tourist routes. Present-day geomorphological maps, particularly in digital form, offer numerous advantages. They allow for precise terrain representation, multi-scale analysis, integration with other geospatial data, and fast updates. Thanks to GIS technology, they facilitate advanced spatial analyses, paleogeographic reconstructions, landscape change modelling, and predictions of the effects of active geomorphological processes. An analysis of geomorphological literature from the Web of Science database indicates increasing interest in geomorphological cartography, particularly in the context of climate change and natural hazards. The number of publications on digital geomorphological maps and their applications in geohazard risk assessment and spatial planning is steadily increasing. The most frequently cited studies focus on the use of GIS and remote sensing methods in geomorphology, highlighting the significance of modern technologies in this field. Identified trends suggest that future research will focus on integrating multi-source data and utilizing artificial intelligence in geomorphological analysis. Geomorphological maps are not only essential research tools but also have broad practical applications. Their development and increasing digital availability make them ever more useful across various fields—from scientific research to economic planning and environmental management.

2

Triggers of present-day rockfalls in the zone of sporadic permafrost in non-glaciated mountain region: the case study of Turnia Kurczaba (the Tatra Mts., Poland)

Kajdas Joanna, Gądek Bogdan, Rączkowska Zofia, Cebulski Jarosław

Geology, Geophysics and Environment

|

2024

|

Vol. 50, no. 1

23--38

EN

In recent decades there has been growing evidence of the impact of ongoing climate warming on the frequency of rockfalls. However, these are not adequately documented, especially in non-glaciated, high mountain regions of middle latitude. This study comprehensively documents the Turnia Kurczaba rockfall, one of the most significant rockfalls recorded in recent decades in the Tatra Mountains. The precise projections of the volumes and distribution of rock losses and deposits, the determination of the trajectories, modes and speeds of movement of rock material, as well as information on the geological, morphological, and meteorological conditions behind the Turnia Kurczaba rockfall form a unique dataset. The data documents a spectacular episode in the contemporary development of a complex slope system in the Tatras in an all-encompassing way and can be used to validate and calibrate existing models and improve numerical simulations of other rockfalls, both for hazard and risk assessment and slope evolution studies. Moreover, in the context of archival data, they demonstrate that in the Tatra sporadic permafrost zone, only relatively small rockfalls have been recorded in recent decades. Their cause was not the degradation of permafrost but freeze-thaw processes with the co-participation of rainwater and meltwater. The largest of these occur within densely fractured cataclysites, mylonites, and fault breccias. The impact of rockfalls on the morphodynamics of talus slopes is uneven in the storied arranged rock-talus slope systems. Even colluviums belonging to the same slope system can differ in their development rate and regime, and different thermal and wetness drivers can control their evolution.

3

Rzeźba strukturalna obszaru Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Łajczak Adam, Urban Jan, Rączkowska Zofia, Wałach Grzegorz

Przegląd Geologiczny

|

2020

|

vol. 68, nr 2

102--111

EN

The area of the Świętokrzyski National Park is one of the most evident examples of structural morphology in Poland. Its relief is clearly determined by bedrock lithology: the hill ranges are composed of hard quartzitic sandstones of the upper Cambrian (Łysogóry Range) and the Lower Devonian (Klonowskie Range), while the depressions, usually vast and flat-bottomed, are distributed on outcrops of soft, easily weathered and eroded Ordovician and Silurian shales, greywackes and sandstones. The parallel pattern of hill ranges and depressions, as well as a mesh-grid pattern of river valley systems and the antecedent character of river gaps, reflects fold tectonics modified by transverse faults. Such a morphology developed during the Paleogene and Neogene under hot and then warm, gradually cooling climatic conditions. In the Pleistocene, principally under the periglacial conditions, block fields (symbols of the Świętokrzyski NP) and crags (crests, table-like forms, cupolas and spurs) were formed. The shape and spatial position of most crags are related to geological structures.

4

Effect of snow patches on vegetation in the high-mountain nival gullies (Tatra Mts. Poland)

Kozłowska Anna, Rączkowska Zofia

Polish Journal of Ecology

|

2006

|

Vol. 54, nr 1

69-90

EN

The purposes of the present paper are: a) to characterise the spatial pattern of vegetation in the high mountain nival gullies, b) to assess the factors determining the differentiation of vegetation in the gullies with particular consideration of the role of snow patches, and c) to present the similarities and the differences of relations between plant species composition and thickness and duration of snow patches existing in the gullies and in their vicinities.The studies have been carried out in the Polish part of Tatra Mountains (19[degrees]45[minutes]36[second] - 20[degrees]08[minutes]00[second] E and 49[degrees]10[minutes]42[second]-49[degrees]20[minutes]05[second] N), in two nival gullies, located above the upper timberline (i. e. 1500 m a.s.l) . The coverage of each plant species was correlated with the thickness of a snow patch on the basis of the sample plots of 0.25 m^2 (n = 889), located along the vertical transects in the gullies. The relations between variables were established based on the Spearman rank correlation analysis. In order to present the general character of relations between the features analysed the PCA method was applied. The differentiation of vegetation reflects the habitat conditions, which result from the terrain topography, morphometry of the relief forms, as well as from the thickness and duration of the snow patch. In the nival niches there are the species which positively or negatively correlate with the snow patch thickness. It is manifested through the decrease in the number of species as the snow thickness increases. Two species, Luzula alpino-pilosa (Chaix) Breistr. and Festuca picta Kit., can be accepted as indicators of the sites with the long persistent snow cover. The negative correlation of the plant species coverage with the snow patch thickness is not so unambiguous, since the role of the snow patch depends upon the duration of its persistence. The study showed the effect of factors featuring the high-mountain vegetation at different spatial scale, i. e. according to altitude, local sites and micro-site factors connected with the place inside the gully with the snow patch.

5

Leszek Starkel (1931–2021)

Rączkowska Zofia

Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica

|

2022/2023

|

Vol. 56/57

139--140