Wrota i drzwi w średniowiecznej architekturze mieszczańskiej na Śląsku

• Autorzy: Legendziewicz A.

Warianty tytułu

EN

Gates and doors in mediaeval burgher architecture in Silesia

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W ostatnich latach badania średniowiecznej architektury mieszczańskiej na Śląsku zaowocowały wieloma opracowaniami. Prezentowały one jednak głównie wyniki badań architektonicznych, w których tematykę dotyczącą wrót i drzwi jedynie sygnalizowano. Z uwagi na brak w dotychczasowej literaturze omówienia tego zagadnienia, konieczne wydaje się zatem przedstawienie obecnego zaawansowania stanu studiów nad gotyckimi drzwiami na obszarze Śląska. Istotne jest również nakreślenie obrazu najważniejszych nurtów artystycznych, mających wpływ na kształtowanie się deko-racyjnych form awersów drzwi.

EN

Recent research on mediaeval burgher architecture in Silesia has resulted in many studies, in which the question of gates and doors has only been indicated. So, it seems essential to touch this subject because studies on joinery carried out hitherto mainly embraced objects from churches and monasteries. Single examples of doors appear when forms of ornaments and door furniture are discussed, especially of the late Gothic period. Decidedly, we find the greatest number of objects in the burgher architecture of France, Germany and Austria. Apart from door hinges in the form of plants (branches, leaves, flowers), also geometric compositions appear (gratings, radial arrangements) readily applied as ornamental elements of gates (for example at and 9 Kanonicza streets in Cracow). One of the most widely used motifs, which came into being around the middle of the 15lh century in Ntirnberg, is door furniture in the form of grating filled with embossed plaques. We find examples of this motif in buildings of Germany, Austria, the Czech Republic and Poland. Apart from these forged elements in mediaeval burgher architecture we also find door leaves decorated with wooden lists or wood-carving motifs - these appear in France at the end of the 14* century. Known examples of this decorative form found in Germany, Austria and north Italy come from the 15lh century. The development of mediaeval burgher architecture in Silesia resulted in changes of door construction. Two groups of wooden door construction have been singled out: spindle door leaves (board-spindle) and board leaves (board-lists and board-sill). Also one kind of metal doors: metal door leaves (rectangular and diamond shaped grating as well as radial door furniture). Early examples of spindle doors, from the ll,h and 12lh centuries were found as a result of archeological excavations of two pre-foundation settlements: in Wrocław and Opole. Door leaves of board and metal construction are found in existing municipal and burgher buildings of Wrocław and Świdnica. They present rich door furniture and leaf ornamentation of the obverse. Among the doors presently preserved in burgher interiors we find no door leaf preserved in situ with forged decorative hinges. The only known example exists in the National Museum in Wrocław and originates from an unknown municipal object from the area of Silesia. The most prevalent form of metal ornaments from representative interiors in Silesia is furniture of a door in the form of diamond grating filled with embossed plaques. We come across examples of such solutions in the interiors of the Wroclaw Town Hall and in tenement-houses of Świdnica and Wrocław. Another form of forged door decoration found in tenement-house vestibules is door furniture radially shaped (for instance, in houses at 30 Rynek (Town Square) and 20 Kiełbaśnicza street, in Wrocław). Apart from forged motifs in representative interiors, doors were decorated with rich wood-carving motifs, for example, the door leaf in the portal of the east wall of the Councillors' Hall in Świdnica. A more modest shaping of the obverse was used in doors leading to interiors of inferior use or domestic accommodations. Furniture in the form of grating was used in this case: rectangular and diamond shaped or only a covering of forged metal sheets. Mediaeval Silesian doors originate mainly in the 15lh century and first half of the 16lh. They represent groups of door furniture and ornaments of the obverse decorating late Gothic municipal or burgher interiors. They also show the kinds of construction of door leaves which appear both in the representative interiors as well as of less importance. These objects are an essential element of mediaeval burgher doors in Europe. The outlined picture of closing devices is important not only in the aspect of development of the construction and ornamentation of the door leaves themselves, but it completes, above all, our view of burgher architecture of the Middle Ages in Silesia.

Słowa kluczowe

PL

wrota w średniowieczu; drzwi w średniowieczu; architektura mieszczańska; Śląsk

EN

gates in mediaeval burgher architecture; doors in mediaeval burgher architecture; bourgeois architecture; Silesia

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2004
• Tom: Nr 1(15)
• Strony: 11--25
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz., ryc.

Twórcy

autor

Legendziewicz A.

• Zakład Konstrukcji i Budownictwa Ogólnego, Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczki i M. Arszyńskiego, t. 2. Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995.
• [2] Bandurska Z., Studium historyczno-architektoniczne Drukarni Baumannów przy ul. Kiełbaśniczej 20 we Wrocławiu, PKZ, Wrocław 1970.
• [3] Borowski F. Genagelte und Füllungstüren des Mittelalters, [w:] Zeitschrift für Bauwesen, 1920, t. 70, s. 649-676, tabl. 1, 2.
• [4] Bukowska-Gedigowa J., Gediga B., Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Ossolineum, Wrocław 1986.
• [5] Bukowski M., Zlat M., Ratusz Wrocławski, Ossolineum, Wrocław 1958.
• [6] Chorowska M., Średniowieczna kamienica mieszczańska we Wrocławiu, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1995.
• [7] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2003.
• [8] Chorowska M., Lasota Cz., Kamienice w Świdnicy do początku XVII wieku, [w:] Dziedzictwo Artystyczne Świdnicy, Wrocław 2003, s. 41-65.
• [9] Chorowska M., Lasota Cz., Małachowicz M., Zabudowa średniowieczna kwartału zachodniego przy Rynku w Świdnicy, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", 1997, T. XLII, z. 2. s. 141-165.
• [10] Czechowicz B., Ze Starego Wrocławie - rysunki Bernharda Mannfelda w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu, [w:] „Roczniki Sztuki Śląskiej”, 1999, T. XVII, s. 177-200.
• [11] Czerner O., Rynek Wrocławski, Ossolineum, Wrocław 1976.
• [12] Czerner O., Rynek Wrocławski, Arkady, Warszawa 1977.
• [13] Czerner R., Lasota Cz., Blok ratuszowy w Świdnicy do połowy XVI wieku, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997.
• [14] Erlande-Brandenburg A., Gothic Art, Abrams, Nowy Jork 1989.
• [15] Gałka W., O architekturze i plastyce dawnego Poznania do końca epoki baroku, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2001.
• [16] Handbuch der Architektur. Die Baustile. Die romanische und die gotische Baukunst von Josef Durm, cz. 2, t. 4, Bergsträsser Verlagsbuchhandlung, Stuttgart 1903.
• [17] Jamka R., Początki głównych miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych. Cz. 2. Przemyśl, Lublin, Sandomierz, Wiślica i Opole, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCIII, Prace Archeologiczne, z. 15, Kraków 1973.
• [18] Karst M., Sondażowe badania architektoniczne budynku mieszkalnego Rynek 23b w Świdnicy, sygn. 17/7, maszynopis, PKZ, Wrocław 1981.
• [19] Karst M., Lasota Cz., Badania kamienic na terenie Starego Miasta we Wrocławiu ‒ Rynek 60, Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, Raport serii: Sprawozdania nr 235, Wrocław 1989.
• [20] Kaše J., Outrata J.J., Helfert Z., Krivoklál, Stredočeské Nakladatelství a Knihkupectví, Praga 1983.
• [21] Kaźmierczyk J., Ku początkom Wrocławia. Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od połowy XI do połowy XIII wieku, cz. 2, Sudety, Wrocław 1993.
• [22] Kondratowicz M., Sondażowe badania architektoniczne kamienicy Rynek 34 w Świdnicy, sygn. 17/4, maszynopis. PKZ. Wrocław 1981.
• [23] Kopydłowski B., Polskie kowalstwo architektoniczne, Arkady, Warszawa 1958.
• [24] Legendziewicz A., Małachowicz M., Drzwi plakietowe na Śląsku, [w:] Monumenta Conservanda sunt, Księga ofiarowana profesorowi Edmundowi Małachowiczowi w 75. rocznicę urodzin, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 2001, s. 97-106.
• [25] Legendziewicz A., Bramy i drzwi w architekturze średniowiecznej na Śląsku, t. 1-2 (maszynopis rozprawy doktorskiej w Bibliotece Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej), Wrocław 2001.
• [26] Legendziewicz A., Drzwi z ornamentem snycerskim w architekturze średniowiecznej na Śląsku, [w:] „Architectus", 2002, nr 1 (11), s. 51-60.
• [27] Nolte-Bürner L., Türen und Tore aus Deulschtand, Österreich und der Schweiz, Verlag von Julius Hoffman, Stuttgart 1921.
• [28] Od Gotiky k Renesanci ‒ výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400-1550, II. Brno, Brno 1999.
• [29] Samek J., Polskie rzemiosło artystyczne. Średniowiecze, WAiF, Warszawa 2000.
• [30] Stein R., Das Bürgerhaus in Schlesien, Verlag E. Wasmuth, Marburg 1966.
• [31] Stuttmann F., Deutsche Schmiedeeisenkunst. Mittelalter. t. I, Delphin, Monachium 1927.
• [32] Sudocka A., Gotyckie i renesansowe drzwi żelazne i obite żelazem. Typologia i systematyka. Wnioski konserwatorskie, maszynopis. PKZ, Kraków 1990.
• [33] Tajchman J., Rozwój średniowiecznej stolarki drzwiowej. Cz. 1. Drzwi deskowe, praca studialna, maszynopis, PKZ, Toruń - Grudziądz 1967.
• [34] Tajchman J., Drewniane drzwi zabytkowe na terenie Polski (Systematyka i problematyka konserwatorska), [w:] „Ochrona Zabytków”, 1991, nr 4, s. 269-277.
• [35] Wiedemann S., Bretschneider T., Prälatenhaus, Rote Stuben 3, Miśnia (Meißen) 2003.
• [36] Viollet-le-Duc E., Dictionnaire Raisonné de L'Architecture Française du XI au XVI siécle, t. 6, Paryż 1863.
• [37] Zetzsche C., Die Kunstformen der schmiedeisernen Beschlaäge, Coleman, Lubeka 1912.