Architektura kolegiów jezuickich we Włoszech i w Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku – poszukiwanie wzorów na wybranych przykładach

• Autorzy: Kantorowicz K.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2017.88

Warianty tytułu

EN

Architecture of Jesuit colleges in Italy and Poland – attempt of comparison

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kiedy w końcu XVI wieku Jezuici rozpoczęli swoją działalność na terenie Rzeczypospolitej tym samym zaczął się proces budowy domów zakonnych Towarzystwa Jezusowego. Samodzielnymi jednostkami organizacyjnymi były fundowane przy wsparciu biskupów i magnatów kolegia, przy których jezuici prowadzili działalność edukacyjną. Architektami pierwszych kolegiów na terenie Rzeczypospolitej byli sprowadzani z Włoch architekci-jezuici. Przenosili oni na grunt Polski włoskie rozwiązania, ale (zgodnie z założeniem akomodacji do miejscowych warunków i potrzeb) dostosowywali owe wzorce tak aby lepiej funkcjonowały w odmiennym otoczeniu. Mimo iż wyraźnie widoczne są podobieństwa, zwłaszcza w ogólnym rozplanowaniu elementów zespołu, w polskich transpozycjach wypracowanych we Włoszech wzorców wyraźne są cechy specyficzne dla tego obszaru. Porównanie rozwiązań architektonicznych i funkcjonalnych kolegiów Polskich i Włoskich pozwala na określenie jak silny był wpływ lokalnych warunków na ugruntowane wzorce. Odmienne warunki klimatyczne zaowocowały odseparowaniem komunikacji od dziedzińców, a także innym sposobem funkcjonowania tychże. Natomiast uboższe sąsiedztwo kolegiów (zwłaszcza w mniejszych miastach) doprowadziło do znacznej redukcji w dekoracyjnym opracowaniu elewacji. Należy jednak pamiętać że jednym z najsilniejszych elementów kształtujących układ funkcjonalny danego zespołu była konieczność dopasowania się do konkretnej, niepowtarzalnej sytuacji: kształtu działki oraz ukształtowania otaczającej tkanki miejskiej poprzez wykorzystanie istniejących osi i połączeń widokowych. Czyni to każdy obiekt niepowtarzalnym i najlepiej ukazuje filozofię działania zakonu jezuitów.

EN

At the end of 16th century, when the Society of Jesus started their activity in Poland, the same they started to build convent houses. Colleges, founded by bishops and aristocrats, were independent units in which Jesuits were running their schools. The first builders of those colleges were Italian Jesuits skilled in architecture. Formed by Italian architecture paradigm, they used solutions they knew. But according to the rule of accommodation to local needs and conditions, they adjusted their designs to local circumstances to assure their proper functioning there. Despite clearly visible similarities, especially in general planning the elements of the complex, in Polish transpositions of Italian models, their specific features are evident. Comparing functional and architectonic solutions applied in colleges in Poland and Italy allows to determine how strong the local influence on basic models was. Different climate conditions resulted in separating communications from the yards and also in other way of using the latter. And also poorer neighbourhood (specially in smaller towns) lead to the simpler and less decorative facades. Last but not least it should be emphasized the necessity to conform to the specific situation: the shape of the plot and the shape of surrounding buildings by using existing scenic axes and connections. The above makes every Jesuit complex one-off and shows the philosophy of Society of Jesus in the fullest way.

Słowa kluczowe

PL

Towarzystwo Jezusowe; architekt; jezuita; styl jezuicki; szkoła jezuicka

EN

Society of Jesus; Jesuit; architect; Jesuit style; Jesuit school

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2017
• Tom: z. 64, nr 2/II
• Strony: 145--160
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys.

Twórcy

autor

Kantorowicz K.

• Politechnika Warszawska, Wydział Architektury, ul. Koszykowa 55, 00-659 Warszawa

Bibliografia

• [1] Paszenda J.: Losy tak zwanego stylu jezuickiego, Biuletyn Historii Sztuki, Tom 62, Numer 1/2, 2000, s. 163-174.
• [2] Dainville de F.; La Légende du style jésuite, Etudes, n° 287, 1955, pp. 3-16.
• [3] Christ Y.: Le style jesuite n’existe pas, Jardin des arts, n° 86, 1962, pp. 44-49.
• [4] Pirri P.: Giovanni Tristano e i promordi della architettura gesuitica, Institutum Historicum Societatis Iesu, Rzym 1955.
• [5] Moisy P.: Les églises des jésuites de l’acière assistance de France, Institutum Historicum Societatis Iesu, Rzym 1958.
• [6] Vallery-Radot J.: Le recueil de plans d'édifices de la Compagnie de Jésus conserve à la Bibliothèqne nationale de Paris, Institutum Historicum Societatis Iesu, Rzym 1960.
• [7] Bösel R.: Jesuitenarchitektur in Italien (1540-1773), I. Die Baudenkmäler der römischen und der neapolitanischen Ordensprovinz, II. Die Baudenkmäler der mailändischen Ordensprovinz, Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1985-2007.
• [8] Bencivenni M.: L’architettura della Compagnia di Gesu in Toscana, Alinea, Firenze 1996.
• [9] Paszenda J.: Budowle jezuickie w PolsceXVI-XVIII w., tom 1-5, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1999-2013.
• [10] Bailey G.: Le style jesuite n'existe pas: Jesuit Corporate Culture and the Visual Arts, The Jesuits: cultures, sciences, and the arts, 1540-1773, Vol. 1, University of Toronto Press, Toronto 1999.
• [11] Levy E.: Propaganda and the Jesuit Baroque, University of California Press, Berkeley 2004.
• [12] Marino A.: L'idea di tradizione e il concetto di modernità nell'architettura della Compagnia di Gesù , L' architettura della Compagnia di Gesù in Italia. XVI-XVIII secolo, Centro Culturale S. Fedele, Milano 1992, pp. 53-56.
• [13] Galantowicz B.: Rozwiązania urbanistyczne barokowych zespołów budowli jezuickich na Śląsku a problem akomodacji w działalności misyjnej jezuitów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997.
• [14] Smith J. C.: Sensuous Worship: Jesuits and the Art of the Early Catholic Reformation in Germany, Princeton University Press, Princeton 2002.
• [15] O’Malley J.: Pierwsi jezuici, Wydawnictwo WAM, Kraków 1999.
• [16] Bosel R.: Episodi emergenti dell’architettura gesuitica in Italia, La arquitectura jesuítica. Actas del Simposio Internacional, Institucion Fernando el catolico (C.S.I.C.), Zaragoza 2012, pp. 71-89.
• [17] Patetta L., Balestreri I., Coscarella C., Zocchi D.: L’architettura della Compagnia di Gesu in Italia XVI-XVIII sec., Grafo, Brescia 1990.
• [18] http://gallica.bnf.fr (dostęp 05.10.2016 r.).
• [19] https://www.maremagnum.com/stampe/palermo-pianta-della-citta-di-palermo/130083158 (dostęp 05.10.2016 r.).
• [20] Paszenda J.: Architekci jezuiccy w Polsce, Praxis atque theoria. Studia ofiarowane profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, IHS UJ, Kraków 2006, s. 245-253.
• [21] Poplatek J., Paszenda J.: Słownik jezuitów artystów, Wydawnictwo WAM, Kraków 1972.
• [22] Paszenda J.: Kościół Bożego Ciała (pojezuicki) w Nieświeżu, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Tom 21, Nr 3, 1976, s. 195-216.
• [23] Betlej A.: Projekty Kościoła Jezuitów w Przemyślu. Uwagi na temat rysunków Giacomo Briano ze zbiorów The Getty Research Institute, Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU, 65, 2001, s. 131-133.
• [24] Paszenda J.: Lubelskie projekty Michała Hintza i Jakuba Briano, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Tom 17, Nr 1, 1972, s. 41-58.
• [25] Paszenda J.: Dzieje budowy kościoła i Kolegium Jezuitów w Łucku według źródeł jezuickich, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Tom 45, Nr 1, 2000, s. 34-44.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018)